دانلود مقاله اصلاح و تهیه نهال و بذر

بخشی از مقاله

اصلاح و تهيه نهال و بذر

همزمان با تاسيس موسسة اصلاح و تهيه نهال و بذر در سال 1338، تحقيقات مربوط به محصولات سبزي و صيفي نيز با مبناي يك برنامه مدرن ابتدا براي شناخت ارقام بومي و محلي و سلكسيون و خالصسازي آنها شروع شد و سپس با ورود ژرم پلاسمهاي جديد سيبزميني و پياز و ساير محصولات سبزي و صيفي برنامه شناخت ارقام مناسب جديد و سازگار خارجي از طريق روشهاي علمي و آزمايشات مقايسه ارقام و تعيين نيازهاي زراعي ارقام توليد بذر مادري و توزيع بذر گواهي شده پيريزي گرديد. از سال 1358 بخش تحقيقات سبزي و صيفي به

طور مستقل فعاليت›هاي خود را تحت مديريت مؤسسة اصلاح و تهيه نهال و بذر ادامه دارد و در سال 1376 تحقيقات صيفي و سبزي به ورامين منتقل گرديد و فعاليتهاي محصولات سيب زميني و پياز و حبوبات آبي تحت بخش تحقيقات سيب زميني و پياز در كرج فعاليتهاي خود را شروع نمود و در حال حاضر تحقيق اين بخش در 20 مركز تحقيقاتي كشاورزي به اجراي طرحهاي تحقيقاتي در زمينة محصولات ذير بط اشتغال دارند.

از نظر كادر فني اين بخش شامل دو نفر دكتر و 24 نفر كارشناس ارشد به عنوان پژوهنده و 24 نفر كارشناس و 39 نفر افراد ديگر كادر ميباشد.
در حال حاضر دكتر سپهوند در سال 1383 رياست بخش را بر عهده دارند كه خود ايشان هم در زمينة پياز تحقيقاتي را انجام داده اند.
اين بخش علاوه بر انجام فعاليتهاي تحقيقاتي در زمينة پياز و سيبزميني و حبوبات آبي فعاليتهاي جنبي ديگري را نيز انجام ميدهند كه به قرار زير است:
1 ـ مشاركت در برگزاري و تدريس كلاسهاي از آموزي كارشناسان و تكنسينهاي تحقيقاتي.

2 ـ برنامه ريزي در خصوص كارآموزي تابستانه دانشجويان مقاطع كارشناسي و كارداني.
3 ـ برگزاري گروههايي ساليانه محصولي جهت بررسي طرحهاي تحقيقاتي مورد نظر موسسات تحقيقاتي و دستگاههاي اجرائي.
4 ـ مشاركت در آموزش فني بازرسين مزارع توليد كننده سيبزميني بذري با سازمان حفظ نباتات در جهت ارتقاء كيفي غدد بذري توليدي.
5 ـ آموزش دانشجويان دورههاي كارشناسي دانشگاههاي كشور در قالب دورههاي كارآموزي.

مقدمه
سيب زميني بيش از چهار صد سال پيش در اواخر قرن شانزدهم (1567) وارد اروپا شد و اندكي بعد در سطوح گسترده كشت و كار آن شروع و به عنوان يك محصول زراعي مطرح گرديد طي صد الي صد و پنجاه سال گذشته به خصوص با تهيه ارقام S.tubersum سطح زير كشت سيبزميني در نقاط مختلف جهان روبه افزايش گذاشت به طوري كه امروز از 50 درجه جنوبي از مجموعه 167 كشور جهان در 132 كشور سيبزميني كاشته ميشود.

