بخشی از مقاله
چکیده
اختلالات اسکلتی – عضلانی اولین علت مراجعات پزشکی و از جمله علل از کارافتادگی در بین کارکنان می باشند. پوسچرهاي نامناسب، کار تکراري و وضعیت هاي نامناسب از جمله ریسک فاکتورهاي شغلی هستند که نقش اساسی در بروز و یا تشدید اختلالات اسکلتی– عضلانی دارند. به منظور بررسی پوسچر کارکنان در خطوط تولید و بسته بندي شربت، قرص و کنترل آمپول در یکی از کارخانه هاي داروسازي شهر صنعتی البرز وضعیت هاي بدنی کارکنان در حین کار مورد بررسی قرار گرفت.
جهت بررسی پوسچر کارکنان مورد مطالعه در حین کار از روش RULA و به منظور آگاهی از شیوع اختلالات اسکلتی – عضلانی در کارکنان و ارتباط آن با امتیازات بدست آمده، از پرسشنامه Body map
استفاده گردید.
نتایج بررسی پوسچرهاي کاري نشان داد که %45/7 از افراد نمره 3 و 4، % 36/9 از افراد نمره 5 و 6 و %18/4 از افراد نمره 7 کسب نموده اند. همچنین نتایج بررسی میزان شیوع اختلالات اسکلتی – عضلانی نشان داد بالاترین درصد ناراحتی به ترتیب %44/7، %36/8 و %31/6 مربوط به زانوها، کمر و گردن می باشد. نتایج همچنین نشان داد که رابطه معنی داري بین نمرات بدست آمده از RULA در هر یک از قسمت هاي مختلف بدن و درد خود گزارش شده وجود ندارد.
با مداخلات انجام شده از طریق حذف حرکات خمشی و چرخشی پس از استفاده از غلطک و میز با ارتفاع قابل تنظیم، نمره نهایی، طبق روش RULA به نمره پایین تر (نمره (4 تقلیل یافت.
واژگان کلیدي: RULA،، Body map، داروسازي، اختلالات اسکلتی – عضلانی
233
-1 مقدمه
بر اساس آمارهاي موجود هر ساله بیش از یک میلیون نفر کارگر از کمر درد رنج می برند و بیش از یک چهارم غرامت هایی که به کارگران پرداخت می شود مربوط به این صدمات است. همچنین صدمات مربوط به کمر دومین عامل درد و رنج کارگران در محیط هاي کاري و علت %50 غیبت ها در محیط کار است. براساس محاسبات، هزینه مستقیم اختلالات اسکلتی – عضلانی
20 بیلیون دلار در سال و هزینه غیرمستقیم 100
بیلیون دلار می باشد .[1] بنابراین مزایاي یک برنامه ارگونومی در محیط کار، افزایش کارآیی، کاهش صدمات، غیبت و غرامت در کارکنان خواهد شد.
پوسچرهاي نامناسب، کارهاي تکراري و... از ریسک فاکتورهاي شغلی موثر در بروز و یا تشدید اختلالات اسکلتی – عضلانی می باشند. لذا به منظور بررسی این ریسک فاکتورها در خطوط تولید و بسته بندي شربت، قرص و کنترل چشمی آمپول در یک کارخانه داروسازي از روش رولا (RULA) استفاده گردید
.[2] همچنین به منظور بررسی میزان شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی در کارکنان از پرسشنامه نقشه بدن
(Body map) بصورت خود گزارشی، استفاده گردید.
-2 مواد و روشها
-1-2 جامعه مورد مطالعه، جمع آوري اطلاعات
جامعه مورد مطالعه 38 نفر از کارکنان شاغل در بخشهاي تولید و بسته بندي دارو با سابقه کار بیش از یک سال بودند که از این تعداد 18 نفر را مردان و 20
نفر را زنان (با میانگین سنی (38/47 7/8 تشکیل می دادند. از کل جامعه مورد مطالعه 14 نفر بعنوان اپراتور دستگاه، 14 نفر در قسمت بسته بندي دارو، 2 نفر در قسمت اصلاح جعبه، 2 نفر کنترل کننده قرص و 6 نفر در قسمت کنترل آمپول مشغول به کار بودند.
