بخشی از مقاله
چکیده
انسان ها همواره برای کشف گذشته خود کنجکاو بوده اند . برای شناسایی اقوام و فرهنگ های گذشتگان، شناخت نمادها و اسطوره ها ضروری است. اسطوره ها بوسیله نمادها تجلی می یابند و نمادها می توانند به زندگی انسانها معنی بخشند. برای یافتن اسطوره ها و نمادها، ادبیات هر قومی بهترین گزینه برای جستجو می باشد؛ چرا که در طی اعصار اسطوره ها و نمادها در اقوام مختلف حفظ شده اند و به نسل های بعد منتقل شده اند. ادبیات ایران با سابقه دیرین خود، مملو از نمادهایی است که اسطوره های باستانی را به رخ جهانیان میکشاند و از این لحاظ مایه مباهات است.
در پژوهش حاضر که از نظر هدف، بنیادی و از نظر روش، توصیفی تحلیلی می باشد از بین صدها اثر مکتوب به نثر و شعر، ادبیات ارزشمند فردوسی در شاهنامه مورد توجه قرار گرفته است تا بررسی گردد که فردوسی برای بیان روحیه حماسی و اسطورهای رستم، از لباس و پوشاک چگونه استفاده کرده است. رستم با چه پوششی دارای ظاهر قدرتمند نمادین گردیده است
قطعاً جنسیت و نوع لباس رزم رستم که در بین اشعار فردوسی ذکر شده است، به خصوص خفتان رستم که از آن با عنوان ببر بیان یاد شده است، در ایجاد روحیه حماسی و پهلوانی رستم نقش نمادین یافته است و ذهن خواننده را برای پذیرش پهلوانی و شکست ناپذیر بودن رستم هدایت می کند. در حقیقت اسطوره پهلوانی رستم با کمک توصیف ظاهری او بوسیله رفتار، آداب و پوشاک نمادین او مطرح شده است. با توجه به اینکه نماد، کاربرد بسیاری در ادبیات و فرهنگ مردمان ایران دارد، امید است با پژوهش در این حوضه بتوان مقدمات آشنایی و الهام پذیری طراحان در صنعت مدکشور را آماده نماید.
مقدمه
محافظت و پوشش بدن در برابر تغییرات آب و هوایی مهمترین علت و ضرورت استفاده از لباس و تنپوش در روزگاران دور بوده است. با گذشت زمان، دوام و راحتی پوشش مورد توجه بشر قرار گرفت، در نتیجه پوشش در فصول سال کمی متفاوت گشت و در پی آن لباس بهعنوان عامل معرفی جایگاه اجتماعی در جوامع بکار گرفته شد. امروزه با کسب جایگاه های اجتماعی، و موقعیت فرد در اجتماع، داشتن ظاهر متفاوت از دیگران مورد توجه اکثر انسانها بهخصوص جوانان میباشد. پوشش های مبتنی بر موقعیت باعث گردیده، نیاز به پوشاک در زمان های مختلف کارکرد های متفاوتی داشته باشد؛ ازجمله لباس رسمی، لباس غیر رسمی، لباس گردش و تفریح، لباس ورزشی، لباس خواب، لباس جشن و مهمانی و...
استفاده از منابع جذاب و غنی در صنعت طراحی مد در هر کشوری ،می تواند طبع تنوع طلب افراد برای تهیه پوشاک راجواب گو باشد. می توان با طرح موضوعات تاریخی وملی در نگارش مقالات علمی پژوهشی رشته طراحی پارچه ولباس ،وافزایش آگاهی دانش مخاطبان این بخش، سبب ار تقاء صنعت مد در طراحی پار چه ولباس شد.
در تعیین سیر طراحی لباس، با توجه به موضوع تاریخ و فرهنگ در محبوبیت همگانی انسانها برخوردارند، اسطوره هاگزینه قابل قبولی برای پژوهش می توانند باشند. از طرفی انسان ها همواره برای کشف گذشته خود کنجکاو بوده اند، برای شناسایی اقوام و فرهنگ های گذشتگان، شناخت نمادها واسطوره ها ضروری است. اسطوره ها بوسیله نمادها تجلی می یابند و نمادها می توانند به زندگی انسانها معنی بخشند. برای یافتن اسطوره ها و نمادها ، ادبیات هر قومی بهترین گزینه برای جستجو می باشد، چرا که در طی اعصار اسطوره ها و نمادها در اقوام مختلف حفظ شده اند و به نسل های بعد منتقل شده اند.
در این تحقیق که هدفی بنیادی دارد، تلاش شده است نگاهی توصیفی تحلیلی حول موضوع تجلی فرهنگ در پوشاک ایرانیان با تمرکز بر شاهنامه فردوسی نگاهی به طرح مسئله پوشاک ولباس در شاهنامه شود و بر اساس مستندات کتابخانه ای به چگونگی لباس و پوشاک در شاهنامه فردوسی پرداخته می شود. شخصیت های اسطوره ای فردوسی در قالب های حماسی بکار رفته است. ادبیات ایران باسابقه دیرین خود مملو از نمادهایی است که اسطوره های باستانی را به رخ جهانیان می کشاند و از این لحاظ مایه مباهات است.
مقاله آقای زارعی با عنوان بازتاب فرهنگ پوشاک ولباس درادبیات ایران - با نگاهی به دیوان حافظ - ، که در شماره1، فصلنامه هنر علم و فرهنگ، که در زمستان1392به چاپ رسیدهاست، ایشان در این مقاله یکیاز راههای تبیین و تشریح جایگاه پوشاک و لباس در فرهنگ ما را بررسی بازتاب و انعکاس این موضوع در ناریخ وادبیات ایران دانسته است. مسئله ای که اگر بدرستی شناخته شودبه درک وتعمیق این مهم در تاریخ وفرهنگ ماو گسترش فرهنگ سازی موثر در این زمینه منجر خواهد شد.