تحقيق در مورد امكان استفاده از بذر حقيقي با هدف توليد محصول سالم (فاقد عوامل، بيماريها و آفات) عدم نيازمندي به انبار فني، حمل و نقل آسان. اولين واريته T.P.S جهت توليد محصول در سال 1982 از طرف مركز بينالمللي سيبزميني CIP به كشاورزان تحويل داده شد. اكنون در بيش از چهل كشور استفاده از بذر حقيقي در سطوح ازديادي مرسوم مي باشد كه بيشترين سطح كشت را در كشورهاي گرم و مرطوب خاور دور و آمريكاي جنوبي به علت كاهش سطح ابتلاء بيماريهاي ويروسي و قارچي و باكتريايي را دارد.
وضعيت عملكرد محصول در هكتار بر اساس گزارش سال 87-1986 مركز CIP به شرح زير ميباشد:

1 ـ فيليپين 20 الي 40 تن در هكتار
2 ـ ويتنام شمالي توليد 20 تن در هكتار
3 ـ رواندا 3/16 الي 5/22 تن در هكتار
4 ـ مصر 20 الي 35 تن در هكتار
5 ـ هندوستان 20 الي 35 تن در هكتار

بر اساس آخرين گزارش واصله ازCIP مركز بينالمللي سيبزميني در ليما ـ پرو (1994) وضعيت استفاده از بذر حقيقي سيبزميني به شرح زير است.
سيبزميني Potato

سيبزميني از نظر تغذيهاي و توليد جايگاه ويژهاي در بين محصولات كشاورزي دارد و در زمرة نباتات استراتژيك است. امروزه در بيش از 4/3 جهان كشت ميشود و با سطح زير كشت حدود (18 ميليون) هكتار و توليدي برابر 300 ميليون تن پس از گندم و برنج و ذرت در مقام چهارم و از لحاظ توليد انرژي در هكتار (216 مگاژول در روز) مقام اول را به خود اختصاص داده است. (FAO 1996)

در ايران سطح زير كشت آن 163 هزار هكتار با توليد 4/3 ميليون تن در كل ميباشد (طبق آمارنامة كشاورزي 1377-1376). نرخ خود كفايي سيب زميني خوراكي 6/102% است اما از لحاظ سيبزميني بذري وابستگي وجود دارد كه در سال 77 حدود 500 تن غده بذري مادري به قيمت 500 هزار دلار كه حدود 6/1 نياز داخلي كشور است از خارج وارد شد كه در صورت توليد آن در كشور با توجه به تواناييهايي مثل كشت بافت و سلكسون كلوني ميتوان مقدار قابل توجهي صرفه جوئي ارزي كرد.

سطح زير كشت و ميزان توليد سيب زميني در ايران(آمارسالنامه FAO 1992)
سطح زير كشت
(هزار هكتار) مقدار توليد
(ميليون تن) عملكرد متوسط kg/hec
ايران جهان ايران جهان ايران جهان
F150000 18031000 F2800000 268492000 18667 14890

طبق آمار نامة كشاورزي ايران سال 77-1376 از 163 هزار هكتار 7/96% اراضي آبي و بقيه به صورت ديم ميباشد. در بين استانها اردبيل با 7/15% سطح زير كشت در مقام اول و اصفهان با 5/12% در جايگاه بعدي قرار دارد.

ـ 5/98% از توليد سيبزميني مربوط به اراضي آبي ميباشد استان اردبيل و اصفهان به ترتيب با 6/16 و 2/16 درصد از كل توليد كشور را به عهده دارند.
متوسط توليد سيبزميني آبي كشور در يك هكتار 5/21 تن و متوسط ديم 3/9 تن ميباشد. بالاترين عملكرد ـ سيبزميني آبي 7/27 تن مربوط به استان آذربايجان غربي و كمترين مربوط به استان گيلان با 5/6 تن ميباشد بيشترين عملكرد كشت ديم 6/11 تن در استان گلستان و كمترين با 8/5 تن به استان گيلان متعلق است.
ـ از نظر توزيع ميزان توليد سيبزميني استانها نسبت به كل كشور در سال زراعي 77/76 عبارتست از: اردبيل 19%، اصفهان16%، همدان10%، آذربايجان شرقي 8%، خراسان7%، فارس 6%، سمنان4%

ـ از نظر توزيع سطح زير كشت سيبزمين استانها نسبت به كل كشور در سال زراعي 77-76 عبارتست از:
اردبيل 16%، اصفهان 12%، همدان 8% ، آذربايجان شرقي 7%، فارس و خراسان هر يك 6%، سمنان 5%، گلستان و جيرفت و كهنوج و زنجان هر يك 4% و ساير استانها 26% مبدا پيدايش سيبزميني در مناطق كوهستاني آمريكاي لاتين (پرو يا بوليوي) ذكر شده است كه در زمان فتحعلي شاه قاجار توسط جان ملكم انگليسي وارد ايران شد و احتمالاً اولين بار در پشند (اطراف كرج)، دماوند و فريدون اصفهان كشت شده است. سيبزميني از معرض جغرافياي 50 شمالي تا 50 جنوبي پراكندگي دارد و 350 گونه غالب مورد كشت كه پراكندگي جهاني دارد با نام علمي Solanum tuberosum گياهي است تتراپلوئيد كه N=12*4كرومزوم است.

