بخشی از پاورپوینت

 

اسلاید 1 :

بيت ، مصراع و قافيه

  • بيت : به هر سطر از يك شعر بيت مي گويند .     ( نكته : كوچكترين واحد شعر يك بيت است .  )
  • مصراع( مصرَع ) : هر بيت از دو قسمت تشكيل شده است كه هر قسمت يك مصراع نام دارد .  ( نكته : كمترين مقدار سخن آهنگين را مصراع مي نامند . )
  • مثال :          بشنو اين ني چون شكايت مي كند        از جــدايي ها حــكايـت مـي كند
  • قافيه: به كلمات غير تكراري گفته مي شود كه در پايان بيت ها و مصراع ها مي آيند ، بطوري كه يك يا چند حرف آخر آنها با هم مشترك است .
  • نكته (1) : حرف يا حروفي كه در كلمات قافيه مشترك مي آيند « حروف قافيه » نام دارند .
  • مثال (1):     آتـش عشـق است كانـدر ني فتــاد            جـوشش عشـق است كانـدر مـي فتـاد
  • مثال (2) :      سرآن ندارد امـشب كه برآيد آفتابي         چه خيالها گـذر كـرد و گذر نكرد خوابي
  • به چه ديرماندي اي صبح كه جان مابرآمد           بـزه كــردي و نكـردند مـوذنـان صـوابـي
  • نكته (2) : اگر دو كلمه قافيه در تلفظ يكسان ، ولي در معني متفاوت باشند قافيه درست است .
  • مثال :آتش است اين بانگ نايونيست باد          هـر كـه اين آتـش نـداردنيـست بـاد  
  • توضيح : اين بيت داراي دو قافيه است كه هر دو كلمه قافيه، از نظر شكل ظاهري با هم يكسان هستندامّا از جهت معني با هم فرق دارند . بطوري كه نيست در مصراع اول فعل و در مصراع دوم اسم مي باشد
  • و كلمه باد در مصراع اوّل اسم ، امّا در مصراع دوم فعل دعا است .

اسلاید 2 :

قافيه مياني ، بيت مقفّي و بيت مُصرّع

  • قافيه مياني : گاهي براي غني تر كردن موسيقي شعر علاوه بر قافيه پاياني ، قافيه اي در ميان مصراع مي آيد كه به آن قافيه مياني گويند .
  • مثال :   ملكا ذكر تو گويم كه تـو پـاكي و خـدايي     نروم جز به همـان ره كه تـوام راه نمـايي
  • همه در گاه تو جويم همه از فضل تو پويم        همه توحيد تو گويم كه به توحيد سزايي
  • بيت مُقفّي : ابياتي كه مصراع هاي دوم آنها هم قافيه باشند .
  • مثال:نه چـنان گناهـكارم كه به دشمـــنم سپاري     تو به دست خويش فرماي اگرم كني عذابي
  •  دل همچوسنگت اي دوست به آب چشم سعدي     عجب است اگر نگـردد كه بگـردد آسيـابي
  • بيت مُصرّع :به بيتي گفته مي شود كه در هر دو مصراع آن قافيه رعايت شده باشد .
  • مثال : زميـن گشـت روشـن تـر از آسمـان جهـانـي خـروشـان و آتــش دمــان

اسلاید 3 :

«قالب هاي شعر فارسي »    تعريف قالب                      

  • تعريف قالب : قالب شكلي است كه قافيه ، به شعر مي بخشد و تفاوت قالب ها با يكديگر بسته به چگونگي قرار گرفتن قافيه آنهاست . ( در واقع نحوه بكارگيري قافيه تعيين كننده قالب شعر است ).
  • نكته : چنانچه نحوه ي بكار بگيري قافيه در بعضي از قالب هاي شعر فارسي مانند قصيده با غزل و رباعي با دو بيتي يكسان باشد مي توان به كمك تعداد ابيات ، محتوا و وزن شعر ، نوع قالب آن را مشخص كرد .
  • قالب هاي شعر فارسي عبارتنداز : قصيده ، غزل ، قطعه ، مثنوي ، رباعي ، دوبيتي، چهار پاره ،ترجيع بند ، تركيب بند ، مسمّط ، مستزاد ، شعر فرد ( تك بيت ) و شعر نيمايي .

 

اسلاید 4 :

قصيــــــــــــــــده

  • قصيده :شعري است بر يك وزن و و يك قافيه كه مصراع اوّل بيت نخست ، با همه ي مصراع هاي دوم ابيات ديگر هم قافيه باشد .
  • نمونه قصيده :
  • دلا تا كي در اين دنيا فريب اين و آن بيني*  /    يكي زين چاه ظلماني برون شو تا جهان بيني*
  • جهاني كاندرو هردل كه يابي ، پادشا يابي          /      جهاني كاندرو هرجان كه بيني شادمان بيني*
  • نه بر اوج هوا او را عقابي دل شكر يابي         /      نه اندر قعر بحر او را نهنگي جان ستان بيني *
  • مشخصات قصيده :
  • 1- تعداد ابيات آن از پانزده بيت بيشتر است
  • 2- درون مايه و محتواي آن موضوعاتي چون مدح ، حكمت ، عرفان ، وصف ، پند و اندرز ، جشن ، شكر ،   شكايت و مسايل اجتماعي مي باشد                      
  • 3- بيت اوّل قصيده را كه مصرع است « مطلع »و به بيت آخر آن « مقطع » مي گويند .
  • 4- قصيده اوّلين قالب شعر فارسي است كه به تقليد از شعر عربي از نيمه ي قرن سوم پديد آمد
  • 5- داشتن وحدت موضوع ( يعني ابيات قصيده بايد مربوط به يك مفهوم و موضوع باشد . )