مشخصات فردي و تاریخچه شغلی کارکنان از قبیل
سن، جنس، سابقه کار، نوع شغل و نواحی درد در بدن از پرسشنامه استخراج شد.
براساس روش RULA ریسک فاکتورهاي ارگونومی بوسیله مشاهده مستقیم پوسچر کارکنان در ایستگاه کاري مورد ارزیابی قرار گرفت که نتایج بدست آمده در بخش مربوطه ارائه خواهد شد.
همچنین وجود درد، رنج و ناراحتی اعضاء بدن بوسیله علامت زدن هر قسمت در نقشه بدن که از طریق شماره مشخص شده بود، بوسیله پرسنل مشخص و گزارش شد. اطلاعات بدست آمده از این بخش نیز در قسمت نتایج آمده است.
-2-2 مداخله
با بررسی نتایج حاصله از ارزیابی پوسچر کاري توسط روش RULA، ایستگاه هاي کاري که داراي نمرات 7
بوده اند و نیاز فوري به انجام اصلاحات داشته اند مورد توجه قرار گرفت. با بررسی مجدد، طرح مداخله براي ایستگاه هاي کاري اپراتور دستگاه هاي بسته بندي شربت و ایستگاه بسته بندي قرص تهیه و به شرح ذیل پیشنهاد گردید.
-1-2-2 طرح مداخله در قسمت بسته بندي
شربت براي اپراتور دستگاهها
اپراتور دستگاه ها بعلت خم شدن بیش از حد بدلیل پایین بودن ارتفاع پالت، چرخش تنه، بالا بردن شانه ها براي تنظیم نایلون دستگاه شرینگ پک و برداشتن بسته هاي حاوي شربت 8 کیلویی و انجام کار تکراري
(تصویر (1 بالاترین نمره RULA را بخود اختصاص داده اند که به منظور کاهش انحرافات قسمت هاي مختلف بدن از حالت طبیعی، استفاده از غلطک در قسمت انتهایی از دستگاه (تصویر(2 و میز با ارتفاع قابل تنظیم (تصویر (3 پیشنهاد گردید.
234
تصویر :1 اپراتور دستگاه در حال قرار دادن بسته هاي شربت بر روي پالت
تصویر:4 کارگر بسته بند قرص در حال برداشتن جعبه ها از داخل سبد
تصویر :2 غلطک پیشنهاد شده به منظور جلوگیري از برداشتن و کشیدن بسته هاي شربت
تصویر:5 وسیله اي ساده به منظور قرار دادن سبد یا کارتن
تصویر:3 میز با ارتفاع قابل تنظیم به منظور جلوگیري از خم شدن اپراتور
-2-2-2 طرح مداخله در قسمت بسته بندي
قرص
همچنین پرسنل قسمت بسته بندي قرص نیز به منظور برداشتن جعبه ها از داخل سبد (تصویر(4 مجبور به خم کردن گردن و چرخش و خم کردن تنه خود می باشند که به منظور جلوگیري از خم شدن گردن و تنه استفاده از ابزار ساده شیب دار (تصویر(5 براي گذاشتن سبد یا کارتن بر روي آن و همچنین به علت استفاده از صندلی هاي نامناسب (تصویر(6 پوسچر طبیعی کارکنان در حین کار حفظ نمی شود، لذا به منظور نزدیک تر شدن پرسنل به سطح کاري و استفاده کامل از تکیه گاه پشتی صندلی از صندلی هاي مناسب پیشنهاد گردید.
