بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین عوامل مؤثر در بروز آسیبهاي اسکلتی - عضلانی مرتبط با کار در مشاغل گوناگون، وضعیت نـا مطلـوب بـدن هنگـام کـار است. خیاطی از مشاغلی است که شاغلین با ریسک فاکتورهاي اختلالات اسکلتی – عضلانی به ویژه پوسچر نامناسب و اسـتاتیک مواجهـه دارند و پیش بینی می شود شیوع علائم اختلالات بالا باشد. مطالعه حاضر با هدف تعیین میزان شیوع علائم اختلالات اسکلتی – عـضلانی در اندامهاي گوناگون بدن و ارزیابی سطح ریسک ابتلا به این اختلالات انجام شده است.
در این مطالعه مقطعی 233 نفر از خیاطان در 17 شرکت تولیدي و 20 کارگاه تکی دوزي در شیراز شرکت کردند. به منظور تعیین شیوع علائم اختلالات از پرسشنامه نوردیک و جهت ارزیـابی خطـر بـروز آسـیبهاي اسـکلتی – عـضلانی در انـدامهاي فوقـانی از روش RULA
استفاده گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS آنالیز شدند.
نتایج بدست آمده از پرسشنامه نشان دادکه در افراد مورد مطالعه بیشترین شیوع علائم در طی 12 مـاه گذشـته مربـوط بـه ناحیـه کمـر
(%54/9) بوده و بیشترین علت مراجعه به فیزیوتراپیست مربوط به درد و ناراحتی ناحیه کمر (% 74/1) بوده است. ارزیابی پوسچر بـه روش
RULA مشخص ساخت که امتیاز مواجهه در %84/55 درصد از موارد بالا یا بسیار بالاست (سطح 3و.( 4 افرادي که داراي پوسـچري بـا سطح خطر بالا یا بسیار بالا (سطح 3و( 4 هستند درصد بالاتري از علائم را در تمام نواحی بدن داشته اند. آزمون کاي اسکوئرگویاي ارتباط معنی دار بین سطح خطر و شیوع علائم در نواحی گردن،کمر، ران، زانو، پا و پشت خیاطان مورد مطالعه در 12 ماه گذشته بود ( P <0/05
). بر اساس آزمونهاي آماري، اختلاف شیوع علائم در ناحیه مچ و دست در خیاطان زن و مرد از نظر آماري معنـی دار اسـت بگونـه اي کـه شیوع درد مچ و دست در خیاطان زن بیشتر از خیاطان مرد است( .( P <0/05
شیوع علائم اختلالات اسکلتی – عضلانی در میان خیاطان مورد مطالعه بالاست. با توجه به اینکه بین پوسچر نامناسب بـا شـیوع برخـی از علائم اختلالات ارتباط معنی داري وجود دارد، با طراحی ایستگاههاي کاري که بتواند امتیاز نهایی RULA را بکاهد امکان کاهش شـیوع اختلالات اسکلتی – عضلانی ناشی از کار در خیاطان وجود خواهد داشت.
