بخشی از مقاله
چکیده
به منظور ارزیابی روشهاي مختلف آبیاري بر برخی صفات مرفولوژیکی و عملکرد شلتوك در راتون برنج، آزمایشی در سال 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس به صورت اسپلیت فاکتوریل با سه تکرار انجام شد. کرتهاي اصلی دو روش آبیاري - غرقابی و زیرسطحی - و کرتهاي فرعی دو سطح پلیمر 0 - و 60 گرم در متر مربع - و سه سطح ورمی کمپوست 0 - ، 15 و 30 تن در هکتار - بودند. صفاتی همچون ارتفاع بوته، تعداد پنجه، وزن خوشه، وزن هزاردانه و عملکرد شلتوك مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که صفات تعداد پنجه و عملکرد شلتوك تحت تاثیر تیمار آبیاري قرار گرفتند. اثر ورمی کمپوست نیز بر عملکرد شلتوك در سطح پنج درصد معنیدار شد. بیشترین و کمترین عملکرد شلتوك به ترتیب مربوط به آبیاري غرقابی و زیرسطحی بود. همچنین حداکثر تعداد پنجه در آبیاري غرقابی مشاهده شد. تیمارهاي 15 و 30 تن در هکتار ورمی کمپوست به یک میزان عملکرد شلتوك را افزایش دادند لذا اختلاف آماري معنی داري با هم نداشتند.
کلمات کلیدي: آبیاري، پلیمر، راتون، ورمی کمپوست.
مقدمه
برنج به عنوان یکی از قدیمیترین گیاهان زراعی در دنیا بوده و نقش مهمی در تغذیه مردم جهان و ایران دارد. در شرایط محدودیت منابع آب و فراوانی نسبی اراضی قابل کشت، هدف اساسی بایستی بالا بردن تولید به ازاي واحد آب مصرفی و استفاده بهینه از این منابع باشد . - 1 - یکی از راهکارهاي موثر در جهت تعدیل شرایط کم آبی و استفاده بهینه از منابع آب موجود در کشور، استفاده از سیستمهاي نوین آبیاري مانند سیستم آبیاري قطرهاي سطحی و زیر سطحی میباشد. آبیاري قطرهاي زیرسطحی اولین بار در سال 1959 در کالیفرنیا، مطرح شد و به تدریج با بهبود تجهیزات در نقاط مختلف دنیا توسعه یافت . - 4 -
در خانواده غلات سه گیاه برنج، سورگم و نیشکر داراي یک صفت فیزیولوژیکی اختصاصی میباشند که آنها را قادر میسازد بعد از برداشت، در صورت مساعدت شرایط محیطی، رشد و نمو مجدد نمایند و محصول جدید تولید کرده و امکان برداشت دوباره را بوجود آورند، که اصطلاحاً به راتونینگ موسوم میباشد. راتون داراي دوره رشد کوتاهی بوده و رسیدن آن تنها در 35 تا 65 درصد زمان لازم براي محصول اصلی صورت میگیرد. در گیاهان گرامینه پنجه زدن و تولید ساقه ثانویه در صورت موجود بودن مواد غذایی و درجه حرارت مناسب یک صفت دائمی به حساب میآید. اما راتون در برنج نسبت به رشد مجدد بیشتر گرامینهها پیچیدهتر است زیرا عملیات راتون در برنج به آغازش پنجههاي جدید، رشد آنها، نمو زایشی و پر شدن دانه بستگی دارد. شرایط محیطی و اقلیمی مناطق کشت برنج در ایران به گونهاي است که میتوان گفت فکر استفاده از راتون نسبت به دوباره کشت برنج بسیار اقتصاديتر و معقولانهتر میباشد و آن را یکی از راههاي عملی تاًمین مواد غذایی بیشتر جهت تغذیه جمعیت کشور دانست و از طرفی صفاتی مانند کوتاه بودن دوره رشد راتون، کاهش هزینه ها نظیر آب، کود و مبارزه با آفات آن باعث شد که این تکنیک بیشتر مورد توجه شالیکاران قرار گیرد. . - 2 -
کودهاي آلی و پلیمرهاي سوپر جاذب از جمله مواد مناسبی هستند که میتوانند با افزایش ظرفیت نگهداري آب در خاك و کاهش شدت تنش خشکی، در بهبود عملکرد گیاهان زراعی و پایداري در تولید آنها موثر باشند. در بررسی مقادیر مختلف پلیمر و سه فاصله آبیاري 6 - ، 8، 10 روز یکبار - تحت شرایط مزرعه گزارش کردند که کاربرد پلیمر سوپر جاذب بهترین تاًثیر را بر رشد و عملکرد سویا در تمامی شرایط آبیاري - آبیاري معمول و تحت تنش خشکی - از خود نشان داد . - 3 - هدف از انجام این آزمایش بررسی روشهاي مختلف آبیاري و مقادیر مختلف پلیمر و ورمی کمپوست بر برخی صفات رویشی و عملکرد راتون برنج رقم هاشمی بود.
