دانلود مقاله برنج ( خصوصیات ، کاشت ، داشت )

بخشی از مقاله

برنج (خصوصيات ، كاشت ، داشت)

فصل اول:
مقدمه:
برنج از گياهان زراعي مهم قاره آسياست . دانه برنج و فراورده هاي حاصل از آن نزديك به 40 درصد غذاي مورد نياز نصف مردم جهان را تشكيل مي دهد و از لحاظ توليد جهاني نيز مي تواند با گندم برابري كند (1).

برنج شامل دو گروه زراعي آسيايي و افريقايي است . در برنجهاي گروه آسيايي برنج معمولي يا اوريزا ساتيوا وجود دارد كه بومي آسياست (تصوير 1-1) . در گروه برنج آفريقايي اوريزا گلابريما را مي توان نام برد كه بومي آفريقاست (تصوير 2-1) .

حدس زده مي‌شود كه زراعت برنج تقريبا 3000 سال قبل از ميلاد مسيح در كشورهاي هندوستان و چين متداول بوده است . گونه ساتيوا از لحاظ سطح زير كشت، توليد ، و تغذيه اهميت جهاني دارد . ولي زراعت و مصرف برنج گونه گلابريما بسيار كم است. و عمدتا به نقاط پراكنده اي در آفريقا محدود مي شود (1).

سطح زير كشت برنج پس از گندم از ساير غلات بيشتر است . نزديك به 90 درصد سطح زير كشت و توليد برنج به كشورهاي خاور دور اختصاص دارد . بيش از نصف محصول سالانه برنج در جهان نيز در دو كشور هندوستان و چين توليد مي شود . سطح زير كشت و توليد منطقه آن به شرح جدول (1-1) است .
كشورهاي گرمسيري و نيمه گرمسيري برمه ، تايلند ، ويتنام ، لائوس ، اندونزي ، فيليپين ، پاكستان ، هندوستان ، ايالات متحده آمريكا ، ژاپن ، ايتاليا ، مصر ، اسپانيا ، چين ، برزيل ، كوبا ، مكزيك و استراليا از جمله كشورهاي توليد كننده برنج به شمار مي رود . ميزان توليد برنج در تايلند ، برمه ، ويتنام و لائوس بيش از مصرف داخلي است .

نزديك به 90 درصد برنج موجود در بازارهاي بين المللي مربوط به اين چهار كشور است . ايالات متحده امريكا ، برزيل ، ايتاليا و مصر از ديگر كشورهاي صادر كننده برنج هستند .(1)

جدول (1-1) توزيع منطقه اي سطح زير كشت و توليد شلتوك در جهان در سال 1971 برحسب درصد (1)
منطقه سطح زير كشت توليد
اروپا 6/0 1/1
آمريكاي شمالي 6/0 2/1
آمريكاي لاتين 2/4 5/3
خاور نزديك 5/0 6/0
خاور دور 8/90 0/90
آفريقا 8/2 5/2
استراليا كمتر 05/0 1/0

زراعت برنج در شمال ايران به ويژه در شهر رودسر ، و استان خوزستان تاريخچه طولاني دارد ; بنا به بعضي از روايات كشت اين محصول قرن ها پيش از ميلاد مسيح در زمان هخامنشيان رواج داشته است (1).

سطح زير كشت ، توليد و عملكرد برنج در استانهاي مختلف ايران برابر آمار منتشر شده از طريق وزارت كشاورزي در جدول (2-1) درج شده است. اين جدول نشان مي دهد كه نزديك به 80 درصد محصول برنج ايران در دو استان گيلان و مازندران توليد مي شود .

زراعت برنج در استانهاي فارس ، خوزستان ، اصفهان ، آذربايجان شرقي ، و نيز گرگان و گنبد متداول است . در سطوح كوچكي از مناطق بسيار خشك كشور مثل بلوچستان نيز برنجكاري ديده مي شود (1).

مهمترين مناطق توليد كننده برنج در استان گيلان عبارت انداز : آستارا، بندر انزلي، فومن، زيبا كنار، رضوان شهر،خمام، لشت نشاء، هشت پر طوالش، لولمان، كوچصفهان، صومعه سرا ، آستانه اشرفيه، رودبار، رودسر، رشت ، سياهكل ، لاهيجان و لنگرود .

مهمترين مناطق توليد كننده برنج در استان مازندران عبارت انداز : چالوس ،تنكابن،قائم شهر،نوشهر،ساري،آمل،بابل،نور،محمود آباد،علمده (رويان) گرگان گنبد (3) .

توليد برنج ايران تا اوايل دهه 1340 مي توانست نيازهاي داخلي كشور را تا حدي تامين كند اما در حال حاضر با توجه به افزايش سريع جمعيت و بهبود قدرت خريد مردم محصول داخلي كفاف نيازها را نمي دهند و مقادير قابل توجهي برنج همه ساله به ناچار از خارج وارد كشور مي شود (1).

