بخشی از مقاله
عمليات داشت برنج
آبياري:
آبياري شاليزار از مهمترين عملياتي است كه بايد در زراعت برنج بدقت انجام شود، چون برنج گياهي است با تلاقي و بايد ريشه آن هميشه در داخل آب قرار گيرد در غير اينصورت محصول بعمل آمده خوب نخواهد بود.
از حدود اواسط فروردين كه كاشت بذر در خزانه شروع مي‌شود تا اواخر مرداد ماه كه زمان برداشت برنج است آبياري بايد بطور مداوم انجام گيرد آب مورد نياز توسط كانالهاي آبرساني به مزارع برنج وارد مي‌شود.
وجود آب سبب انتقال مواد مختلف از ريشه به ساقه، برگ و دانه‌ها شده و در نتيجه موجب تهيه مواد خشك مي‌گردد مقدار آب مورد نياز براي برنج بستگي به روش كاشت، ابعاد كرتها تراكم بوته‌ها، مقدار مصرف مواد تقويت كننده نوع و بافت خاك، شرايط اقليمي، شرايط اكولوژيكي و رقم يا ورقه‌هاي مورد كاشت داشته و به طور كلي در ارقام زودرس نياز آبي كمتر و در ارقام ديررس نياز آبي بيشتر است. برنج در طول دوره رشد خود بطور متوسط به 30000 تا 35000 متر مكعب آب نياز دارد.
اين مقدار آب بايد در هنگام پنجه زني، تشكيل پانيكول و هنگام گل دادن به اندازه كافي در اختيار گياه قرار گيرد. اگر در مرحله تشكيل پانيكول و گل دادن آب و رطوبت كافي در اختيار برنج قرار نگيرد، تلقيح به خوبي انجام نشده و برنج بدست آمده داراي عملكرد پائيني خواهد بود. زيرا در رطوبت كم دانه‌هاي گرده نمي‌تواند به تخمدان نفوذ نمايند و در نتيجه تلقيح انجام نمي‌گيرد.
بافت و نوع خاك در مقدار مصرف آب شاليزار خيلي تاثير دارد. بطور كلي زمين‌هاي رس و سنگين داراي نياز آبي كمتر ولي شاليزارهاي با خاكهاي شني احتياج به آب بيشتري دارند. زيرا خاكهاي شني داراي خلل و فرج زيادي نسبت به خاكهاي رسي هستند و همچنين ميزان تبخير آب نيز در اين خاكها بيشتر است. تراكم، علفهاي هرز در مقدار نياز آبي مي‌توانند تاثير مهمي داشته باشد. بطوري كه هر چه ميزان تراكم علفهاي هرز در شاليزار بيشتر باشد به همان نسبت ميزان مصرف آب توسط اين علفهاي هرز زيادتر شده و نياز آبي را افزايش مي‌دهند. يكي از عوامل مهم در رسيدن برنج دماي هوا و آبياري است. وقتي كه درجه حرارت متوسط زياد باشد برنج ممكن است زودتر برسد، در اين حال به كار بردن آب سرد براي آبياري برنج ممكن است رسيدن برنج را به تاخير بيندازد.
علفهاي هرز شاليزار
1-بررسي اقتصادي خسارت علفهاي هرز
علفهاي هرز در مزارع برنج يكي از بزرگترين و مهمترين مشكلات شاليكاران مي‌باشند، زيرا هر ساله خسارت زيادي از اين طريق به كشاورزان شاليكار وارد مي‌شود.
علفهاي هرز هر ساله و در هر زماني اعم از قبل از كاشت، در زمان داشت و هنگام برداشت و بعد از آن وجود دارند. هر چند خسارت آنها بظاهر ديده نمي‌شود و علائمي را از آسيب نشان نمي‌دهد ولي دائماً به گياه زيان مي‌رساند و سالي نيست كه علف هرز وجود نداشته باشد. هر موقع كه شرايط براي رشد و نمو گياه آماده باشد، علف هرز هم وجود خواهد داشت.
