بخشی از مقاله
منابع و ماخذ
-1 اسماعیلی، مرتضی، میرکریمی، اسداالله و آزمایشفرد، پروانه. .1374 حشره شـنـاسـی کشـاورزي (حشـرات، کنهها، جوندگان و نرمتنان زیانآور) و مبارزه با آنها. انتشارات دانشگاه تهران. 550 صفحه.
-2 باقري زنوز، ابراهیم. .1365 آفات فرآوردههاي انباري و روشهاي مبارزه، جلد اول، سخت بالپوشان زیـان آور محصولات غذایی و صنعتی. مرکز نشر سپهر، تهران. 309 صفحه.
-3 بلباسی، ماشااالله. .1380 بررسی ترجیح غذایی شپشه برنج Sitophilus oryzae (L.)نسبت به پنج رقـم بـرنـج شمال ایران. پایاننامه دانشکده کشاورزي تهران. 79 صفحه.
-4 بهرامی، منصور. .1379 بیماريهاي مهم برنج و راههاي کنترل آن، نشریه ترویجی، مدیریت آموزش و پرورش کشاورزي استان مازندران. واحد انتشارات فنی و مدیریت آموزش و پرورش واحد انتشارات معاونت مـؤسـسـه تحقیقات برنج. 16 صفحه.
مقدمه
آفات برنج به طور عمده از حشرات خـانـواده هـاي Ephydridae, Noctuidae, Pyralidae و Curculionidae میباشند (علینیا، (1379، که خانوادة اخیر از لحاظ تعداد گونه و زیانهـایـی کـه بـه محصولات کشاورزي وارد میکنند، از مهمترین راسته سخت بالپوشان به شمار میآیند. از این خانواده، شپشه برنج Sitophilus oryzae، حشرة همهجایی بوده و از مهمترین آفـات انـبـاري بـرنـج مـی بـاشـد
.(Dal Bello et al, 2001)
لارو و حشره کامل شپشه برنج علاوه بر غلات و مشتقات آنها گاهی به دانههاي بقولات نیز حـملـه میکنند (علینیا، (1379 و با تغذیه از این دانهها سبب کاهش در میزان پروتئین و ویتامینها مـی گـردنـد
.(Dal Bello et al, 2001)
Kunike (1936)، گزارش نمود که شپشه برنج به سهولت روي دانههاي نخود تکثیر پیدا میکـنـد. در جریان جنگ جهانی دوم میزان خسارت دانههاي نخود توسط این حشره 100 درصد و عـدس30 درصـد گزارش شده بود .(Dal Bello et al, 2001)
طول عمر حشرات کامل این شپشه به طور متوسط 5-4 ماه و گاهی نیز 8-7 ماه مـی رسـد. تـعـداد تخمهاي گذاشته شده در این مدت 576-400 عدد میباشد (باقري زنوز، .(1365 دوره لاروي 20 تا 25 روز و دورة شفیرگی 5 روز است ( اسماعیلی، .(1374 در سال 5 تا 6 و گاهی نیز 7 تا 8 نسل میتواند ایجاد کـنـد
(باقري زنوز، .(1365
Haryadi and Fleurat-Lessard (1982)، عوامل مؤثر بر بقا و رشد S.oryzae را در لایـه هـاي خارجی برنج بررسی نمودند و مشخص شد که به طور عمده دوره رشدي شپشه برنج روي برنج پوست کنده، طولانیتر است. نتایج مشابه آن به وسیله Mc Gaughey و Singh (1981) گزارش شده بود. مطـالـعـات
مذکور نشان داد که لایههاي خارجی برنج یک عامل رشدي1 براي شپشه برنج محسوب میشود و سـبـب
طولانی تر شدن دوره رشدي این حشره میگردد.
بلباسی (1380)، همواره عامل دما را بهعنوان یک متغیر اساسی تأثیرگذار در رشد جمعیت S.orysae
در کنار دو عامل رقم و زمان (سن والدین) بررسی کرده و تفاوتهایی در دماهاي مختلف مشاهده نـمـود.