اسلاید 5 :

نمودار قصيده

  • ....................$ ....................$
  • .................... ....................$
  • .................... ....................$
  • .................... ....................$
  • .................... ....................$
  • .................... ....................$
  • .................... ....................$
  • .................... ....................$
  • .................... ....................$

اسلاید 6 :

اجزاي تشكيل دهنده قصيده

  • 1- تغزل يا تشبيب : برخي قصايد به ويژه قصايدي كه در مدح كسـي سروده مي شـود داراي مقـدمـه است . اين مقدمه معمولاً با مضامين چون عشق ، جواني و توصيف طبيعت آغاز مي شود كه به آن تغزل يا تشبيب مي گويند . ( برخي قصيده ها تغزل ندارد كه به آن ها محدود يا مقتضب گويند . )
  • 2- تخلص : بيت يا ابياتي كه رابط ميان تغزل و تنه اصلي قصيده مي باشد ، كه در واقع موضوع اصلي قصيده از همان جا شروع مي شود
  • نكته : اين تخلص مخصوص قصيده است و نبايد آن را با اصطلاح تخلص ( نام شاعر ) اشتباه كرد .
  • 3- تنه اصلي : بخشي از قصيده كه مقصود اصلي شاعر در آن بيان مي شود . با محتواي چون مدح ، رثا ، پند و اندرز ، عرفان و حكمت و ...
  • 4- شريطه و دعا : دعايي است كه شاعر براي جاودانگي ممدوح خود در پايان قصيده ، به صورت جملات شرطي بيان مي كند . ( يعني شاعر دعاي خود را به شرط بر آورده شـدن خواسته هايش بيان مي كند . )

اسلاید 7 :

قصيده سرايان مشهور عبارتنداز

  • انوري ، خاقاني ، ناصر خسرو ، سعـدي ، فرخي سيستاني ، رودكي ، منوچهري ، مسعود سعد سلمان ، ملك الشعرا بهار ، دكتر مهدي حميدي ، مهرداد اوستا ، امير فيروز كوهي و ...

اسلاید 8 :

غزل

  • شعري است بر يك وزن ويك قافيه به طوري كه مصراع اول بيت نخست ، با همه ي مصراع هاي دوم ابيات ديگر هم قافيه باشد .                             
  • تذكر : نحوه ي تكرار قافيه در غزل همانند قصيده است .نمونه غزل  :
  • زآن يار دلنوازم شكري است با شكايت *     گر نكته دان عشقي بشنو تو اين حكايت *
  • بي مزد بود ومنت هر خدمتي كه كردم                  يارب مباد كس را مخدوم بي عنايت  *   
  • زندان تشنه لب را آبي نمي دهد كس گويا ولي شناسان رفتند از اين ولايت *   

اسلاید 9 :

نمودار غزل

  • ....................@ ....................@
  • .................... ....................@
  • .................... ....................@
  • .................... ....................@
  • .................... ....................@
  • .................... ....................@
  • .................... ....................@

اسلاید 10 :

مشخصات غزل :

  • 1- تعداد ابيات غزل حداقل پنج بيت و حداكثر دوازده بيت است . ( گاهي غزل ها بيش از پانزده بيت هم يافت مي شود . )
  • 2- درون مايه و محتواي غزل بيان عواطف و احساسات ، عشق و عرفان و گاهي هم مضمون اجتماعي مي باشد .
  • 3- بيت اوّل غزل را مطلع بيت آخر آن را مقطع گويند . ( كه هر كدام اگر به خوبي مطرح شوند حسن مطلع و حسن مقطع نام مي گيرند . )
  • 4- در غزل تنوع مطالب ممكن است . ( يعني موضوع هر بيت مي تواند با ابيات ديگر فرق داشته باشد.)
  • 5- غزل از قرن ششم به وجود آمده است . ( در واقع همان تغزل قصيده است ) از آغاز پيدايش ، عاشقانه و با ظهور سنايي عارفانه مي شود . ) 
  • 6- با ظهور انقلاب مشروطه ، غزل مضمون اجتماعي نيز به خود مي گيرد .
  • نكته : غزل عاشقانه را سعدي و غزل عارفانه را مولوي به اوج خود رساندند حافظ كه سر آمد غزل سرايان شعر فارسي است ، شيوه ي عاشقانه – عارفانه را به كمال رساند .
در متن اصلی پاورپوینت به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر پاورپوینت آن را خریداری کنید