كليات: همانطور كه گفته شد سيبزميني يك گياه غير بومي در ايران است. در ايران در 2 فصل كامل كشت ميشود چرا كه نياز رطوبتي و حرارتي آن مشخص است.
سيبزميني يك گياه C3 و محصول فصل خنك است. سيب زميني نياز به حرارتي بين 25-15 درجه سانتيگراد دارد كه دماي ايده آن22-15 است. رشد غدهها در خاكهاي گرمتر از c20 كند ميشود و در دماي c30 كه نقطة جبراني گياه است، متوقف ميگردد. بهترين دما c20 در روز و c14 در شب ميباشد.

غدهزايي از c17 شروع مي شود نمودار روند رشد سيبزميني باتوجه به دما به شكل زير است:
خاكهاي عميق و بارور با بافت متوسط و ساختمان خوب و اسيديتة خنثي و كمي اسيدي (5/6-5/5) است. به شوري خاك حساس بوده و جزء گياهان نيمه مقام است. آستانه شوري 8/1=EC شروع در 10=EC محصول به ميزان 95-90 درصد كاهش مييابد كه اين كاهش با افت كيفيت نيز همراه است. و تا ارتفاع 1400 متر و بالاتر هم كاشته ميشود. در منطقهاي در گرگان در 12 متر پايينتر از سطح دريا نيز كاشته ميشود. سيبزميني براساس زمان رسيدن به 2 گروه عمده تقسيم مي شود:
1 ـ زودرسها كه شامل زودرسها (105-85 روز)، نيمه زودرسها (120-105 روز) است.

2 ـ ديررسها شامل خيلي ديررس (210-150 روز)، ديررس (150-135 روز)، نيمه ديررس (135-120 روز) مي باشد.
اغلباً گونههاي وحشي ديررس هستند. محصولات زودرس نياز به روز كوتاه و دماي پايين، شدت نور زياد غدههاي مسنتر از نظر سن فيزيولوژيكي، تراكم بوته بيشتر بمصرف درست و آب كمتر دارند.

محصولات ديررس نياز به دماي بالاتر روز بلند و شدت نور كم، غدههاي بذري جوان، تراكم بوته پايين و مصرف ازت زياد بالطبع مصرف آب مطلوب، در اين محصولات شاخ و برگ بيشتري توليد مي شود.
طول روز كوتاه و دماي پايين حدود 25-17 غده زايي را افزايش مي دهد. در دماهاي معتدل، طول روز اثر بهتري دارد بويژه در زودرس ها در شرايط روز بلند تشكيل غده محدود مي شود و لذا مصرف ازت زياد زياد و باعث كمبود غده مي شود. زمان خاك دادن بايد دماي هوا 11-9 باشد.

اجزاي عملكرد:
1 ـ تعداد ساقه اصلي
2 ـ تعداد غده در هر بوته (ساقه اصلي)
3 ـ وزن غده

تعداد بوته اصلي در هر متر مربع بايد در حدود 15 عدد باشد. هر چه تعداد غده زيادتر شود اندازة غدهها كوچكتر ميشود. اگر خاك بيشتري به گياه دهيم غده بيشتري توليد ميشود و اندازة آنها كوچكتر مي شود.

ـ غده تشكيل شده است از پوست، كورتكس (مابين حلقه آوندي و پوست) و گوشت. در روي پوستة روزنهها و چشمها قرار دارد. پروتئين اعظم سيبزميني در لايه كورتكس است. در وسط غده نيز مغز وجود دارد كه براقتر است. معمولاً در بوتههاي درشت مغز غده سوراخ و تهي ميشود. مغز (پيت) داخل غده به صورت منشعب است و هر انشعاب به چشم متصل است. علت آن نيز نرسيدن مواد غذايي به سلولهاي پيت است.