تصویر :6 پوسچر هاي نامناسب کارگر بسته بندي قرص بعلت تماس دسته صندلی با لبه میز
-3 نتایج
-1-3امتیازات RULA
میانگین نمره گردن و تنه به ترتیب 2/29 و 2/16
بدست آمد که نشان می دهد که در جمعیت مورد مطالعه علاوه بر خمش بیش از 20 درجه، چرخش و خم شدن به طرفین نیز وجود دارد. همچنین بالاترین امتیاز در ناحیه دست نیز به بازو (نمره (2/84 تعلق دارد (نمودار .(1
235
2.84 3
2.45 2.5
2.29 2.29
2.16 2 نمره
RULA
1
1.5
1
0.5
0
پاها تنه گردن مچ ساعد شانه
بخش هاي بدن
نمودار:1 میانگین نمرات RULA براي
هر قسمت از بدن در جمعیت مورد مطالعه
نتایج بدست آمده از امتیاز نهایی نشان داد که %18/4
از افراد جامعه مورد مطالعه نمره 7، %26/3 نمره 4 و %23/7 از افراد نمره 5 کسب نموده اند (نمودار.(2
26.3% 30.0%
23.7% 25.0%
18.4% 18.4% 20.0%
13.2% 15.0% درصد
10.0%
5.0%
0.0%
7 6 5 4 3
امتیاز نهاییRULA
نمودار:2 توزیع امتیازات نهایی RULA
در جمعیت مورد مطالعه
سن(سال) وزن(کیلوگرم)
میانگین انحراف رنج میانگین انحراف رنج
معیار معیار
38/47 7/8 20-54 66/58 10/5 47-86
طول قد(سانتیمتر)
سابقه کار(سال)
میانگین انحراف رنج میانگین انحراف رنج
معیار معیار
/47 8/2 150-185 14/29 7/7 2-26
163
نتایج حاصله از بخش دوم پرسشنامه (نقشه بدن) در مورد شیوع اختلالات اسکلتی – عضلانی در جامعه مورد مطالعه نشان داد که %44/7 از پرسنل درد زانو و
%36/8 و %31/6 به ترتیب درد کمر و گردن را گزارش نمودند. (نمودار.(3
44.7% 50.0%
42.1% 45.0%
36.8% 40.0%
31.6% 23.7% 35.0% میزان
30.0%
21.1% 25.0% شیوع
15.8% 20.0%
13.2% 13.2% 13.2% 15.0%
10.0%
5.0%
0.0%
زانوي زانوي کمر گردن مچ مچ ساعد ساعد شانه شانه
چپ راست چپ راست چپ راست چپ راست
نواحی مختلف بدن
نمودار:3 درصد شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی
در نواحی مختلف بدن پرسنل دارو سازي
-3-3 نتایج پس از اجراي طرح هاي مداخله اي
-2-3 شیوع اختلالات اسکلتی – عضلانی
نتایج استخراج شده از بخش اول پرسشنامه (شامل مشخصات فردي) نشان داد که میانگین سن، وزن، طول قد و سابقه کار افراد جامعه مورد مطالعه به ترتیب
38/47 سال، 66/58 کیلوگرم، 163/47 سانتیمتر و
14/29 سال می باشد(جدول شماره.(1
جدول شماره:1 مشخصات پرسنل شاغل در داروسازي
236
پس از اجراي طرح هاي مداخله اي در ایستگاه هاي کاري، مجددا" پوسچر کاري کارکنان در ایستگاه هاي یاد شده با استفاده از روش RULA امتیازبندي گردید. نتایج ارزیابی پوسچر در بین اپراتور دستگاهها و کارگران بسته بندي که به ترتیب بالاترین امتیاز RULA را بخود اختصاص داده بودند قبل و بعد از مداخله در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول شماره:2 امتیاز نهایی RULA
قبل و بعد از مداخله
امتیاز RULA امتیاز RULA پرسنل
بعد از مداخله قبل از مداخله
4 7 اپراتور دستگاه
4 6 کارگران بسته بند
-4 بحث
نتایج بررسی امتیازات RULA براي هر یک از اعضاء مختلف بدن نشان می دهد که بیشترین نمرات کسب شده 2/84) RULA و (2/45 به ترتیب مربوط به شانه ها و ساعد ها می باشد. نمرات بدست آمده
براي گردن و کمر نیز به ترتیب 2/29 و 2/16
می باشند. در حالیکه میانگین نمره بازو و ساعد در بین کاربران کامپیوتر (هر دو جنس) توسط شووال (Shuval) و همکارانش در سال 2005، 4 و میانگین نمره گردن، تنه و پاها 4/7 براي زنان و 4/2 براي مردان بدست آمده است .[3] همچنین در بین کارگران بسته بندي دارو بر اساس تحقیق آقاي قلعه نوي در سال 2003 میانگین نمره براي بازوها و گردن به ترتیب