او همچنین معتقد است؛ پژوهش در ادبیات ولباس به عنوان گذشته ،حال و آینده این فرهنگ می تواند در زمینه جمع آوری مستندات تاریخی لباس وپوشاک در ایران وایجاد ذهنیت هایی برای طراحان و سازندگان کار ساز وراه گشا باشد. در میان شاعران ایرانی هستند بزرگانی که در منظومه های خود لباس وپوشاک را نه فقط محمل ومعبر اندیشه وپیامی دیگر؛ بلکه با عناوین؛ الفاظ وکارکرد های واقعی ،تاریخی وروزمره خود بکار گرفته اند که هر کدام نیاز به پژوهشهای خاص خود دارد. موضوعیت آنها می تواند برای تحقیقات آتی وخاص تر در این زمینه مطرح باشد.
در تحقیق آقای تمیم داری، در مقاله تاثیر شاهنامه فردوسی بر آثار حماسی غرب که در شماره 42 فصلنامه زبان و ادب پارسی، زمستان 1388، چاپ شده است، آمده: شاهنامه فردوسی با توجه به سیری منطقی که در سرودن آن به کار رفته است، سه بخش اسطوره ای، پهلوانی و تاریخی را رقم می زند. این کتاب بزرگ به سرزمین ایران و بخش مهمی از جهان زندگان شخصیتی کامل می بخشد. از طرفی، شاهنامه در سرزمینی ظهور می کند که از همه لوازم فرهنگ و تمدنی بزرگ برخوردار بوده است و از طرف دیگر، خود این اثر با آموزشی مناسب می تواند به مکتب های تضعیف شده، روح، قدرت و ملیت بخشد .
برخلاف پژوهش های ادبی و اسطوره ای که تا کنون درباره شاهنامه فردوسی نگاشته شده است درزمینه بررسی پوشاک ولباس تحقیقات بسیار محدود است.خانم ها،یوسفی زاده و طهرانی دهکردی در مقاله ای که به چاپ رسانده معتقد است نحوه پوشش، بافت و رنگ لباس ها را به قدری استادانه توصیف کرده است که آن شخصیت یا پیشه، گویی واقعیتی مصور در ذهن آدمی نقش می بندد، و نیز نحوه ی پوشش مردمان آن زمان را از قبیل رودابه، گردآفرید و رستم را به زیبایی بیان کرده است.
آقای پرنیان و خانم بهمنی در مقاله بررسی و تحلیل نمادهای بخش اساطیری شاهنامه که در فصل نامه متنشناسی ادب فارسی - علمی-پژوهشی - دانشگاه ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه اصفهان دوره جدید که در بهار سال 1391، چاپ شده، لازمه شناخت نمادهای شاهنامه را شناخت بستر و نحوه آفرینش و پیدایش نماد، اسطوره و حماسه می دانند. یکی از مباحثی که ایشان در مقاله خود مورد بررسی قرار دادند، شکل مادی و باطنی فر می باشد؛شکل باطنی فرّ، نماد لطف ایزدی است و جامه رزم رستم و مهره کیخسرو و بازوبند سهراب از جمله نمادهای مادی فر مطرح شده است.
آقای قائمی که نویسنده مقاله بررسی نمادپردازی - ببر بیان - رستم و جایگاه آن در میان دیگر ابزارهای نمادین و محافظت کننده در شاهنامه می باشد که در فصل نامه پاژ و در تابستان 91، به چاپ رسانده، اظهار می دارد که در شاهنامه فردوسی با ابزارهای نمادین بسیاری مواجهیم که صاحب هویتی اساطیری اند و بخش عمده ای از آنها رزم افزارهای هجوم یا دفاع، و یا ابزارهای نمادین دیگریاند که در ارتباط با میدان رزم، که از پس زمینههای اصلی جهان حماسه است، و فضای صف آرایی اقوام متخاصم با یکدیگر، معنی پیدا می کنند. شاخص ترین این ابزارها، ببر بیان رستم است: ابزار مقدس حفاظت کننده ای است که نیرویی خدایی را به قهرمان برگزیده »رستم« اعطا می کند .
خانم مریم امینی در مطالعه نشانه شناسی طراحی لباس از شاهنامه، جهت پایاننامه کارشناسی ارشد رشته مجموعه هنرهای پژوهشی و صنایع دستی گرایش طراحی پارچه و لباس تهیه نموده است، عناصر نشانه ای رنگ و پوشاک را دارای نقش بسیار تعین کننده و کلیدی در موضوعات اشعار و درک مفاهیم شاهنامه می داند. از نظر او پوشاک می تواند در شاهنامه رویکردهای تاریخی و واقعیتهای اجتماعی را رمزگشایی کند؛ و رنگها می توانند مبین رازهای تمدن و رموز فرهنگ شاهنامه باشند.
در این پژوهش از بین صد ها اثر مکتوب به نثر و شعر ، ادبیات ارزشمند فردوسی در شاهنامه که در حفظ فرهنگ و ملیت کشورمان نقش بسزایی دارد و مهمترین منبع مطالعه تاریخ اساطیری ایران، توسط حکیم ابوالقاسم فردوسی آفریده شده است، مورد بررسی قرار گرفته است
