بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین عناصر برنامه درسی، کتاب میباشد. به عبارتی، یکی از منابع مؤثق و علمی در فعالیتهای آموزشی است که به فعالیتهای فراگیر و معلم جهت میدهد. با توجه به اهمیت کتاب درسی در آموزش، با به کارگیری اصول و ضوابط خاص میتوان به تحلیل و ارزیابی اینگونه کتابها پرداخت.
هدف از پژوهش حاضر، تحلیل و ارزیابی»فارسی به فارسی: زبان فارسی « - 1 - تألیف شهیدی و همکاران - 1391 - میباشد که در سطح مبتدی و با هدف آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان در نظر گرفته شده است. روش به کار رفته در این پژوهش، توصیفی- تحلیلی میباشد. مبنای تحلیل و ارزیابی اصول و راهکارهایی آموزشی است که توسط تاملینسون - 81 :2010 - در تهیه و تدوین کتاب ارائه شده است. به منظور تحقق اهداف پژوهش و تجزیه و تحلیل اطلاعات از پرسشنامهی روبریک بهره گرفته شد.
این پرسشنامه با بهرهگیری از اصول نوین آموزشی مورد نظر تهیه و تدوین شده است. در ابتدا هر یک از این اصول و زیر اصلهای مربوط به آنها به صورت جداگانه توصیف و سپس تمامی بخشهای کتاب اعم از - متن، گرامر، مکالمه و... - بررسی میشود. در پایان یافتهها در قالب جدول و نمودار نمایش داده شد. یافتههای پژوهش نشان داد که این کتاب با اصول نوین آموزشی %30 تطابق داشته است که این مقادیر بیانگر آنست که طراحی فعالیتها و مطالب به شیوهی سنتی میباشد و باید در جهت اصلاح و توجه به اصول رویکرد ارتباطی کوشید.
.1 مقدمه
علیرغم گسترش روز افزون شبکههای ارتباطی و منابع گوناگون آموزشی و کمک آموزشی همچون فیلم، CD، بستههای آموزشی و ... کتاب درسی همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است و به عنوان اصلیترین منبع علمی و آموزشی برای فراگیران و معلمان محسوب میشود. در واقع کتاب درسی یکی از ارکان اصلی هر نظام آموزشی میباشد و یکی از مهمترین منابع مؤثق و علمی در فعالیتهای آموزشی است، که به فعالیتهای معلم و فراگیر جهت میدهد. مهمترین قسمت یک کتاب درسی، محتوای درسی میباشد.
ملکی - 1379 - محتوا را اینگونه تعریف کرده است: مجموعهای از مفاهیم، اصول، ارزشها، گرایشات و مهارتهایی که از سوی برنامهریزان با هدف تحقّق اهداف انتخاب و سازماندهی میشود
هرچه محتوای کتاب در ایجاد بستر مناسب برای پرورش فکر پربارتر باشد؛ نه تنها به آفرینش انسانهای توانا، نوآور کمک میکند؛ بلکه به حفظ استقلال، رشد و شکوفایی جامعه هم کمک مؤثر خواهد کرد
محتوا، طیف وسیعی از عناصر و بخشهای نوشتاری و رسمی را در خود گنجانده شده است. این بعد با توجه به نیازهای جامعه و فراگیران تهیه و تدوین شده است که در تحلیل محتوا1 به آن توجه بسیار میشود. با توجه به اهمیت کتاب درسی در آموزش، برای فارسیآموزان خارجی کتابهای زیادی تهیه و تدوین شده است، که به دلیل سنتی بودن کتب چاپ شده در این زمینه، کتاب »فارسی به فارسی: زبان فارسی
برای اجرای این پژوهش انتخاب شد. در این پژوهش سعی بر آنست که با توجه به 4 اصل آموزشی2 که براساس رویکرد ارتباطی میباشد و تاملینسون - 2010 - در تهیه و تدوین کتب معرفی کرده است، به تحلیل محتوایی »فارسی به فارسی: زبان فارسی - « - 1 شهیدی و همکاران - 1386 - بپردازیم. در این پژوهش درصدد پاسخگویی به سؤال زیر هستیم:
محتوای کتاب »فارسی به فارسی: زبان فارسی - « - 1 تا چه میزان با اصول تدوین محتوای آموزشی بر گرفته شده از اصول نوین آموزشی تاملینسون - 2010 - منطبق است؟
.2 پیشینهی تحلیل محتوا
یکی از کاربردهای مهم تحلیل محتوا، در زمینهی ارزیابی کتاب میباشد. در همین راستا، تا کنون تحقیقاتی چند بر روی کتابهای فارسی به غیر فارسی زبانان انجام گرفته است. رضائی و علیپور - 1391 - در مقالهای تحت عنوان »بررسی متون خوانداری مجموعهی فارسی بیاموزیم« براساس نقشهای هفتگانهی هلیدی - 1973 - به بررسی و ارزیابی کتب مورد نظر پرداختند. برای انجام این پژوهش، متونهای خوانداری جلدهای اول، دوم و سوم از میان مجموعهی 5 جلدی به دلیل توجهشان به نقشهای زبانی انتخاب شدند.