3 و 2 گزارش شده است .[4]
نتایج بررسی امتیازات نهایی RULA نشان داد که هیچ یک از پرسنل نمره 1 و 2 کسب ننمودند که این مسئله نشان دهنده آن است که پوسچر کاري قابل قبولی وجود ندارد.%44/7 پرسنل نمره 3 و 4 کسب نمودند که نشان می دهد که احتمالا" نیازمند تغییرات هستند. همچنین %36/9 جامعه کاري نمره 5 و 6
گرفتند که بر اساس این امتیاز ایستگاه کاري باید در آینده اصلاح شود. همچنین یافته ها نشان داد که
%18/4 از کارکنان نمره 7 را به خود اختصاص
داده اند که بیان کننده پوسچر هاي خطرناك است و ایستگاههاي کاري باید فورا" اصلاح و طراحی مجدد صورت گیرد در حالیکه در سال 2007 بر اساس تحقیق آقاي جونز و کومار (Jones and Kumar) براي حرفه چوب بري (اره) امتیاز نهایی [5] 7، همچنین در
تحقیق آقاي چوبینه [6] در سال 2004 بر روي رفوگران فرش امتیاز نهایی 6 و در تحقیق آقاي قلعه نوي امتیاز نهایی 4 یافت شده است .[4]
میانگین امتیاز نهایی (4/87) بدست آمده از پوسچرهاي کاري کارکنان در حین کار بر اساس روش
RULA تاکید کننده طراحی ضعیف ایستگاه هاي کاري می باشد. که براساس تحقیق آقاي مساسسی (Massaccesi) و همکارانش در سال
2005 بر روي رانندگان کامیون 71/4 بدست آمد .[7] و بر اساس تحقیق آقاي شووال (Shuval) در ایستگاههاي کاري کاربران کامپیوتر 4/5 محاسبه گردید .[3]
نتایج بررسی میزان شیوع اختلالات اسکلتی – عضلانی نشان داد که شیوع نسبتا" بالایی از اینگونه ناراحتی
(زانو %44/7، کمر %36/8 و گردن (%36/6 در بین کارکنان بسته بندي دارو وجود دارد. و این در حالی است که بیشترین شیوع درد یا ناراحتی اسکلتی – عضلانی بر اساس تحقیق آقاي شووال (Shuval) در بین کاربران کامپیوتر در ناحیه گردن و شانه %47/6 و
در دست/ مچ/ انگشتان %32/1 گزارش شده است .[3]
همچنین طبق تحقیق آقاي چوبینه بیشترین شیوع در میان رفوگران فرش %23/6 براي زانوها [6]، براساس تحقیق آقاي مساسسی (Massaccesi) و همکارانش در میان رانندگان کامیون .[7] % 60/5 و طبق مطالعه آقاي پورمهابادیان در سال 2006 در میان کارگران پرس کار درد ناحیه کمر %60 بیان شده است .[8]
نتایج آنالیز آماري نشان داد که هیچ ارتباط معنی داري بین ناراحتی هاي گزارش شده در نواحی مختلف بدن و امتیازات RULA مربوط به همان عضو وجود ندارد. در حالیکه در کار تحقیقاتی آقاي مساسی و همکارانش و مشابه آن آقاي چوبینه در میان رفوگران فرش رابطه معنی داري مشخص گردید. همچنین در کار تحقیقاتی آقاي پورمهابادیان و همکارانش بین نمره RULA در
237
هر قسمت بدن و درد گزارش شده در نواحی گردن و تنه کارگران پرس کار اختلاف معنی داري گزارش گردید 6]،7،.[8
در این مطالعه بین امتیاز نهایی RULA و سن، قد، وزن و سابقه کار هیچ گونه رابطه همبستگی مشاهده نگردید. همچنین درمطالعه آقاي مساسی و همکارانش بر روي رانندگان کامیون نیز مشخص گردید که بین سن، قد و وزن و امتیاز نهایی RULA رابطه اي وجود ندارد.
نمرات کسب شده توسط اپراتورها، کارگران
بسته بندي، اصلاح کننده جعبه، کنترل قرص و کنترل آمپول نیز نشان داد که اپراتورهاي دستگاه ها بالا ترین امتیاز بدست آمده از RULA (امتیاز(7 را با کسب
%15/78 و بعد از آن کارکنان بسته بندي ( امتیاز 5 و %10/5 (6 و پس از آن کارکنان بسته بندي قرص و
شربت (امتیاز 3و%23/65 (4 را به خود اختصاص داده اند.