مراحل فيزيولوژيكي غده: غدهاي كه برداشت ميشود در حال خواب است. در مرحلة دوم جوانه انتهايي رشد كرده و تا زمانيكه به اندازة نهايي رشد خود نرسد اجازة رشد به جوانههاي ديگر نمي دهد. مرحلة سوم چند جوانهاي شدن است. Multi sprouting و در نهايت مرحلة پيري غده است. در اين مرحله تعداد ساقه زياد مي شود و بوتهها ضعيف و زودرس مي شوند. محل اتصال غده به استولون را پاشنه گويند كه پيرترين قسمت غده نيز است.
ارقام

از مهمترين ارقام سيبزميني مي توان به نمونههاي زير اشاره كرد.
پيكاسو:

كه هلندي بوده و از ارقام نيمه ديررس ميباشد رنگ پوست زرد و بافت غده سفت ميباشد و بعد از آن تغيير رنگ نميدهد. شكل غده تخم مرغي با چشمهاي قرمز است. ميزان ماده خشك پايين و كيفيت مناسبي ندارد عملكرد غده نسبتاً بالا و حدود 32 تن در هكتار ميباشد. به ويروس y وx وA نماند طلايي متحمل بوده ولي به بلايت برگ حساسيت متوسط دارد.
آگريا

كه آلماني ميباشد گياهي ديررس و عمق چشم سطحي است. گوشت زردرنگ و بافت آردي دارد. و لذا مناسب فرآوري ميباشد. ميزان ماده خشك و عملكرد غده بالا است. گلها زياد و سفيدرنگ هستند. مقاومت خوب ـ ويروسy و مصون به ويروس-x به بلايت غده اندكي حساس و بلايت برگ حساسيت متوسط دارد.
ديامانت

مبدا آن هلند است. نيمه ديررس ميباشد. ساقههاي كلفت و سبزرنگ و گل زياد و ارغواني رنگ دارد مقدار ماده خشك نسبتاً بالا و كيفيت فرآوري مناسب است. حساس به رشد ثانويه مي باشد. بعد از پخت اندكي رنگ مي دهد. غدهها تخم مرغي شكل و بزرگ و گاهاً باريك و قلمي است. مصون به ويروس A و زگيل سيبزميني.

دراگا
مبدا آن هلند است زودرس مصونيت به زگيل سيبزميني، حساسيت كامل به بلايت برگ، تعداد گل كم و ارغواني رنگنده بافت غده نسبتاً سفت و پس از پخت اندكي تغيير رنگ ميدهد. ميزان ماده خشك پايين و عملكرد غده متوسط است به خشكي تحمل خوبي دارد اندازة غده بزرگ و لذا كيفيت پخت نامطلوب دارد.
آژاكس
مبدا آن هلند است تيپ رشد پاييزه و زمستانه (براي مناطق گرمسيري)، رنگ گوشت زرد، بافت، سفت و بدون تغيير رنگ پس از پخت، ميزان ماده خشك متوسط تا نسبتاً بالا،عملكرد غده خوب مصون به ويروسA، نسبتاً مقاوم به ويروس پيچيدگي برگ وy ، حساس به بلايت غده و برگ و زگيل سيبزميني.
هرتا
گياهي زودرس، مبدا آن ذكر نشده است رنگ گوشت زرد روشن، بافت سفت و مناسب فرآوري، عملكرد نسبتاً خوب و ميزان ماده خشك بالا است مصونيت در مقابل زگيل سيبزميني دارد.
اگر ديگر ارقام تجاري سيبزميني مي توان به مارفونا (نيمه زودرس)، پريمر (خيلي زودرس)، ديامانت (نيمه ديررس)، مورن (ديررس)، دزيره (نيمه ديررس)، ماراكا (ديررس)، فاموزا (ديررس) اشاره كرد.
تناوب زراعي: كشت متوالي سيبزميني براي جلوگيري از شيوع آفات و بيماريها توصيه نمي شود و در صورت توسعة بيماريهاي خاكزي بايد سيبزميني را در تناوب 5 ساله يا بيشتر قرار دارد از جمله محصولاتي كه براي تناوب با اين محصول به كار برده ميشود عبارتست از گندم، جو، اسپرس، ذرت و لوبيا. در مورد توليد غدههاي بذري تناوب غلات همراه با آيش توصيه ميشود.