مواد و روشها
به منظور بررسی اثر روشهاي مختلف آبیاري بر برخی صفات مرفولوژیکی و عملکرد برنج آزمایشی طی سال زراعی 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس با عرض جغرافیایی 37 درجه و 16 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 55 درجه و 12 دقیقه شرقی و ارتفاع 45 متر از سطح دریا انجام گرفت. قبل از اجراي آزمایش از عمق صفر تا 30 سانتیمتري خاك نمونه برداري انجام و خصوصیات خاك تعیین شد، که براساس نتایج حاصله بافت خاك لوم رسی سیلتی بود، هدایت الکتریکی 1/1 دسی زیمنس بر متر و اسیدیتهي آن 7/6 بود. این آزمایش بصورت اسپلیت فاکتوریل با 3 تکرار اجرا شد. فاکتور اصلی عبارت است از سیستمهاي آبیاري شامل متداول، زیرسطحی، قطرهاي و فاکتورهاي فرعی شامل دو سطح پلیمر - صفر و 60 گرم در متر مربع - و سه سطح ورمی کمپوست - صفر، 15 و 30 تن در هکتار - بودند. زمین مزرعه با توجه به نقشه طرح آزمایشی در کرتهاي مورد نظر آماده شد. در روش آبیاري غرقابی، زمین به صورت متداول آماده سازي شد و براي تهیه تیمارهاي آبیاري زیرسطحی خاك هر کرت تا عمق 40 سانتیمتر برداشته شده و کپسولهاي رسی متخلخل کارگذاري شد. سیستم آبیاري شامل دو خط لوله اصلی - به تعداد تیمارها - بود. لولههاي اصلی در کنار زمین پهن شده و آب مورد نیاز براي هر تیمار با استفاده از لولههاي 16 میلیمتري به ابتداي هرکرت برده شد. نازلهاي آبیاري قطرهاي سطحی از نوع نتافیلم 8 لیتر برساعت و فاصله خروجیها - قطره چکانها - روي نوار، 40 سانتیمتر بود. کپسولهاي رسی متخلخل مورد نیاز براي این تحقیق از کارگاه ساخت و تولید قطعات سفالی دانشگاه تربیت مدرس تهیه شد. بعد از رسیدن محصول اصلی برنج، برداشت در اواسط شهریور انجام شد و به منظور رویش مطلوب راتون بلافاصله آبیاري کرتها انجام شد و کود اوره به میزان 100 کیلوگرم در هکتار مصرف گردید. در مرحله رسیدگی محصول راتون، نمونهها با حذف حاشیه انتخاب شده و صفات عملکرد و اجزاي عملکرد در راتون تعیین شدند. براي اندازه گیري عملکرد دانه، با حذف بوتههاي حاشیه، مساحت باقیمانده برداشت و عملکرد دانه بر مبناي رطوبت 14 درصد محاسبه شد. تجزیه آماري و آنالیز دادهها با برنامه کامپیوتري حAح و ئکطxغ انجام شد و مقایسه
میانگینها با آزمون خحع در سطح پنج درصد صورت گرفت.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر آبیاري بر تعداد پنجه و عملکرد شلتوك در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود ولی بر صفات ارتفاع بوته، طول خوشه وزن خوشه وزن هزاردانه معنیدار نبود. اثر ورمی کمپوست بر عملکرد شلتوك در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. اثر متقابل آبیاري در ورمی کمپوست و پلیمر در ورمی کمپوست در سطح احتمال یک درصد بر وزن خوشه معنیدار بود - جدول . - 1
جدول-1 تجزیه واریانس اثر آبیاري، ورمی کمپوست و پلیمر بر برخی صفات مورفولوژیکی و عملکرد راتون برنج.
تعداد پنجه:
ظرفیت پنجه زنی یکی از مهمترین اجزاي عملکرد براي افزایش عملکرد دانه به شمار میآید. نتایج مقایسه میانگین تیمارهاي آبیاري نشان داد که بیشترین تعداد پنجه با 46/72 مریوط به آبیاري غرقابی بود، در حالیکه آبیاري زیرسطحی با 41/05 داراي تعداد پنجه کمتري بود. تیمارها از لحاظ آماري اختلاف معنیداري یا یکدیگر داشتند. کاهش تعداد پنجه در آبیاري زیرسطحی میتواند به علت خشک بودن سطح خاك در این تیمارها باشد.
جدول -2 مقایسه میانگین اثر آبیاري بر تعداد پنجه و عملکرد شلتوك در راتون برنج.
