بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
- بيت : به هر سطر از يك شعر بيت مي گويند . ( نكته : كوچكترين واحد شعر يك بيت است . )
- مصراع( مصرَع ) : هر بيت از دو قسمت تشكيل شده است كه هر قسمت يك مصراع نام دارد . ( نكته : كمترين مقدار سخن آهنگين را مصراع مي نامند . )
- مثال : بشنو اين ني چون شكايت مي كند از جــدايي ها حــكايـت مـي كند
- قافيه: به كلمات غير تكراري گفته مي شود كه در پايان بيت ها و مصراع ها مي آيند ، بطوري كه يك يا چند حرف آخر آنها با هم مشترك است .
- نكته (1) : حرف يا حروفي كه در كلمات قافيه مشترك مي آيند « حروف قافيه » نام دارند .
- مثال (1): آتـش عشـق است كانـدر ني فتــاد جـوشش عشـق است كانـدر مـي فتـاد
- مثال (2) : سرآن ندارد امـشب كه برآيد آفتابي چه خيالها گـذر كـرد و گذر نكرد خوابي
- به چه ديرماندي اي صبح كه جان مابرآمد بـزه كــردي و نكـردند مـوذنـان صـوابـي
- نكته (2) : اگر دو كلمه قافيه در تلفظ يكسان ، ولي در معني متفاوت باشند قافيه درست است .
- مثال :آتش است اين بانگ نايونيست باد هـر كـه اين آتـش نـداردنيـست بـاد
- توضيح : اين بيت داراي دو قافيه است كه هر دو كلمه قافيه، از نظر شكل ظاهري با هم يكسان هستندامّا از جهت معني با هم فرق دارند . بطوري كه نيست در مصراع اول فعل و در مصراع دوم اسم مي باشد
- و كلمه باد در مصراع اوّل اسم ، امّا در مصراع دوم فعل دعا است .
اسلاید 2 :
- قافيه مياني : گاهي براي غني تر كردن موسيقي شعر علاوه بر قافيه پاياني ، قافيه اي در ميان مصراع مي آيد كه به آن قافيه مياني گويند .
- مثال : ملكا ذكر تو گويم كه تـو پـاكي و خـدايي نروم جز به همـان ره كه تـوام راه نمـايي
- همه در گاه تو جويم همه از فضل تو پويم همه توحيد تو گويم كه به توحيد سزايي
- بيت مُقفّي : ابياتي كه مصراع هاي دوم آنها هم قافيه باشند .
- مثال:نه چـنان گناهـكارم كه به دشمـــنم سپاري تو به دست خويش فرماي اگرم كني عذابي
- دل همچوسنگت اي دوست به آب چشم سعدي عجب است اگر نگـردد كه بگـردد آسيـابي
- بيت مُصرّع :به بيتي گفته مي شود كه در هر دو مصراع آن قافيه رعايت شده باشد .
- مثال : زميـن گشـت روشـن تـر از آسمـان جهـانـي خـروشـان و آتــش دمــان
اسلاید 3 :
- رديف : كلمات يا كلماتي است كه بعد از قافيه در پايان مصراع ها و ابيات مي آيند و عيناً از نظر لفظ و معني يكسان مي باشند .
- مثال : برق با شوقم شـراري بيش نيـست شعله ، طفل ني سـواري بيش نيست
- آرزوهــاي دو عــالــم دستــگـاه از كــف خـاكـم غبـاري بيش نيست
- تذكّر : بيت اوّل اين شعر مصرّع و دو بيت با هم مقفّي هستند .
- ياد آوري : اگر دو كلمه پايان مصراع ها يا ابيات در تلفظ يكسان امّا در معني متفاوت باشند ، رديف به حساب نمي آيند بلكه قافيه هستند .
- مثال : خــرامـان بشـــد ســـوي آب روان چنـان چـون شـده ، بـاز جـويد روان
- توضيح : دو كلمه « روان» بيت بالا قافيه اند زيرا كلمه « روان » در مصراع اول به معني روح و جان آمده است .
- نكته (1) : بيت يا شعري كه داراي رديف باشد ، مردّف ناميده مي شود .
- نكته (2) : آوردن رديف در شعر اجباري نيست امّا اگر شاعر بخواهد از رديف استفاده كند بلافاصله آن را بعد از قافيه مي آورد .
- نكته (3) : آوردن قافيه در شعر سنتي اجباري است ولي در شعر نو (نيمايي) جايگاه خاصي ندارد .
- وزن شعر فارسي : آهنگي كه ازشنيدن مصراع هاي يك شعر در گوش ، احساس مي شود وزن نام دارد .
- تخلّص : نام شعري شاعر است كه در ابيات پاياني شعر خود مي آورد .
- نكته : تخلّص بيشتر در قالب شعري غزل و قصيده كاربرد دارد .
- مثال (1) : درشمار ار چه نياورد كـسي حافظ را شكر كان محنت بي حد وشمار آخرشد
- مثال (2) : امـروز رو نكـرد به در گاه حق سنـا فـردا به سـوي در گـه او با چه رو رود ؟
اسلاید 4 :
- تعريف قالب : قالب شكلي است كه قافيه ، به شعر مي بخشد و تفاوت قالب ها با يكديگر بسته به چگونگي قرار گرفتن قافيه آنهاست . ( در واقع نحوه بكارگيري قافيه تعيين كننده قالب شعر است ).
- نكته : چنانچه نحوه ي بكار بگيري قافيه در بعضي از قالب هاي شعر فارسي مانند قصيده با غزل و رباعي با دو بيتي يكسان باشد مي توان به كمك تعداد ابيات ، محتوا و وزن شعر ، نوع قالب آن را مشخص كرد .