آمار ارائه شده از كشور آمريكا در سال 1981 ميزان خسارت علفهاي هرز را 6/41 درصد بيان نموده است كه با توجه به نسبت خسارت آفات كه 3/31 درصد و بيماريهاي گياهي كه 1/27 درصد بوده، بيشترين مقدار خسارت را علفهاي هرز وارد نموده‌اند. اين واقعيت را مي‌تواند نتيجه‌گيري كرد كه اگر در يك مزرعه شاليزار هيچگونه كنترلي بر روي علفهاي هرز انجام نگيرد، پس از گذشت مدتي كوتاه رشد بسيار زيادي خواهند نمود و باعث نابودي برنج مي‌شود.
نحوه خسارت علفهاي هرز
بطور كلي كلمه علف هرز از روزي كه كشاورزي توسط انسان آغاز گرديد بكار برده شد. كلمه علف به گياهاني گفته مي‌شود كه مورد تغذيه حيوانات گياهخوار قرار مي‌گيرند و كلمه هرز يا هرزه نيز به معني بيهوده يا بي‌بند و بار مي‌باشد. علف هرز عبارت است از رويش هر نوع گياه زراعي و غير زراعي در داخل يك زراعت معين، يعني اگر گياهان زراعي هم تواماً با يك زراعت معين مثلاً برنج كاشته نشوند و خود بخود يا با آلودگي بذور در شاليزار وارد شوند علف هرز هستند. علفهاي هرز به روش‌هاي گوناگون به برنج آسيب مي‌رسانند كه نحوه خسارت آنها را مي‌توان بصورت زير بيان نمود.
1-علفهاي هرز مهمي مانند سوروف در مرحله نشاء بعلت شباهت ظاهري با برنج همراه آن در زمين اصلي كاشته شده و پس از رشد توليد بذري نمايد كه اين بذر سبب آلودگي مزارع در سالهاي آتي مي‌شود.
2-بعلت رقابت هميشگي و سر سخت و قوي كه با محصول دارند اغلب بر آن فائق آمده و مانع رشد آن مي‌گردند.
3-اغلب علفهاي هرز خاصيت ترميم قوي داشته و به محض اينكه قسمتي از اندامهاي هوايي آنها از بين برود سريعاً آنرا بوجود مي‌آورند.
4-چون دانه بيشتري نسبت به محصول توليد مي‌كنند در نتيجه پراكندگي بذر آنها زياد بوده و در انهار و مزارع پخش شده و عامل آلودگي ساير قسمت‌هاي مزرعه شاليزار نيز مي‌شوند.
5-علفهاي هرزي مانند اويار سلام در داخل مزرعه برنج و مرغ در روي مرزها رشد نموده و در نتيجه كشاورزان را ناچار مي‌نمايند هر ساله قبل از كاشت هزينه‌اي را براي كنترل و نابودي آنها متحمل شوند.
6-اويار سلام و مرغ از علفهاي هرز مهم مزارع شاليزار گيلان هستند كه بعلت داشتن اندام و فرم خاص خود در هنگام كار ماشين آلات كشاورزي مانند تيلر، گاوآهن و ساير ادوات بدور آنها مي‌پيچند و از اين طريق باعث كاهش راندمان كار مي‌گردد.
7-در مرحله داشت نيز علفهاي هرزي مانند ني در شاليزار رشد نموده و با استفاده از آب و مواد غذايي و همچنين سايه افكني بر روي برنج كاهش محصول را سبب مي‌شوند.
8-رويش انواع ني و لويي Thypho Sp در مسير جويبارها و انهار علاوه بر اينكه از مقدار زيادي از آب مزرعه استفاده مي‌كنند، موجب كندي جريان آب و كاهش راندمان آبياري مي‌شوند. همچنين كشاورزان بر اين اساس هر ساله هزينه‌اي را جهت لايروبي و پاكسازي مسير كانالها متحمل مي‌شوند.
9-علفهاي هرز مي‌توانند بعنوان ميزبان آفات و بيماريها عمل نموده و در نتيجه باعث اشاعه آنها شوند. علفهاي هرز ممكن است ميزبان آفات مهمي همچون پروانه كرم ساقه‌خوار برنج باشند. پروانه‌هاي كرم ساقه‌خوار در واريته‌هاي زودرس برنج در سنين پايين مواجه با برداشت برنج مي‌شوند و اگر بخواهند بهمين حال بمانند به هيچ وجه لاروهاي پايين‌تر از سن چهارم و حتي پنجم نمي‌توانند سرماي زمستان را پشت سر بگذارند. ولي با انتقال بر روي علفهاي هرز مانند سوروف، تغذيه خود را ادامه داده و به سنين 5 و 6 كه سنين زمستان گذران آن هستند، مي‌رسند.