نتایج بهدست آمده نشان داد که دورة نشوونماي این حشره در 30 درجه سانتیگراد همیشه کوتاهتـر از 25
درجه سانتیگراد بود و نسبت جنسی در تمام ارقام در 25 درجه بیش از 30 درجه سانتیگراد بود و بالاخره در
دماهاي مختلف ارقام متفاوت بیشترین میانگین زادآوري را ایجاد نمودند.
در این ارتباط Anuradha et al. (1988) به منظور بررسی علل مقاومت برخی از ارقام برنج نسبـت به این حشره با استفاده از روش Anonymous (1960) و روش Anonymous (1976, 1980) عـوامـل بیوشیمیایی خصوصاً محتویات پروتئین2 مغز دانه و سیلیس3 و خاکستر4 پوسته دانههاي برنج را تخمین زدنـد.
در این آزمایش مشخص شد که محتویات پروتئین با شاخص حساسیت ارقام مورد نظر نسبت به شپشه برنـج داراي همبستگی مثبت میباشد. درحالیکه با افزایش خاکستر و سیلیس، شاخص حساسیت ارقام مختلف برنج
نسبت به S.oryzae (L.) کاهش مییابد .(Dobie, 1977)
در پی مطالعاتی که راجع به تغذیه و خسارت شپشه برنج در استان مازندران به عمل آمـد چـنـیـن
4- Ash 3- Silica 2- Total Protein 1- Growth factor
5
نتیجهگیري شد که از میان انواع برنج و شلتوكهاي بومی فقط چند رقم هستند که بیشتر مورد تغذیـه ایـن
شپشه قرار میگیرند، از جمله ارقام بومی طارم محلی، ندا و ... در صورتی که شلتوكهایی نظیر نعمت، خـزر، ندا و ... کمتر مورد خسارت قرار گرفت. براي یافتن این موضوع اساس کار بر تفاوتهـاي تـرکـیـبـات بیوشیمیایی موجود در بین ارقام مختلف قرار داده شد.
مواد و روشها
این آزمایش در دو شرایط تغذیه اختیاري و اجباري S.oryzae در قالب طرح کاملاً تصادفی بـا 3
تکرار و ده تیمار در پاییز سال 1380 در مرکز تحقیقات کشاورزي استان مازندران اجرا گشـت. در ایـن
تحقیق براي تجزیه دادهها، محاسبات آماري و مقایسه میانگینها از نـرم افـزارهـاي STATGRAPH,
MSTATC و SAS استفاده گردید.
الف- پرورش گونه Sitophilus oryzae
به منظور پرورش شپشه برنج این حشره روي ارقام بومی استان مازندران به همراه مقداري بـرنـج و شلتوك آلوده به آفت جمعآوري گردید. رقم ندا به عنوان رقم مادري انتخاب شد و سپس میزان 300 گرم از این دانهها، داخل ظروف آزمایش شیشهاي به ارتفاع 15 سانتیمتر و قطر دهانه 5/8 سانتیمتر ریخته شـد. روي درب این ظروف یک سوراخ جهت تهویه هوا به قطر 4/8 سانتیمتر ایجاد نموده و روي سوراخها نیز پارچـه توري چسبانده شد. تعداد 40 جفت حشره کامل- نر و ماده به طور تصادفی- درون این ظروف رهـاسـازي گردید. با این روش در مدت 28 تا 30 روز و طی چند مرحله براي آغاز آزمایشهاي مربوطه تعداد زیـادي حشره در اختیار بود.
