بخشی از مقاله
تاریخچه برق در ایران
مقدمه
در سال 1871 ميلادي ( 1250 هجري شمسي ) ماشين گرام اختراع شد . اين اختراع گامي اساسي در راه ايجاد صنعت برق تجاري بود ، زيرا پس از آن تبديل انرژي مكانيكي (و هر نوع انرژي ديگري كه بتوان از آن كار مكانيكي به دست آورد ) به انرژي برقي ممكن گرديد.
يازده سال پس ازآن، درسال 1882 ميلادي ( 1261 هجري شمسي ) توماس اديسون نخستين موسسه برق تجاري خود را براي تامين روشنايي در يكي از خيابانهاي نيويورك افتتاح كرد
بيان دو واقعه مهم بالا براي درك رابطه زماني بين تاريخ پيدايش صنعت برق در جهان و در ايران خالي از فايده نيست . چنانكه خواهد آمد ، اولين مولد برق در ايران ، سه سال بعد از موسسه برق توماس اديسون به كار افتاد.
در گاه شما ر حاضر ، رويدادهاي مهم در تاريخ صنعت برق ايران را به ترتيب تا ريخ هجري شمسي آورده ايم . براي چند واقعه قديمتر كه تاريخ آنها دراسناد اصلي به هجري قمري مي باشد، سال هجري قمري در پرانتز آمده است.
1264 (1302قمري)
در زمان ناصرالدين شاه قاجار ، مولدي به قدرت تقريبي 3 كيلووات به منظور تامين روشنايي بخشي از كاخ سلطنتي براي نخستين بار وارد ايران شد و به بهره برداري رسيد . از مدارك تاريخي چنين برمي آيد كه كار خريد و وارد كردن اين مولد به ايران ، از يكي دو سال پيش از آن در جريان بوده است
موتور اين مولد ظاهرا از نوع Otto و سوخت آن گاز حاصل از تبديل زغال سنگ بود . بدين ترتيب ملاحظه مي شود كه بهره برداري از نخستين مولد برق در ايران به14 سال پس از اختراع ماشين گرام و سه سال بعد از موسسه برق رساني توماس اديسون برمي گردد.
1282 (1320 قمري)
يك دستگاه مولد برق با موتور نوع اتو- دويتس Otto-Deutz باقدرت 12 اسب براي تامين روشنايي حرم حضرت رضا به بهره برداري رسيد . اين مولد در سال 1279 به دستور مظفرالدين شاه قاجار خريداري شده بود . سه سال بعد مولد ديگري با قدرت 25 اسب بخار خريداري و در كنار مولد اول نصب شد.
1283 (1322قمري)
امتياز تاسيس كارخانه چراغ برق ( و آجر و اسباب نجاري ) به حاجي حسين امين الضرب واگذار گرديد. در امتيازنامه براي نخستين بار به توليدروشنايي برق به عنوان يك فعاليت تجاري و خدمت رساني عمومي نگريسته شده بود.
1285 (1324 قمري )
كارخانه برق حاجي امين الضرب تقريبا شش ماه بعد از صدور فرمان مشروطيت آماده بهره برداري گرديد و بر طبق اعلاميه اي آماده پذيرش مشتركان شد . چنان كه ازاسم موسسه، يعني اداره چراغ برق بر مي آيد ، انرژي برق درابتدا تنها براي تامين روشنايي به كار مي رفت و به همين علت توليد برق تنها به پنج تا هفت ساعت اول شب محدود مي شد . مولد كارخانه حاجي امين الضرب به قدرت 400 كيلو وات ، سه فازه و با ولتاژ 220/380 ولت بود و برق آن مستقيما به شبكه فشارضعيفي كه تا شعاع 800 متري اطراف كارخانه واقع در خيابان چراغ برق (اميركبير كنوني ) كشيده مي شد تزريق مي گرديد . تامين روشنايي معابر نيز در محدوده فعاليت اداره چراغ برق در مقابل دريافت قيمت عادله در تعهد اداره بود. كار احداث شبكه ، واگذاري انشعاب ،سيم كشي داخلي مشتركان و نصب چراغ تماما" بر عهده اداره چراغ برق بود واين وضع تا سالها پس از افتتاح كارخانه ادامه داشت.