واژههاي کلیدي: "اختلالات اسکلتی - عضلانی، اپراتورهاي ماشین هاي خیاطی، " RULA
مقدمه می شودکه در نتیجه حرکت ناگهانی، بلند کردن بار، حرکت
مطالعات مشخص ساخته که علت بیش از نیمی از غیبت ها هاي تکراري و یا استفاده بیش از حد عضو ایجاد میـشود. در
اروپا برآورد می شود 40 میلیون کارگر مبتلاء بـه اخـتلالات
در محیط کار اختلالات اسکلتی – عضلانی( ( MSDs می
اسکلتی – عضلانی هستند(بیش از 30 درصد از نیروي کـار)
باشد. [1] پژوهش هایی نیز مـشخص کـرده کـهتقریبـاً 10
درصد حوادث شغلی به دستگاه اسکلتی – عـضلانی مربـوط
197
ودر امریکا 44 درصد از بیماریهاي ناشـی از کـار مربـوط بـه دستگاه اسکلتی – عضلانی بوده است.[3]
شــیوع اخــتلالات اســکلتی – عــضلانی مــرتبط بــا کــار
( WMSDs) در میان کاروران ماشین هاي خیاطیاساسـاً بالاتر از دیگر گروههاي شغلی است5]،4 و.[6 مطالعات نـشان داده است که خیاطی از جمله مشاغلی است که در آن بـروز MSDs به صورت قابل تـوجهی مـشهود اسـت.[7] شـیوع اختلالات شانه وگردن با تعداد سـالهایی کـه کـارور ماشـین خیاطی مشغول به کـار اسـت، افـزایش پیـدا مـی کنـد.[8]
درمطالعه اي شیوع اختلالات شانه – گردن و مـچ دسـت در
243 کارور زن ماشین هاي خیاطی به ترتیب %15/2 و%5/8
گزارش شده است. در این مطالعه مشخص شـد شـیوع ایـن اختلالات با سن، شاخص توده بدن، سیگارکشیدن، تنشهاي شغلی و حمایتهاي اجتماعی در محیط کـار ارتبـاط دارد.[8] در مطالعه کیسرلینگ و همکاران( (Keyserling et al بر روي 188 کارگر زن صنعت پوشاك مشخص شد که %60 از شرکت کنندگان در مطالعه از سندرم تونل کـارپ رنـج مـی بردند که مرتبط با سن و سـابقه کارآنهـا اسـت.[9] وگمـن و همکـارانش((Wegman et al ضـمن انجـام تحقیقـی در زمینه بررسـی شـکایتهاي اسـکلتی – عـضلانی درکـارگران صنعت پوشاك بیان داشتند که کـاروران بیـشتر ازدرد زانـو همچنین درد پشت شکایت داشتند .[10]
شغل خیاطی از فازهاي گوناگونی شامل برش (گـستردن پارچه، برش پارچه، دسته کردن پارچـه)، دوخـت ( دوخـت دستی و اتوماتیک )، پرس (اتوي دستی، پرس دستی، پـرس اتوماتیک) و بسته بندي و بازرسـی (دوخـت دسـتی، تـست نهایی، بسته بندي) تشکیل شده است که فازهـاي دوخـت و برش با توجه به دارا بـودن بـالاترین درصـد افـراد شـاغل از اهمیت بیشتري برخوردار است.
طراحی نامناسب ایستگاه کاري بـه عنـوان عـاملی مـوثر در ایجاد پوسچر نامطلوب کـاروران در فازهـاي دوخـت و بـرش نقشی مهم در بـروز اخـتلالات اسـکلتی- عـضلانی دارد. در شکل هاي 2،1 و3 برخی مشکلات ارگونومیک ایستگاه کـار که در عملیات خیاطی منجر به پوسچر نامطلوب بـدن شـده نشان داده شده اسـت. بـا توجـه بـه مطالـب فـوق و اینکـه خیاطان در بسیاري موارد روزانه به مدت 12 سـاعت وحتـی
بیشتر با ماشین هاي خیاطی خود بـا وضـعیت بـدنی ثابـت ونامطلوب به انجام وظیفه مشغولند وبا توجـه بـه نیازمنـدي این حرفه به ظرافت و دقت بسیار، لزوم بررسی ارگونومیـک در این محیط کاري با هـدف کـاهش اسـترس و فـشارکاري برروي خیاطان آشکار می گردد. تاکنون مطالعه اي در زمینه بررسی مسایل ارگونومیک در کارگاه هاي خیاطی بـه ویـژه در مورد شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی در میان کاروران ماشین هاي خیـاطی در کارخانجـات پوشـاك ایـران انجـام نشده است. از اینرو، این مطالعه با هدف بررسی میزان شیوع MSDs درکاروران ماشین هاي خیـاطی در شـرکت هـاي تولیــدي در شــهر شــیراز و ارزیــابی ریــسک ابــتلا بــه ایــن اختلالات و سرانجام ارایه پیشنهادات اصلاحی جهت کـاهش سطح خطرانجام گرفته است.
