بخشی از مقاله
مقدمه
در جهان صنعتي امروز كه كشورها، دولتها، شركتها و موسسات صنعتي و تجاري تحت تاثير رقابتهاي تنگاتنگ قرار دارند، توجه به كيفيت محصول و بهبود مستمر آن از اهميتي خاص و ويژه برخوردار است. افزايش كيفيت توليد فرآورده هاي مختلف صنعتي، خدمات ارائه شده و پويايي علوم و فنون در صنايع تنها در شناخت واستفاده بهتر از قواعد و چهارچوبهاي تعيين شده پيرامون انتخاب، توليد و آزمون مواد و قطعات به عنوان راهكار اساسي در جهت نيل به فن آوري و ارتقاء صنعتي،
ميسر است. به بيان ديگر، با بهره گيري مناسب از استانداردهاي تدوين شده و معتبر بين المللي و ملي براي طراحي، انتخاب و كنترل قطعات و مواد، زمينه براي نهادينه كردن كاربرد استاندارد و حركت به سوي توليدات با كيفيت بالا و بهبود مستمر كيفيت فراهم مي آيد. بديهي است با اعمال اين رويه و به كارگيري استانداردهاي معتبر، قابليت لازم براي توسعه بازارهاي داخلي و زمينه رقابت در بازارهاي بين المللي براي محصولات صنعتي هر كشوري پديد خواهد آمد. به علاوه با توجه به تغيير و تحولات كنوني در تجارت جهاني، كه از يك طرف با ايجاد سازمان تجارت جهاني (WTO) روابط اقتصادي كشورهاي جهان به سمتي غير از آنچه كه در گذشته بوده است، پيش مي رود و از طرفي ديگر، خروجي هاي حاصل از جلسات متعدد و تصميم گيري هاي اينگونه سازمانها اثري بسيار سريع در روند فعاليتهاي تجاري به وجود مي آورد، لزوم به كارگيري استانداردها ملموس تر و قوي تر شده است.
استاندارد چيست؟ استاندارد نظمي است مبتني بر نتايج استوار علوم ، فنون وتجارب بشري در رشته اي از فعاليتهاي عمومي كه به صورت قواعد، مقررات و نظامنامه و به منظور ايجاد هماهنگي و وحدت رويه، توسعه تفاهم، تسهيل ارتباطات، صرفه جويي در اقتصاد، حفظ سلامت و گسترش مبادلات بازرگاني داخلي و خارجي به كار مي رود. به طور كلي استاندارد به معناي قانون، قاعده، اصل و ضابطه مي باشد.
حركت در جهت ارتقاء امور فني، صنعتي و اقتصادي در جوامع بشري نيازمند استاندارد است. تدوين و تنظيم استانداردها در سراسر جهان توسط موسسات و مراكزي تحت عنوان “موسسات و مجامع استاندارد” و امور مربوط به استانداردكردن توسط گروهي از افراد ذينفع و علاقه مند و با در نظر گرفتن موارد عمومي و يا فني مورد نظر به صورت تدوين يك يا چند استاندارد صورت مي پذيرد. البته ممكن است تدوين استاندارد ها در سطح ملي توسط موسسات دولتي و يا با همكاري بخشهاي خصوصي صورت پذيرد.
تعريف استاندارد
واژه استاندارد، هشت قرن پيش از زبان فرانسه با عنوان اتاندارد (Etandard) وارد زبان انگليسي شد و از نظر ريشه لغت، به فعل اكستند (Extend) لاتيني به معني گستره كردن و برافراشتن باز مي گردد. اما واژه استاندارد در زبان انگليسي، از نظر علمي و فني داراي دو معني كاملا متفاوت مي باشد. الف) مقياس اندازه گيري كه در فرانسه امروزي آن را اتالون Etalon)) مي نامند.ب) به معناي كتابچه حاوي مقررات و اصول براي تنظيم امور فني، علمي و تجاري كه در فرانسه به آن نرم (la norm) گفته و در آلمان به معناي (Norm) و در ريشه لاتين آن (Normn) يعني گونيا به كار مي رود.
نكته 1: در ايران واژه استاندارد به معني تثبيت شده، توسط مرحوم غلامحسين مصاحب پيشنهاد شد كه اين كلمه هرگز رواج نيافت.
تعاريف ديگر استاندارد: استاندارد بيان شرايطي است كه بايد براي دستيابي به يك هدف معين رعايت شود و قابل استفاده مكرر است. همچنين به معناي هر نوع نظم ثابتي كه در مجاري امور پديده ها جاري مي باشد و نيز استاندارد به معناي هر معيار و مقياسي است كه با آن بتوان كيفيت و كميت اموري را مورد سنجش قرار داد.