بهاي برق بر حسب تعداد شعله ها و قدرت چراغهاي نصب شده ( 16، 25، يا 32 شمسي ) محاسبه و از مشتر كان دريافت مي گرديد.
از 1300 تا 1310
از اوايل سالهاي 1300 به بعد ، با آگاهي و علاقه مند شدن بخش خصوصي به مزاياي برق ، رفته رفته در شهرهاي بزرگ و كوچك ايران ، تاسيساتي براي توليد و توزيع و فروش برق ايجاد شد. اين گونه فعاليتها عموما" درمقياسهاي كوچك ومحدود وبه طور كلي منفك از يكديگر انجام مي گرفت و البته نياز به هماهنگي هم در شرايط آن روزهاي نخستين احساس نمي شد درهمين دوران برخي ازكارخانه هاي صنعتي جديدالتاسيس هم داراي تجهيزات برق اختصاصي شدند كه داد و ستدهايي نيز با موسسات برق شهري داشتند.
در 1310
براي نخستين بار ، شبانه روزي كردن برق در تهران در ميان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اوليه براي تحقق آن صورت گرفت.
در 1316
پس از شش سال و با گذراندن نشيب و فراز هاي بسيار ، بلاخره در تاريخ 25 /6 / 1316 نيروگاه بخاري ساخت كارخانه اشكوداي چكسلواكي با قدرت 4x1600= 6400 كيلو وات در محل كنوني شركت برق منطقه اي تهران نصب شد و به بهره برداري رسيد.
با وجود آن كه در تهران به علت وسعت شهر و موقعيت سياسي و اجتماعي آن ، سرمايه گذاري دولتي در كار برق رساني پيش از همه شهرهاي ديگر آغاز شد ، بخش خصوصي هم در امور برق رساني در تهران فعاليت قابل توجهي داشت به نحوي كه در سال 1341 يعني سال تاسيس سازمان برق ايران تعداد شركتهاي خصوصي كه هر يك در بخشي از شهر تهران فعاليت داشتند به 32 شركت رسيده بود.
از 1327 تا 1334
برنامه هفت ساله اول عمراني كشور به اجرا در آمد كه در آن سهمي هم براي توسعه صنعت برق در كشور با هدف تامين مصارف خانگي شهرها و فراهم كردن رفاه اجتماعي منظور شده بود. دراين دوران،سازمان برنامه تعدادي مولدهاي ديزلي 50و 100و 150 كيلو واتي را خريداري كرد و با بهره 3 درصد به شهرداريها و شركتهاي برق خصوصي فروخت و چون دريافت كنندگان كمك سازمان برنامه مي بايست تواناييهاي لازم را براي تقبل 50 درصد از سرمايه گذاريها داشته باشند ، طبعا" اعطاي كمكها ، به امكانات مالي شهرها و موسسه هاي وام گيرنده بستگي داشت . به هر صورت در پايان برنامه اول،جمع قدرت نامي نصب شده در كشور به 40 مگاوات و ميزان انرژي توليدي سالانه به حدود 200 ميليون كيلو وات ساعت رسيد.
از 1334 تا 1341
در اين سالها برنامه هفت ساله عمراني دوم كشور اجرا شد . سهم برق در اين برنامه ، با هدف افزايش توليد برق ، كاهش هزينه هاي توليد و پايين آوردن سطح عمومي نرخها درنظر گرفته شده بود
دراين برنامه بنابر توصيه كارشناسان خارجي و داخلي، براي توسعه تاسيسات برق چهار حوزه فعاليت به شرح زير منظور گرديد
- منطقه خوزستان
- منطقه تهران
- شهرهاي بزرگ
- شهر هاي كوچك
بدين ترتيب مي توان گفت كه انديشه فراتررفتن از محدوده هر شهر در كار توسعه صنعت برق،در برنامه دوم شكل گرفت. شروع به كاراحداث نيروگاههاي برق آبي مهم كشور شامل سد دز (با ظرفيت اوليه 130 مگاوات ) ، سد كرج (با ظرفيت 91 مگاوات ) و سد سفيدرود (با ظرفيت اوليه 35 مگاوات) همچنين نيروگاه حرارتي طرشت (به قدرت 50 مگاوات)ازدستاوردهاي اين دوره است.