جدول (2-1) سطح زير كشت و ميزان توليد شلتوك در سال 1366 در ايران (1)
رديف استانها سطح زير كشت
1000) هكتار) توليد كل
( تن1000)
1 آذربايجان شرقي 7/7 25
2 آذربايجان غربي 8/0 4/1
3 اصفهان 5/6 9/28
4 ايلام 5/1 7/2
5 چهار محال و بختياري 5/2 7

6 خراسان 6/0 5/1
7 خوزستان 9/36 7/104
8 زنجان 8/4 6/14
9 سيستان و بلوچستان 9/2 4/5
10 فارس 28 1/106
11 كردستان 1/0 1/0

12 كرمان 1/0 3/0
13 كهكيلويه و بويراحمد 8/4 3/13
14 گرگان و گنبد 17 2/53
15 گيلان 3/208 9/645
16 لرستان 4/0 9/0
17 مازندران 1/204 3/792
كل 527 3/1803

كل سطح زيركشت برنج در كشور ايران از 377 هزار هكتار در سال 1351 به 588 هزار هكتار در سال 72-1371 و به ميزان 56 درصد افزايش يافته است ، در صورتي كه كل توليد برنج در اين مدت به حدود 2/2 برابر رسيده است . در اين مدت ميانگين توليد در واحد سطح از 2679 كيلوگرم در هكتار به 3886 كيلوگرم در هكتار افزايش يافته است، جدول (3-1) (2).

جدول 3-1 سطح زير كشت و توليد برنج در ايران
آمار نامه كشاورزي (51-1372)(2)
سال سطح زير كشت
( هزار هكتار) عملكرد
(كيلوگرم در هكتار) كل توليد
(1000 تن)

1351 377 2670 1008
1356 308 2440 752
1358 318 2900 919
1361-1360 483 3322 1600
1363-1362 429 2830 1215

1367-1366 465 3051 1418
1368-1367 518 3572 1854
1369-1368 524 3779 1981
1370-1369 573 4112 2356
1371-1370 597 3960 2364
1372-1371 588 3876 2280

در سال 1372 سطح زير كشت برنج 588466 هكتار در كل كشور برآورده گرديده است كه از اين مقدار 1/37 درصد مربوط به استان مازندران و 8/34 درصد مربوط به استان گيلان و بقيه سهم ساير استانها بوده است .

از 2280768 تن كل توليد شلتوك كشور كه در سال زراعي 72-1371 بر آورد گرديده است ، استانهاي مازندران و گيلان به ترتيب با 8/40 و 1/32 درصد بيشترين مقدار توليد را داشته اند و استانهاي فارس ، گرگان و گنبد به ترتيب مقامهاي سوم و چهارم را دارا مي باشند. بيشترين مقدار عملكرد را استان اصفهان با 6214 كيلوگرم و كمترين را استان لرستان با 1351 كيلوگرم در هكتار داشته اند (2).

واژه برنج
نام عمومي :Rice نام عملي :Oryaza sativa.l
نام برنج از زبان هندي گرفته شده است كه به آن اريس(Arisi ) مي گويند . در زبان انگليسي به برنج Rice گفته مي شود كه همان نام عمومي برنج است و در زبان فرانسه Riz ، ايتاليا Rizo ، روسي Ris و در زبان آلماني به برنج Rise مي گويند .

در استان گيلان به برنج( بج) به خوشه آن ورزه (Vorze) و به شلتوك آن جو مي گويند . كلمه شلتوك از كلمه هندي چلتو (Chalto) گرفته شده است . در زبان انگليسي به شلتوك (دانه برنج همراه با پوست آن) Rice paddy گفته مي شود (3).

كشت برنج در ايران از 2000 سال پيش متداول بوده است . در زمان هخامنشيان ، اشكانيان و ساسانيان نيز در ايران برنج كشت مي شده است .

هم اكنون استانهاي گيلان و مازندران از مناطق مهم توليد برنج در كشور هستند . در اين دو استان برنج به عنوان يكي از عمده ترين اقلام منابع محسوب مي شود و در حدود 13 نوع غذاي محلي از آن درست مي شود . در استان گيلان از آرد برنج نوعي نان پخته مي شود كه تحت عنوان برنجي ناميده مي شود. در ايران غذايي كه از برنج درست مي شود (پلو( نام دارد ، كه اين واژه در زمانهاي قديم از جمله عهد صفويه نيز استفاده مي شود (3).

در زبان گيلكي به پلو پلا (Pala ) گفته مي شود ، بسيار محتمل است كه واژه از همين واژه گيلكي پلا گرفته شده است . در استان گيلان به برنج بج(Bajge) يا بنج گفته مي شود و همچنين به مزرعه برنج بيجار (Bijar) به نشاء برنج تم (Tome) و به خزانه برنج تمبيجار (Tomebijar) گفته مي شود .