10-بعضي ديگر از علفهاي هرز شاليزار مانند آقطي، انواع ني، لويي، شال تسبيح، تير كمان آبي، آلاله‌هاي آبي، توري و سنگ پناهگاه زمستانه كرم ساقه‌خوار برنج و ساير آفات هستند.
11-علفهاي هرز بميزان دو برابر ثبات زراعي آب جذب نموده و بميزان 2 تا 4 برابر گياه، فسفر و پتاس را جذب مي‌نمايند و در نتيجه آنرا از دسترس گياه دور نگه مي‌دارند.
12-بذور علفهاي هرزي مانند سوروف با بذر برنج مخلوط شده و اگر اين بذر بعنوان بذر سال آينده بدون انجام عمل بوجاري مورد مصرف قرار گيرد، مي‌تواند عامل انتشار آن باشد.
-طبقه‌بندي علفهاي هرز
طبقه‌بندي علفهاي هرز از لحاظ اهميت اقتصادي
1-علفهاي هرز درجه اول:
علفهاي هرزي كه اغلب با گياه زراعي هم خانواده و همجنس هستند و در استفاده از نور مواد غذايي، آب و فضا رقابت شديدي با گياه اصلي دارند، همچنين بذر آنها نيز اغلب اوقات با بذر محصول برنج مخلوط شده و علاوه بر اينكه از ارزش اقتصادي آن مي‌كاهد، سبب انتشار بذر علف هرز در سال بعد مي‌شود علفهاي مرزي از قبيل سوروف، اوريارسلام، مرغ، بندواش و قاشق واش از اين گروه هستند.
2-علفهاي هرز درجه دوم يا ثانويه:
گياهاني هستند كه به معني كلي علف هرز در شاليزار وجود دارند و خسارت وارد مي‌كنند اما به دلايل زيادي، رقابت شديدي با گياه اصلي ندارند و از نظر مرفولوژي و بيولوژي و همچنين خواص بوتانيكي با گياه فوق دارند.
علفهاي هرز از قبيل زنبق زرد، شال تسبيح، آلاله‌هاي آبي، تيركمان آبي و عدسك آبي از اين گروه هستند.
-طبقه‌بندي علفهاي هرز شاليزار از لحاظ شكل ظاهري
علفهاي هرز مزارع برنج را از لحاظ مرفولوژي و شكل ظاهري برگ به سه دسته تقسيم‌بندي مي‌نمايند.
1-باريك برگها: علفهاي هرزي كه در اين دسته قرار مي‌گيرند داراي رگبرگهاي موازي هستند. ساقه در اين گروه گرد و توخالي است. برگها باريك و كشيده و داراي غلاف‌اند و گاهي اوقات داراي زبانك نيز مي‌باشند برگها در اين گروه در دو رديف بالا و پايين در امتداد هم روي ساقه قرار دارند. مانند: سوروف.
2-جگن‌ها: اين دسته از علفهاي هرز از نظر مورفولوژيكي بسيار شبيه به باريك برگها بوده ولي بجاي ساقه گرد، داراي ساقه سه گوش هستند.
همچنين برگها در سه رديف بالا و پايين در امتداد هم روي ساقه قرار دارند مانند اويارسلام.
3-پهن برگها: اين گروه از علفهاي هرز داراي برگ‌هاي پهن‌تري نسبت به دو گروه قبل بوده و رگبرگها نيز به اشكال مختلف قرار مي‌گيرند. مانند: قاشق واش، تيركمان آبي.
-طبقه‌بندي علفهاي هرز شاليزار از لحاظ طول دوره زندگاني، طرز انتشار و ازدياد.
1-علفهاي هرز يكساله:
اين نوع گياهان دوره زندگاني خود را در يك فصل زراعي خاتمه مي‌دهند. تكثير و انتشار آنها توسط بذر صورت مي‌گيرد بذر توليدي اين گياهان زياد و علفهاي هرزي از قبيل آنها مشكل است و بصورت بهاره و پاييزه وجود دارند.
علفهاي هرزي از قبيل سوروف، سل واش، شبدر آبي، از اين نوعند.