روش کار
این مطالعه مقطعی بر روي کـاروران ماشـین هـاي خیاطی شرکتها و تولیدي هاي شهر شیراز انجام شده اسـت.
مطالعه در حالی بر روي کاروران ماشین هاي خیاطی انجـام گرفت که شانس ورود افراد در مطالعـه یکـسان بـوده اسـت.
براي حذف اثر متغیرهاي مخدوش کننده افرادي کـه در اثـر حادثه دچار شکستگی وعارضـه در انـدامهاي مختلـف بـدن شده بودند و یا قبل ازشروع بـه کـار در ایـن شـغل از درد و ناراحتی هاي اسکلتی – عضلانی رنج مـی بردنـد از مطالعـه حذف شدند. در مجموع، در این مطالعه 17 شرکت تولیـدي و20 تکی دوزي بـه صـورت داوطلبانـه مـورد بررسـی قـرار گرفتند.
درواحدهاي یاد شده تعـداد 233 نفرکـارور زن و مـرد کـه شرایط لازم را دارا بودند به طور تصادفی انتخاب شـده و بـه مطالعه راه یافتند.
به منظور تعیین شیوع علائـم اخـتلالات اسـکلتی -
عضلانی در کاروران مـورد مطالعـه از پرسـشنامه اي کـه در ســال 1987 توســط کورینکــا و همکــارانش در انــستیتوي بهداشت حرفه اي کـشورهاي اسـکاندیناوي طراحـی شـد و امــروزه بــه پرســشنامه نوردیــک معــروف اســت اســتفاده گردید.[11] به منظورافزایش دقت ومشخص نمـودن نـواحی
198
گوناگون بدن، در کنار پرسشنامه از نقشه بدن نیـز اسـتفاده شد.
براي تکمیل پرسشنامه ها به این صورت عمل شدکه پس از آگاه کـردن کـاروران از اهـداف مطالعـه، برخـی از افـراد در محیط کار و برخی به علت دریافـت دسـتمزد بـا توجـه بـه تعداد قطعه تولیـدي، در منـزل پرسـشنامه هـا را تکمیـل نموده و روز بعد از آنها تحویل گرفته می شد.
در مرحلـه بعـد، بـه منظـور بررسـی وضـعیت بـدن
(پوسـچر) در هنگـام کـار وارزیـابی سـطح خطـر ابـتلاء بـه
اختلالات اسکلتی – عضلانی از تکنیک RULA (Rapid Upper Limb Assessment)
که از دسته روش هاي مشاهده اي قلم – کاغذي اسـت وبـه وسیله مک آتامنی وکورلت (1993) ارائـه شـده اسـت[12]،
اســتفاده گردیــد. روش کــار بــدین ترتیــب بــود کــه در ایستگاههاي کـاري در بخـشی ازکارکـه بیـشترین فـشار بـر دسـتگاه اسـکلتی – عـضلانی وارد مـی گردیـد ( بیـشترین کاربرد مفاصل یا بیشترین انحراف مفاصل از حالت طبیعی )
عکس برداري انجام مـی گرفـت. سـپس از روي عکـس هـا، پوسچر هاي نمونه برداري شده با استفاده از روش RULA
مورد واکاوي قرار گرفتند وامتیاز نهایی RULA مـشخص شد. آنگـاه بـا اسـتفاده از جـدول تـصمیم گیـري RULA
سطح اقدام اصلاحی تعیین گردید.
داده ها پس از انتقال به کامپیوتر بـا اسـتفاده از نـرم افزار SPSS (Ver. 11.5) تجزیه و تحلیل شد. به منظور بررسی ارتباط بین متغیرهاي مـورد نظـر، از آزمـون آمـاري کاي اسکوئراستفاده شد.