كاشت: تاريخ كاشت بستگي به آب و هواي محل دارد در نواحي كه فصل رشد محدود است هر چه زودتر در بهار زماني كه متوسط دماي شبانه روز به 10 درجه سانتيگراد رسيد و در نواحي كه فصل رشد محدوديت ندارد دماي 15 درجه سانتيگراد مناسب است. البته منظور از محدوديت فصل رشد برخورد نكردن، گرماي تابستان است. در جنوب كشور براي گريز از گرماي تابستان در پاييز كشت ميشود و بيشتر زمان عرضه محصول و زمان كشت محصول بعدي در نظر گرفته ميشود. ارقامي مثل رومانو، ماراكا، آئولا، انوسا و كوزيما براي كشت پاييزه مناسب ترند.

تراكم بوته بايد 45 هزار تا 60 هزار بوته در هكتار باشد و براي اين تراكم 5/2 تا 3 تن بذر در هكتار لازم است. عمق كاشت از cm 17-9 متفاوت است. بهترين عمق cm 16-12 است. فاصلة رديفها cm 15و فاصله بوته در خط cm 15 مناسب است. در كشت ديم مكانيزه فواصل كاشت cm12 تا cm18×cm70 است.
زميني كه براي كاشت سيبزميني در نظر گرفته ميشود بايد 20% ماده آلي داشته باشد سپس شخم cm30-25 زده و ماله مي كشيم (اين عمل در مناطق سردسير انجام ميشود) و سپس به زمين كود ميدهيم و سپس ماله كشيده و شيب 3 الي 4 درصد براي آن تهيه ميكنيم. حال نوبت به تهيه غده بذري سالم است.

ويژگيهاي لازم براي غدة بذري عبارتست از:
1 ـ وزن gr 85-25 باشد
2 ـ اندازة بذر بين mm33 تا mm55 باشد
3 ـ از نظر فيولوژيكي بدون عيب باشد
4 ـ عاري از عوامل بيماري و آفات باشد
5 ـ اصلاح شده و گواهي شده باشد
6 ـ رقم مناسب محل باشد
داشت
آبياري:
بعد از كاشت آبياري ميكنيم چرا كه اولاً ذرات خاك به هم بچسبند ثانياً درصد آب و هوا را متعادل كنيم اينكه گفته ميشود كه بعد از كاشت آب نياز نيست اشتباه است چرا كه باعث ضعف ريشه و بوته ميگردد و از غده زائي كاهش مي يابد. انواع آبياري ممكن است در سيبزميني انجام شود آبياري خطي بوسيله سيفون توصيه مي شود كه در اين حالت 3/2 طول پشته بايد سياه شود و 3/1 آن آب نگيرد. آبياري باراني و قطرهاي نيز متعادل است. آبياري باراني ريشه را تنبل ميكند و جمعيت علف هرز را بالا ميبرد و در مناطق بادخيز نيز استفاده نمي شود. در ضمن بيماريهاي برگي را افزايش مي دهد آبياري دوم را بعد از 10 روز و 35 روز انجام ميدهند. نوبتهاي بعدي يعني زماني كه گلدهي آغاز ميشود خيلي مهم است و بهتر است هر هفته انجام شود چون رطوبت اطراف غدهها نبايد كمتر از 61% باشد در كل سيبزميني 14-13 مرتبه آب لازم دارد. نياز آبي سيبزميني در هر متر مكعب 5600 تا 8500 است.
تغذيه و كوددهي:

كمبود روي منگنز و منيزيم در آن رايج است. كودهاي دامي بويژه كود مرغي عناصر ذكر شده و ساير عناصر ميكرو را دارا ميباشد. به طور كلي مصرف كود بايد براساس آزمايش خاك باشد. كود فسفره از مهمترين كودها است كه در سراسر طول رشد گياه جذب ميشود و باعث رشد سريع شاخ و برگ ميشود. مقدار متوسط مصرف آن kg 250 در هكتار است با افزودن كود فسفره افزايش عملكرد نيز خواهيم داشت. بهترين زمان مصرف آن در زمان كاشت است. بايد توجه داشت كه مصرف فسفر زياد جذب روي را مختل ميكند.
گياه به كمبود ازت نيز حساس است زمان استفاده آن هنگام كاشت و زماني كه ارتفاع بوتهها بهcm 15 رسيد به مقدار 100-150 كيلوگرم است سيبزميني در اواخر كاشت ازت نياز ندارد. چون محصول را ديررس كرد و از عمر انباري آن ميكاهد.