در 1341
برنامه سوم عمراني كشورآغاز شد. با پذيرش نقش زير بنايي صنعت برق،در اين برنامه نيز اعتبارات قابل توجهي براي اين صنعت تخصيص داده شد
در اين برنامه كه 5/5 سال به طول انجا ميد(تاآخرسال 1346)،در مجموع،مبلغ 21ميليارد ريال در صنعت برق هزينه گرديد كه به طوركلي سه بخش را در بر مي گرفت.
تامين برق مراكز عمده مصرف شامل شهرهاي تهران، اصفهان، شيراز، مشهد، تبريز، رشت -
همدان و ساري
تامين برق 17 شهر متوسط كشورشامل شهرهاي آمل، چالوس،اردبيل،مراغه، لاهيجان،اروميه، يزد -
بهشهر، بوشهر، قزوين ،كرج، بابلسر و كرمانشاه
تامين برق شهرهاي كوچك -
در همين برنامه ، تشكيل سازمان برق ايران به منظور اشراف كلي واعمال مديريت بر برنامه ريزي و اجراي طرحهاي توليد و ايجا د موسسات توليد ، انتقال و توزيع برق و هدايت سرمايه گذاريها دربخش برق پيش بيني شده بود اين سازمان درتاريخ 13دي ماه1341 رسما" تشكيل يافت و تا پايان سال 1344 كه عملا" دروزارت آب وبرق ادغام شد به انجام وظايف خود ادامه داد.
در 1343
قانون تاسيس وزارت آب و برق در تاريخ 16/1/1343 به دولت ابلاغ شد در بخش برق ، وظايف زير برعهده اين وزارت خانه قرار مي گرفت.
تهيه و اجراي برنامه ها و طرحهاي توليد و انتقال نيرو به منظور تاسيس مراكز توليد برق منطقه اي -
و ايجاد شبكه هاي فشار قوي سراسر كشور
اداره تاسيسات برق كه به موجب بندبالاايجاد مي شود و بهره برداري از آنها -
نظارت بر نحوه استفاده از نيروي برق -
سازمان برق ايران در سال 1344 به عنوان واحد برق در وزارت آب و برق ادغام شد، وسازمانهاي ديگري هم كه تاآن زمان به توسط سازمان برنامه ، سازمان برق ايران يا به نحو ديگر به وجود آمده بودند تحت پوشش نظارتي وزارت آب و برق قرار گرفتند
در آذر ماه همين سال اساسنامه شركتهاي برق منطقه اي تدوين شد و بدين ترتيب تعداد 10 شركت برق منطقه اي ( علاوه برسازمان آب و برق خوزستان كه از سال 1339 ايجاد شده بود ) تشكيل يافت كه عبارت بودند از شركتهاي برق منطقه اي ( تهران ) ، ( اصفهان ) ، ( خراسان ) ، ( آذربايجان ) ، (فارس) ، (مازندران) ، (گيلان) ، (جنوب شرقي ايران) ، (كرمانشاهان) و (همدان و كردستان)
با تشكيل شركتهاي برق منطقه اي ، صنعت برق كشور صورتي سازمان يافته و منسجم به خود گرفت. حوزه هاي زير پوشش اين شركتهادرابتدا تمامي مساحت كشوررا شامل نمي شد و نوعا" از تقسيمات كشوري نيزپيروي نمي كرد تعداد و حوزه هاي جغرافيايي شركتهاي برق منطقه اي با گذشت زمان مشمول اصلاحاتي گرديد به طوري كه درحال حاضر تعداد آنها به 16 مي رسد و در مجموع تمامي كشور را پوشش مي دهند.
در 1347
برنامه چهارم عمراني آغازشد. دراين برنامه كه تاپايان سال 1351 ادامه داشت ، نگرش به صنعت برق به عنوان يك صنعت زيربنايي و با ديد كلان نگر صورت گرفت . احداث خطوط انتقال نيروي سراسري و تاسيس نيروگاههاي نسبتا" بزرگ آبي وحرارتي درطي اين برنامه نضج گرفت، به طوري كه درطول برنامه،جمع قدرت نامي نصب شده در كشور از 1599 مگاوات به 3354 مگاوات ( با رشد متوسط سالانه 16 درصد) وتوليد انرژي برق از 4133 ميليون كيلووات ساعت به9553 ميليون كيلووات ساعت ( با رشد متوسط سالانه 2/18 درصد ) بالغ گرديد و تعداد مشتركان در تعرفه هاي مختلف به 1669 هزار رسيد