ب- بررسی شاخص میزان حساسیت ارقام مختلف برنج و شلتوك نسبت به شپشه برنج
برنج و شلتوكهاي مورد آزمایش از ارقام گواهی شده تولیدي معاونت مؤسسه تحقیقاتی برنج کشـور
(با نام قبلی ایستگاه تحقیقات برنج آمل) تهیه گردید. ارقام شامل، برنج شلتوكهاي طارم محلی، ندا، نعمـت، خزر و فجر بودند. سپس هر کدام از این رقمها که درون کیسه کتانی به طور جداگانه قرار داشتـنـد، درون پلاستیک بزرگی انتقال یافتند. آنگاه یک عدد قرص فستوکسین داخل این کیسه پلاستیکی به مدت 2 روز قرار داده شد، تا آلودگی کاملاً از بین برود. در مرحله بعدي، براي تهویه هوا، در کیسهها باز گذاشته شدنـد.
پس از آن برنجها و شلتوكها الک شدند و برنجهاي تمیز و دانههاي سالم از دانههاي خردشده جدا گشتند. با تهیه ارقام مذکور آزمایش در دو حالت مختلف انجام گرفت.
-1 بررسی شاخص میزان حساسیت ارقام مختلف برنج و شلتوك نسبت به شپشه برنـج در شـرایـط
تغذیه اختیاري
در این آزمایش از ظروف استوانهاي از جنس پلی استیرن1 شفاف به قطر 15/4 سانتیمتر و ارتفاع 6/8 سانتیمتر تهیه گردید. آنگاه محیط آن با دیوارههاي مقوایی به 10 قسمت مساوي تقسیم شد. در مرکز ظـرف نـیـز
1- Polystyrene
6 مجله علمی پژوهشی علوم کشاورزي
فضایی استوانهاي شکل براي رهاسازي حشرات منظور گردید. به ازاي هر واحد آزمایشی 40 گرم دانه وزن گردید و به طور کاملاً تصادفی داخل هر خانه ریخته شد. آنگاه 100 عدد حشرة نر و مادة 1 تا 3 روزه در مرکز ظروف آزمایش رهاسازي شدند. این بررسی در شرایط آزمایشگاهی دماي 27±1 درجه سانتیگـراد و رطوبت نسبی 65±5 درصد انجام گرفت.
پس از گذشت 20 روز این حشرات به کمک آسپیراتور به سوش اصلی برگردانیده شدند. براي اینکه حشرات جدید F1 قابل شمارش شوند، ارقام مختلف به ظروف جداگانه منتقل شدند. این شیشههـا هـر روز کنترل و تعداد حشرات کامل خارج شده شمارش گردیدند. بعد از تفکیک نر و ماده تعداد آنها یـادداشـت شد. شاخص میزان حساسیت ارقام مختلف برنج و شلتوك نسبت به شپشه برنج با در دست داشتن میانـگـیـن روزهایی که 50 درصد از نتایج این شپشه در طی 25 روز شمارش میشدند و نیز میانگین متوسط دورة رشدي آن بر حسب روز با استفاده از فرمول (14)Dobie Index محاسبه شد:
(کل تعداد نتایج شپشه نسلLn(F1
×100 D.I =
متوسط دوره رشدي
-2 بررسی شاخص میزان حساسیت ارقام مختلف برنج و شلتوك نسبت به شپشه برنـج در شـرایـط تغذیه اجباري
در این تحقیق نیز براي هر ده رقم از ارقام برنج و شلتوك مورد نظر ظروف استوانهاي به ارتفاع 9/8
سانتیمتر و قطر 5/3 سانتیمتر تهیه شد. یک سوراخ جهت تهویه هوا به قطر 4/8 سانتیمتر ایجاد کرده و روي
سوراخها نیز پارچه تنزیب چسبانده شد. 8 جفت حشرة بالغ نر و ماده 1 تا 3 روزه توسط آسپیراتور در ایـن
ظروف رهاسازي گردید. این آزمایش در سه تکرار و در همان شرایط آزمایشگاهی ذکر شده انجام شد. پس از گذشت 20 روز تغذیه این حشرات به سوش اصلی منتقل شدند. کنترل دانه به دانه ارقام هر روز صـورت
گرفت و اعداد مربوطه یادداشت گردید و سپس میزان حساسیت ارقام مختلف نسبت به این شپشه نسـل F1
تعیین شد و ملاك محاسبات آماري قرار گرفت.