نتایج
اطلاعات فردي مربـوط بـه افـراد مـورد مطالعـه در جدول 1 ارائه شده است. در شـکل1 توزیـع فراوانـی شـیوع علائم اختلالات اسکلتی- عضلانی دراندام هاي مختلف بـدن خیاطان مورد مطالعه در 12 ماه گذشته ارائه شده است. بـر اساس نتایج پرسشنامه نوردیک همان گونـه کـه درشـکل 1
مشاهده می شود به ترتیب کمر(%54/9 )، گردن %52/4) )،
پشت (%46/8) و شـانه (%44/6) از جملـه قـسمت هـایی از بــدن هــستند کــه بــیش از ســایر نــواحی بــدن در طــی
199
یکسال%11/ افراد بـه علـت MSDs در یکـسال گذشـته از
خدمات فیزیوتراپی استفاده نموده اند.
جنس زن %60/1
مرد %39/9
سن(سال) میانگین (انحراف 29/61 (10/32)
استاندارد) 16 - 70
حداکثر _ حداقل 164/17 (11/09)
قد(سانتی متر) میانگین ( انحراف
استاندارد) 140 - 198
حداکثر _ حداقل 61/25 (12/20)
وزن (کیلوگرم) میانگین (انحراف
استاندارد) 37 - 114
حداکثر _ حداقل 8/71 (10/39)
سابقه کار(سال) میانگین (انحراف
استاندارد) 1 - 45
حداکثر _ حدافل 9/04 (2/25)
متوسط ساعت کار روزانه میانگین (انحراف
(ساعت) استاندارد) 4 -16
حداکثر _ حداقل 55/88 ( 14/86)
متوسط ساعت کار هفتگی میانگین (انحراف
(ساعت) استاندارد) 20- 105
حداکثر _ حداقل %60/5
وضعیت تاهل مجرد
متاهل %39/5
تعداد فرزندان سه فرزند و کمتر %94/8
بیش از سه فرزند %5/2
سطح تحصیلات زیر دیپلم %42/1
دیپلم %49/8
فوق دیپلم %6/9
لیسانس %1/3
شغل فعلی* دوخت %92/3
برش %27/9
بسته بندي %16/7
فنی %0/9
چاپ
%0/4
اتوکشی
%2/1
داشتن شغل دوم بلی %3/4
خیر %96/6
بلی %12/9
کارکردن در نظام شیفتی
خیر %87/1
جدول : 1 برخی ویژگی هاي فردي کاروران ماشین هاي خیاطی مورد مطالعه (n=233) گذشته دچار ناراحتی بوده اند.
بر اساس نتایج بدست آمده، %21/5 کاروران در یکسال گذشته به علت MSDs به پزشک مراجعه نموده و %14/6
افراد از استراحت پزشکی استفاده کرده اند، همچنین 6
*برخی از افراد ممکن است در بیش از یک فعالیت شرکت داشته باشند.
دست در خیاطان زن و مرد ازنظـر آمـاري معنـی دار اسـت
(P <0/05)، به گونه اي که شیوع علائم در مچ و دسـت در خیاطان زن بیشتر از خیاطان مرد است.