در اين استان به شلتوك برنج جو گفته مي شود و به مقداري از اين شلتوك كه براي تهيه خزانه سال بعد در نظر گرفته مي شود تخم جو(Tochmejoo) گفته مي شود . برنج در استان گيلان مصارف زيادي از جمله تهيه آش برنج ، انواع نان و همچينين غذاهاي محلي ديگر دارد .

در برخي از روستاهاي گيلان براي صبحانه نيز از برنج استفاده مي شود . در صنعت از برنج براي تهيه الكل ، تهيه كاغذ و در منابع پارچه بافي استفاده مي گردد همچنين چون دانه برنج حاوي مقدار زيادي نشاسته است لذا از آن براي تهيه نشاسته نيز استفاده مي گردد.

كاه برنج كه در استان گيلان و مازندران به آن كلش (Colash) گفته مي شود داراي مصارف زيادي از قبيل مصارف تغذيه دام ، ساخت كندونج (انبار نگهداري برنج) ساخت ديوارها و سقف خانه هاي گلي روستايي و غيره است .

در مناطق شمالي كشور ساقه برنج نيز مصارف زيادي از قبيل تهيه حصير ، زنبيل ، كلاه حصيري ، انواع سبد و نظاير آن را دارد . همچنين در اين استان هر ساله از كاه و كلش برنج براي آماده كردن محل نگهداري كرم ابريشم يا تلمبار (Telambar)استفاده مي گردد .

در استانهاي گيلان ساقه برنج كه اشكل (Ashkal) نام دارد سوزانده مي شود و در سطح خزانه به عنوان يك ماده تقويت كننده خاك ريخته مي شود از پوست دانه برنج كه در مناطق شمال كشور آن را سپوس (Sopos) مي نامند براي تقويت مزارع ، باغات و خوراك دام وطيور استفاده مي شود . در صنعت نيز از ساقه برنج براي تهيه كاغذ استفاده مي گردد (3).

فصل دوم:
مشخصات مورفولوژيكي
برنج زراعي داراي سه زير گونه به نام هاي هندي (اينديكا) ، ژاپني (ژاپونيكا) و جاوه اي (جاوانيكا) مي باشد . كه هر يك داراي ويژگي هاي مورفولوژيكي خاصي هستند (تصوير 1-2). در جدول 1-2 اين ويژگي ها مورد بررسي قرار گرفتند (2) .
جدول 1-2 مقايسه خصوصيات سه زير گونه برنج هاي جاوانيكا ،
ژاپونيكا و اينديكا (پيام يونسكو1363) (2)

اندام برنج جاوانيكا برنج ژاپونيكا برنج اينديكا
برگ پهن ، افراشته ، سبز روشن باريك ، سبز تيره پهن ، سبز روشن
دانه پهن ،كلفت كوتاه ،گرد طويل ،ندرتا تخت
پنجه زن ضعيف متوسط قوي
ساقه پا بلند متوسط پا بلند

كركهاي پوشينه بلند بلند و ضخيم كوتاه و نازك
ريزش كم كم زياد
بافت گياه سخت سخت نرم

ريشه :
مشخصات سيستم ريشه اي برنج بستگي به واريته ، بافت خاك ، حاصل خيزي خاك ، تهويه خاك و وضع رطوبتي آن دارد . عموما برنج داراي سيستم ريشه اي سطحي و افشان است كه بيشتر در منطقه 25-20 سانتي متري لايه فوقاني خاك متمركز است .

اين ويژگي سيستم ريشه اي در بسياري از گياهان باتلاقي نيز صدق مي كند و يك نوع سازگاري براي رشد و نمو در محيط كم اكسيژن ، مانند آنچه در شاليزار حكم فرماست محسوب مي شود . آناتومي ريشه هاي برنج از سايرغلات به دليل داشتن مقدار زيادي آوندهاي پر از هوا متفاوت است . كه در تمامي طول ساقه و در ارتباط با آوندهاي هوا در ساقه و برگ مي باشد .

اين آوندها آكسيژن مورد نياز ريشه ها را در صورتي كه كه خاك پوشيده از يك لايه ضخيم آب باشد تامين مي كنند . ريشه ها در زمان ظهور خوشه به حداكثر رشد خود مي رسند و بعد از آن ميزان تلفات ريشه ها به مراتب بيش از توليد ريشه هاي جديد مي باشد (2) .

عمق نفوذ ريشه در خاك با توجه به واريته ، بافت خاك ، رطوبت ، تهويه ، عناصر غذايي موجود در سطوح مختلف خاك و عمليات زراعي متغير بوده بين 100-90 سانتي مترمي تواند باشد . گسترش ريشه در واريته هاي پا بلند و ديررس ،