ج- آزمایشهاي بیوشیمیایی بر روي ارقام مختلف برنج و شلتوكهاي مورد نظر
با توجه به نتایج بهدست آمده در آزمایشهاي مربوط به شاخص میزان حساسیت ارقام نسبت به ایـن شپشه و بررسی منابع موجود این احتمال وجود دارد که بین ترکیبات بیوشیمیایی برنج و شلتوكها و شاخص میزان حساسیت این دانهها نسبت به شپشه برنج ارتباطی برقرار باشد. لذا ترکیبات بیوشیمیایی از جمله درصـد پروتئین کل را با استفاده از روش دستگاه کجلدال1 و نیز درصد چربی دانهها را با استفاده از دستگاه سوکسله و استخراج مداوم تعیین گردید. درصد آمیلوز دانهها با استفاده از روش جولیانو و درصد خاکستر دانههـا بـا استفاده از کورة الکتریکی و همینطور درصد سیلیس دانهها با استفاده از روش طیـف سـنـجـی و روش A.O.A.C در دو تکرار اندازهگیري شدند .(Anonymous, 1960, 1976, 1980) درصد رطوبت دانه هـا نیز با استفاده از دستگاه رطوبتسنج مشخص گردید و مورد تجزیه و تحلیل آماري قرار گرفت.
1- Kjeldahl
عاصمیعنوانوهمکارانمقاله 7
نتایج و بحث
الف) تعیین شاخص میزان حساسیت ارقام مورد آزمایش نسبت به شپشه برنج
شاخص حساسیت ارقام مختلف برنج در ترجیح غذایی اختیاري و اجباري با توجه به داشتن طول دورة رشدي و تعداد نتاج تولید شدة S.oryzae تعیین گردید. به این صورت که وقتی حشرات همسن 1-3) روزه)
به مدت 20 روز براي تغذیه و تخمریزي قرار داده شدند، آنگاه از ظروف آزمایش خارج گشتند. تعـداد 50
درصد نتاج تولید شده شپشه برنج طی 25 روز شمارش شدند و سپس با در دست داشتن طول دورة رشدي و با استفاده از فرمول:
×100 ( تعداد نتاج شپشه نسلLn(F1
(Dobie, 1977) Donie Index = میزان حساسیت ارقام
متوسط دوره رشدي
مختلف برنج و شلتوك تعیین گردید (جداول شماره 1 و .(2 با توجه به نتایج مندرج در جدول1 مشاهده شـد که در بررسی شاخص حساسیت ارقام مختلف در تغذیه اختیاري این حشره، برنج طارم محلی با میـانـگـیـن
12/35 (میانگین 3 تکرار) بیشترین حساسیت را دارا بود. بعد از آن ارقام برنج ندا و نعمت با میانگین شاخص حساسیت به ترتیب 11/78 و 11/16 حساسیت کمتري را نسبت به قبلی نشان دادند. برنجهاي فجر و خزر نیز با میانگین 7/81 و 7/67 ارقام نیمهمقاوم و سایر شلتوكها بالاترین مقاومت را داشتند.
در بررسی شاخص حساسیت ارقام مختلف در تغذیه اجبار این شپشه نیز ملاحظه شد، ارقام برنج طارم محـلـی، ندا و نعمت به ترتیب میانگینهاي 11/58، 11/49 و10/11 داراي بالاترین حساسیت میباشند. شلتوكها نیـز نسبت به سایر ارقام برنج مقاومت بیشتري نشان دادند (جدول (2، که با نتایج Rao (1982) همخوانی دارد. Anuradha et al.(1988) نیز شاخص حساسیت ارقام مختلف برنج را بین 0 تا 5/10 تعیین نمود. رقمهایـی که با میزان شاخص حساسیت صفر بودند، ارقام مقاوم و بین 4/48 تا 5/10 را ارقام حساس معرفی نمود.