60%
54.90% 52.40%
46.80% 50%
44.60%
34.80% 38.60% 36.10% 40%
30%
19.30% 20%
15.50%
10%
0%
پا زانو ران کمر پش ت مچ ودس ت آرنج شانه گ ردن
شکل -1 توزیع فراوانی شیوع علائم اختلالات اسکلتی – عضلانی در اندامهاي مختلف بدن خیاطان مورد مطالعه طی یکسال گذشته =233) (n
اندام بدن جنسیت P- value*
مرد زن
گردن 51(%54/8) 71(%50/7) 0/593
شانه 39(%41/9) 65(%46/4) 0/505
آرنج 11(%11/8) 25(%17/9) 0/268
مچ ودست 22(%23/7) 92(%44/3) 0/001
پشت 46(%49/5) 63(%45) 0/592
کمر 52(%55/9) 76(%54/3) 0/893
ران 12(%12/9) 33(%23/6) 0/061
زانو 39(%41/9) 51(%36/4) 0/413
پا 26(%28) 55(%39/3) 0/092
جدول : 2 توزیع فراوانی شیوع علائم اختلالات اسکلتی – عضلانی بر حسب جنسیت در 12 ماه گذشته (n =233)
در جدول 2 توزیع فراوانی شـیوع علائـم MSDs در انـدام هاي مختلف بدن در 12 ماه گذشته بر حسب جنسیت ارائـه شده است. همان طور که مشاهده می شود بیشترین شـیوع علائم در زنان به ترتیب مربوط به کمر،گردن و شانه ها بوده و در مــردان مربــوط بــه کمر،گــردن و پــشت مــی باشــد.
همچنین، اختلاف شـیوع علائـم اخـتلالات در ناحیـه مـچ و
مطالعه ارتباط وزن و شیوع علائم MSDs در اندام هـاي مختلف بدن هیچ گونه ارتباط آمـاري را نـشان نـداد 0/05)
.(P<
نتایج مربوط به تجزیه وتحلیل سطح ریسک ابتلا به اختلالات اسکلتی – عضلانی بـا اسـتفاده از روش RULA
در جدول 4 ارائه شده است. لازم به توضیح است که پـس از تعیـین سـطح اقـدامات اصـلاحی براسـاس امتیـازRULA،
سطح اقدام اصلاحی 1،2،3 و4 به ترتیب به عنوان سطح
سطح ریسک (در سطح اقدام اصلاحی مداخله ارگونومی
صد)
پایین ( %15/45) 2 و1 ممکن است ضروري
باشد
بالا ( %84/55) 4 و3 ضروري هر چه
زودتر
پایین، متوسط، بالا و بسیار بالا در نظر گرفتـه شـد. در ایـن تحقیق، براي کسب نتایج بهتر سطح ریسک پایین و متوسط در هم و سطح ریسک بالا و بسیار بالا نیز درهم ادغام شدند و دوگروه سطح ریسک پایین و سطح ریسک بالا ایجاد شـد.
همان طور که در جدول 3 مشاهده می شود، %84/55 افـراد در سطح ریسک بالا ( سطح اقدام اصلاحی 3و( 4 قرار گرفته اند.
جدول : 3 نتایج حاصل از ارزیابی سطح ریسک ابتلاء به اختلالات اسکلتی – عضلانی با استفاده از روش (n = 233) RULA
در جدول 4 توزیع فراوانی شیوع علائم MSDs در 12 ماه گذشته بر حسب نتایج حاصل از ارزیابی بـه روش RULA
وسطح ریسک ارائه شده است. همـان طـور کـه درجـدول 4
مشاهده می شود، در افرادي که درگروه سـطح ریـسک بـالا قرار دارند، شیوع علائم در نواحی مختلف بدن بیشتر گزارش شده است. آزمون آماري کاي اسکوئر ارتبـاط معنـی داري را بین سطح ریسک و شیوع علائم درنواحی گردن، پشت،کمر،
200
ران، زانو و پا دریکسال گذشته نشان داد .(P<0/05) شـیوع بالاي علائم در شـانه هـا وگـردن کـاروران ماشـین خیـاطی توسط اسجوگارد و همکارانش نیز گزارش گردیده است .[13]
از آنجا که شغل خیاطی داراي حرکات تکراري زیاد و حفـظ وضعیت نشسته و استاتیک براي مـدت زمـان طـولانی مـی باشد، بیشتر گردن،کمر و اندام هاي فوقانی در معـرض ابـتلا به اختلالات اسکلتی – عضلانی قرار می گیرند.