انواع استانداردهاي عمومي و اساسي
به طور كلي استانداردها به چهار دسته به شرح زير تقسيم مي شوند:
- استاندارد كارخانه اي Factory Standard))
- استاندارد ملي (National Standard)
- استاندارد منطقه اي (Local Standard)
- استاندارد بين المللي (International Standard)
1- استاندارد كارخانه اي : استاندارد كارخانه اي حاصل و شامل اتفاق نظرات بخشهاي مختلف يك كارخانه توليدي در زمينه طراحي، توليد، كنترل و ساير عملكردها مي باشد. تدوين و اجراي استاندارد كارخانه اي توسسط موسسات و كارخانجات صنعتي به عنوان يك موضوع مهم و اصلي مورد توجه قرار گرفته است.
علاوه بر مزاياي فراوان تدوين اين اسناد، اجراي سيستم به روز رساني و بازنگري استانداردهاي كارخانه اي همگام با توسعه و پيشرفتهاي فني عملأ زمينه همراه بودن هر سند را با آخرين فن آوريهاي موجود فراهم مي سازد. از جمله استانداردهاي كارخانه اي، مي توان استانداردهاي STD شركت ولوو، استاندارد SIA شركت ساكايي ژاپن، استاندارد مهندسي EDS شركت دوو، استانداردهاي كارخانه اي كمپاني بنز و دهها نمونه ديگر را نام برد كه بسياري از آنها مورد تاييد موسسات استاندارد كشورهاي متبوع قرار گرفته و به عنوان مبنا و بخشي از استانداردهاي ملي هر كشور مطرح شده اند. استانداردهاي كارخانه اي خود به دو دسته يعني استانداردهاي فني و تكنيكي و استانداردهاي اجرايي و مديريتي تقسيم مي شوند.
2- استانداردهاي ملي: اين استاندارد پس از بررسي و مشورت، توسط متخصصان و كارشناسان فني صنايع و بازرگاني به منظور حفظ منافع ملي (منافع توليد كننده و مصرف كننده) در هر كشوري تدوين مي شود كه البته وظيفه اصلي تدوين استانداردهاي ملي در هر كشور به عهده سازمانها و موسسات استاندارد كشور مي باشد، بديهي است ممكن است اين گونه سازمانها دولتي، نيمه دولتي و يا خصوصي باشند. از جمله استانداردهاي ملي مي توان به استاندارد ملي ايران با علامت اختصاري ISIRI، استاندارد ملي آلمان (DIN)، استاندارد ملي ژاپن ( JIS)، استاندارد ملي آمريكا ( ANSI)، استاندارد ملي انگلستان (BSI)، استاندارد ملي روسيه سابق (GOST)، استاندارد ملي فرانسه (AFNOR) و … اشاره نمود.
نكته 2: در كشور ما موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران متولي تهيه و تدوين استانداردهاي ملي مي باشد كه عمدتأ از استانداردهاي ملي كشورهاي ژاپن، آلمان و انگليس و استاندارد بين المللي ISO كمك گرفته مي شود.
3- استاندارد منطقه اي: اين استاندارد توسط گروهي از افراد ذينفع در دو يا چند كشور همجوار كه در صنايـع مشتركند و يا داراي داد و ستد بارزگاني هستند، تدوين مي گردد. اجراي اين استاندارد باعث تسهيل در ارتباطات فني و بازرگاني با يكديگر و حتي با ساير كشورها مي شود. از جمله اين استانداردها مي توان به استاندارد EN (Europaisches Komitee fur Norming) كه با همكاري 15 كشور اروپايي متحد تدوين شده است و يا استاندارد COPANT كه ويژه كشورهاي پان امريكن (سازمان كشورهاي آمريكايي) مي باشد، اشاره كرد.
4- استاندارد بين المللي : اين استاندارد حاصل توافق نظرات كارشناسان ذيربط ممالك عضو سازمان بين المللي استاندارد است، كه البته در ابتدا ممكن است تصور شود كه اهداف استانداردهاي ملي و منطقه اي با استانداردهاي بين المللي مشترك باشد. براي تعيين اين موضوع بايد اشاره كرد كه هدف نهايي اين استانداردها چنين بيان مي شود “توانايي عملكرد در تمام سطوح “و هدف از استاندارد كردن در سه سطح قبلي نيز مشابه تعريف ارتقاء فعاليت در مورد انواع استانداردهاي جهاني و يا تعميم استانداردهاي بين المللي در زمينه هاي علمي، فن آوري و اقتصادي مي باشد. از جمله استانداردهاي بين المللي مي توان به استانداردهاي (ISO) و استاندارد (IEC) اشاره نمود.