- قالب هاي شعر فارسي عبارتنداز : قصيده ، غزل ، قطعه ، مثنوي ، رباعي ، دوبيتي، چهار پاره ،ترجيع بند ، تركيب بند ، مسمّط ، مستزاد ، شعر فرد ( تك بيت ) و شعر نيمايي .
اسلاید 5 :
- قصيده :شعري است بر يك وزن و و يك قافيه كه مصراع اوّل بيت نخست ، با همه ي مصراع هاي دوم ابيات ديگر هم قافيه باشد .
- نمونه قصيده :
- دلا تا كي در اين دنيا فريب اين و آن بيني* / يكي زين چاه ظلماني برون شو تا جهان بيني*
- جهاني كاندرو هردل كه يابي ، پادشا يابي / جهاني كاندرو هرجان كه بيني شادمان بيني*
- نه بر اوج هوا او را عقابي دل شكر يابي / نه اندر قعر بحر او را نهنگي جان ستان بيني *
- مشخصات قصيده :
- 1- تعداد ابيات آن از پانزده بيت بيشتر است
- 2- درون مايه و محتواي آن موضوعاتي چون مدح ، حكمت ، عرفان ، وصف ، پند و اندرز ، جشن ، شكر ، شكايت و مسايل اجتماعي مي باشد
- 3- بيت اوّل قصيده را كه مصرع است « مطلع »و به بيت آخر آن « مقطع » مي گويند .
- 4- قصيده اوّلين قالب شعر فارسي است كه به تقليد از شعر عربي از نيمه ي قرن سوم پديد آمد
- 5- داشتن وحدت موضوع ( يعني ابيات قصيده بايد مربوط به يك مفهوم و موضوع باشد . )
اسلاید 6 :
- 1- تغزل يا تشبيب : برخي قصايد به ويژه قصايدي كه در مدح كسـي سروده مي شـود داراي مقـدمـه است . اين مقدمه معمولاً با مضامين چون عشق ، جواني و توصيف طبيعت آغاز مي شود كه به آن تغزل يا تشبيب مي گويند . ( برخي قصيده ها تغزل ندارد كه به آن ها محدود يا مقتضب گويند . )
- 2- تخلص : بيت يا ابياتي كه رابط ميان تغزل و تنه اصلي قصيده مي باشد ، كه در واقع موضوع اصلي قصيده از همان جا شروع مي شود
- نكته : اين تخلص مخصوص قصيده است و نبايد آن را با اصطلاح تخلص ( نام شاعر ) اشتباه كرد .
- 3- تنه اصلي : بخشي از قصيده كه مقصود اصلي شاعر در آن بيان مي شود . با محتواي چون مدح ، رثا ، پند و اندرز ، عرفان و حكمت و ...
- 4- شريطه و دعا : دعايي است كه شاعر براي جاودانگي ممدوح خود در پايان قصيده ، به صورت جملات شرطي بيان مي كند . ( يعني شاعر دعاي خود را به شرط بر آورده شـدن خواسته هايش بيان مي كند . )
اسلاید 7 :
- انوري ، خاقاني ، ناصر خسرو ، سعـدي ، فرخي سيستاني ، رودكي ، منوچهري ، مسعود سعد سلمان ، ملك الشعرا بهار ، دكتر مهدي حميدي ، مهرداد اوستا ، امير فيروز كوهي و ...
اسلاید 8 :
- شعري است بر يك وزن ويك قافيه به طوري كه مصراع اول بيت نخست ، با همه ي مصراع هاي دوم ابيات ديگر هم قافيه باشد .
- تذكر : نحوه ي تكرار قافيه در غزل همانند قصيده است .نمونه غزل :
- زآن يار دلنوازم شكري است با شكايت * گر نكته دان عشقي بشنو تو اين حكايت *
- بي مزد بود ومنت هر خدمتي كه كردم يارب مباد كس را مخدوم بي عنايت *
- زندان تشنه لب را آبي نمي دهد كس گويا ولي شناسان رفتند از اين ولايت *
اسلاید 9 :
- 1- تعداد ابيات غزل حداقل پنج بيت و حداكثر دوازده بيت است . ( گاهي غزل ها بيش از پانزده بيت هم يافت مي شود . )
- 2- درون مايه و محتواي غزل بيان عواطف و احساسات ، عشق و عرفان و گاهي هم مضمون اجتماعي مي باشد .
- 3- بيت اوّل غزل را مطلع بيت آخر آن را مقطع گويند . ( كه هر كدام اگر به خوبي مطرح شوند حسن مطلع و حسن مقطع نام مي گيرند . )
- 4- در غزل تنوع مطالب ممكن است . ( يعني موضوع هر بيت مي تواند با ابيات ديگر فرق داشته باشد.)
- 5- غزل از قرن ششم به وجود آمده است . ( در واقع همان تغزل قصيده است ) از آغاز پيدايش ، عاشقانه و با ظهور سنايي عارفانه مي شود . )
- 6- با ظهور انقلاب مشروطه ، غزل مضمون اجتماعي نيز به خود مي گيرد .
- نكته : غزل عاشقانه را سعدي و غزل عارفانه را مولوي به اوج خود رساندند حافظ كه سر آمد غزل سرايان شعر فارسي است ، شيوه ي عاشقانه – عارفانه را به كمال رساند .
اسلاید 10 :
- حافظ ، سعدي ، مولوي ، صائب تبريزي ، عراقي ، فرخي يزدي ، رهي معيري ، شهريار و ...
در متن اصلی پاورپوینت به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر پاورپوینت آن را خریداری کنید