2-علفهاي هرز دو ساله:
اين علفهاي هرز بيشتر از يكسال و كمتر از دو سال در طول دو فصل رويش زندگي مي‌كنند.
3-علفهاي هرز چند ساله يا دائمي:
اين علفهاي هرز بيشتر از دو سال و يا بصورت دائمي زندگي مي‌نمايند و بوسيله بذر، ساقه‌هاي هوايي، ساقه‌هاي زير زميني، استولون‌ها (ريشه‌هاي نابجاي روي ساقه) و يا پياز تكثير مي‌يابند.
از بين بردن اين علفهاي هرز در صورتي كه 6 تا 8 هفته‌اي باشند، امكان پذير بوده و در غير اينصورت كنترل آنها مشكل خواهد بود. اين گروه، شامل چند ساله ساده و چند ساله خزنده هستند.
علفهاي هرزي مثل مرغ، قياق و اويارسلام از اين نوع هستند.
طبقه‌بندي علفهاي هرز شاليزار از لحاظ موقع ظهور
1-علفهاي هرز قبل از نشاء:
نام علمي نام فارسي مناطق انتشار اهميت اقتصادي
Rananculus SP آلاله وحشي در اكثر مناطق برنجكاري ايران درجه دوم
Iris SP زنبق زرد در مناطق برنجكاري شمال درجه دوم
Lemna minor عدسك آبي در مناطق برنجكاري شمال درجه دوم
Castalia SP نيلوفر آبي در مناطق برنجكاري شمال درجه دوم
Alisma plant ago aquatica قاشق واش در مناطق برنجكاري شمال درجه دوم
Sagittifolin sayyitaria تيركمان آبي در اكثر مناطق برنجكاري ايران درجه دوم
Coix lacrima شال تسبيح در مناطق برنجكاري شمال درجه دوم
2-علفهاي هرز بعد از نشاء
نام علمي نام فارسي مناطق انتشار اهميت اقتصادي
Echinochloa crus – gali سوروف در مناطق برنجكاري شمال درجه اول
Juncos SP ني در مناطق برنجكاري شمال درجه اول
Panicum SP چيك واش در مناطق برنجكاري شمال درجه اول
Cyperus SP اويار سلام در مناطق برنجكاري شمال درجه اول
Cynodon dactylon مرغ در مناطق برنجكاري شمال درجه اول
3-علفهاي هرز بعد از برداشت:
بعد از برداشت نيز علفهاي هرزي مانند تيركمان آبي، شال تسبيح و تله‌كس Lythrum SP در شاليزار رشد مي‌نمايند.
-كنترل علفهاي هرز
1-كنترل بيولوژيك:
در اين روش با استفاده از دشمنان طبيعي علفهاي هرز مانند حشرات، قارچها و غيره كنترل آنها صورت مي‌گيرد.
2-وجين علفهاي هرز:
وجين كردن عبارت است از كندن علفهاي هرز كه در شاليزارهاي شمال كشور بوسيله دست انجام مي‌گيرد. اين عمل در دو نوبت صورت گرفته بطوريكه نوبت اول 15 تا 20 روز بعد از نشاء‌كاري و نوبت دوم حدود 35 روز بعد از نشاء كاري صورت مي‌گيرد كه به آن «دوباره» مي‌گويند.
3-شخم در خزانه شاليزار:
انجام عمل شخم يكي از مسائلي است كه باعث مي‌شود در اكثر موارد كنترل علفهاي هرز به آساني صورت گيرد. بنا به نظر متخصصين زراعت و خاكشناسي شخم مزارع برنج سبب تهويه و اصلاح ساختمان خاك، افزايش جذب آب در زمين، شكستن لايه‌هاي سخت زيرزميني، از بين رفتن بقاياي مواد شيميايي در خاك و كنترل علفهاي هرز مي‌گردد. بنابراين اگر شخم به موقع، يعني در اواخر پاييز انجام گرفته و عمق آن نيز مناسب بوده يعني حدود 25 تا 30 سانتي‌متر باشد مي‌تواند بسيار موثر واقع شود.
4-تناوب:
تناوب يعني تغيير كشت يك زراعت معين در يك زمين براي چند سال. در اين صورت علفهاي هرز اختصاصي يك زراعت معين كاهش يافته يا از محيط خارج مي‌شود.