یافتهها نشان داد که نقشهای به کار رفته در جلدهای اول، دوم و سوم این مجموعه با شش نقش از نقشهای هفتگانه هلیدی تطابق داشته است و از بین این نقشها بیشترین توجه به نقش تعاملی و کمترین توجه به تخیلی بوده است، که بالا بودن میزان توجه به نقش تعاملی منجر به تقویت مهارتهای ارتباطی زبان آموزان غیرفارسی زبان میشود. همچنین هدف از بالا بودن درصد به کارگیری نقشهای اطلاعرسانی و اکتشافی نسبت به سایر نقشها، پرسش و پاسخ در بین زبان آموزان بوده است.
از دیگر نتایج بدست آمده از این تحقیق که میتوان به آن اشاره نمود، سیر صعودی نقشهای به کار رفته در این مجموعه در هر جلد نسبت به جلد قبل میباشد. از این رو پیشنهاد شده است که با نقد و تحلیل اینگونه کتابها میتوان کاستیهای موجود در این گونه کتابها را برای مؤلفان و برنامهریزان مشخص و این زبان را به بهترین نحو آموزش داد.
در پژوهشی دیگر، داوری اردکانی و آقا ابراهیمی - 1391 - به تحلیل و ارزیابی اصالت متون آموزشی کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان پرداختند. به منظور اجرای این پژوهش، 12 متن آموزشی از سه کتاب آموزش زبان فارسی و 5 متن غیر آموزشی انتخاب و سپس مورد بررسی قرار گرفتند. معیار ارزیابی نیز بر اساس کمیت و کیفیت کارکرد گفتماننماهای انسجامی در متون غیرآموزشی و قیاس آن با متون آموزشی بوده است.
یافتهها نشان داد که در دو کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، کمیت و کیفیت گفتمانهای انسجامی مشابه به متون غیرآموزشی بوده است، در صورتی که این شباهت در ارتباط با کتاب سوم با متون غیرآموزشی کمتر بوده است و در نتیجه اصالت متون این سه کتاب یکسان نبوده است. صحرایی و شهبازی - 1391 - نیز پژوهشی در زمینهی تحلیل محتوای کتابهای آموزشی زبان فارسی انجام دادهاند و به منظور اجرای پژوهش از انگارهی اندرسون 1994 - ، - 1999 که به عنوان نظام یافتهترین انگاره در مهارت خواندن میباشد، بهره گرفتند. یافتههای پژوهش نشان داد که دیدگاه حاکم بر این منابع کاملاً سنتی میباشد.
.3 چارچوب نظری
تاملینسون - 86: 2010 - بر اساس تجربیات 40 ساله در آموزش زبان، شیوههایی کارآمد را در جهت تدوین مطالب ارائه کرده است. وی معتقد است که نویسندگان نیاز به فهرستی از معیارهای انعطافپذیر دارند که به آنها در توسعهی مطالب کارآمد به شیوهی منسجم و اصولی کمک کند. اما قبل از آنکه چنین معیارهایی توسعه یابد، باید اصول لازم که ایجاد کنندهی این معیارها میباشد را مشخص کرد. یکی از راهکارهایی و اصولی که تاملینسون - 2010 - به منظور ارتقای منابع و مطالب آموزشی ارائه داده است، تحت عنوان »اصول نوین آموزشی« است، که شامل 4 اصل میباشد. با توجه به اهمیت این اصول در آموزش و تدوین کتب درسی در زیر به توصیف این اصول پرداخته شده است:
.1 ,3 اصول مربوط به رویکردهای نوین آموزشی
اصل اول: - توجه به محتوای ارتباطی دروس -
1. هدف اصلی هر درس باید بهبود و ارتقای توانش ارتباطی باشد.
2. نوشتههای کتاب باید به عنوان یک منبع برای یک معلم باشد، یعنی باید با انعطافپذیری درون ساخته به معلم کمک کند تا دربارهی متن، فعالیتها و روشهایی که درارتباط با نیازها و خواستههای فراگیران است، تصمیمات درست و منطقی اتخاذ کنند.
اصل دوم: - توجه به آموزش ارتباطی -
1. باید فعالیتها را از سطوح ساده به مشکل در درسها گنجاند، در این صورت فراگیر تشویق به استفاده از مهارتهای سطح بالا مانند خیالپردازی، گفتار درونی، ارتباط، تفسیر و ارزیابی خواهد بود.
2. فعالیتها نباید محدود به ساختارها و فرمها باشد، بلکه باید موقعیتهایی فراهم شود، که فراگیر زبان هدف را در گسترهای از ژانرها و متنها بکار گیرد.
3. مطالب باید به گونهای طراحی شوند، که معلم بتواند فراگیر را ارزیابی و در مواقع ضروری از خود بازخورد نشان دهد.
اصل سوم: - توجه به مهارتهای خلاقانه -
-1 مطالب باید به گونهای باشد، که درس مربوطه به سایر دروس در رشتههای دیگر مرتبط باشد و تمرکز تنها بر یادگیری آن درس نباشد.
-2 مطالب باید در بردارندهی بخشهایی باشد، که فراگیر به آن توجه و علاقه نشان دهد.
-3 فعالیتها باید به فراگیران کمک کند که مهارتهایشان را توسعه دهند، به گونهای که بتوانند آن را به سایر موضوعات منتقل کنند. برای مثال - مهارتهای خلاقانه، تخیلی، ارزیابی، سازماندهی، همکاری - .
اصل چهارم: - توجه به محدودسازی مطالب -
-1 مطالب باید به گونهای باشد که معلم بتواند فعالیتهای کلی را محدود کند. در واقع منجر به خلق ایده و عقاید نو در معلم شود.