پتاسيم در گياه باعث ايجاد نشاسته و قند ميشود و براي ارقام زودرس حتماً لازم است. اگر بخواهيم 40 تن برداشت داشته باشيم بايدkg 200 پتاس استفاده كنيم. در كشتهاي بهاره پتاس را در پاييز ميدهند. پتاسيم زياد نيز باعث كمبود منيزيم مي شود.

در خاكهاي شني مصرفkg 100 منيزيم يا محلول پاشي 3% آن روي اندام هوايي لازم است. منگنز به صورت سولفات به مقدار 50-20 كيلوگرم در خاكهاي آلي مصرف ميشود روي در عملكرد سيبزميني مهم است و در خاكهاي قليايي نياز است به صورت سولفات و كلرور استفاده ميشود. (20 تا 40 كيلوگرم) علاوه بر فسفر زياد، آهك باعث كمبود روي مي شود. كاهش بر باعث كاهش تعداد و اندازة غده ميشود و به صورت محلول 6% يا 3 كيلوگرم مصرف ميشود. موليبدن كه به ازاي 27 تن محصول 74 گرم در هكتار لازم است. 300 تا 150 گرم موليبدات سديم يا آمونيوم مورد نياز است.

در يك هكتار مزرعه سيبزميني مقدار 25 تا 15 تن در هكتار كود آلي لازم است كود مرغي دارايpH اسيدي است كود خوك كم خاصيتترين كود است.
كود حيواني را نبايد در فضاي باز و دور از آفتاب مستقيم نگهداري كرد و كاملاً پوسيده باشد و در مزرعه به طور يكنواخت پراكنده شود.
3 ـ وجين علفهاي هرز:

از جمله علفهاي هرز مزارع سيبزميني مي توان به تاج خروس، سلمك، مرغ، اويار سلام، تاجريزي، شير تيغي، شيرين بيان، سس و گل جاليز اشاره كرده كه در صورت عدم مبارزه كاهش كيفيت و كميت را در بر دارد. علف كش ترفلان و سنكور قبل از كاشت استفاده مي شود.
بهتر است، وجين مكانيكي در 6 هفتة اول انجام گيرد.

4 ـ مبارزه با آفات بيماريها:
از جمله آفات مهم سيبزميني شب پره زمستاني است كه به طوقه و غده گياه صدمه ميزند آبياري غرقابي و شخم عميق بعد از برداشت محصول مفيد است. محصول پاشي با سرين يك در هزار نيز مفيد است. كرم مفتولي ريشه يا غده در اراضي خشك گسترش كمي دارند. سوسك كلرادو نيز از آفات و قرنطينهاي كشور است كه روش مبارزه با آن استفاده از امولسيون سموم زولن و اندوسولفان به ميزان دو ليتر در هكتار است (سه نوبت)

بعد سيبزميني از آفات ديگر مهم است كاربرد حشرهكش كار باريل در كنترل لارو غدههاي بذري در انبار توصيه شده است.
در مورد آفات مكنده مثل زنجيرهها و شتهها و تريپس از ديميترات و متاسيتوكس استفاده ميشود.

بيماريهاي ويروسي و باكتريايي از جمله مهمترين مشكلات سيبزميني است چرا كه مبارزه با آنها مشكل است. در(PLRV) يا ويروس پيچيدگي برگ سيب زميني در كنارههاي برگ حالت نكروزه ايجاد ميشود. فواصل بين رگبرگها زرد رنگ ميشود. اين ويروس توسط شته به صورت پايا منتقل ميشود.
ويروسY: لكههاي كلروزه روي شاخ و برگ كه در حالت پيشرفته لكهها به هم ميپيوندند و برگها خشكيده ميشوند، به صورت آويزان در روي بوته باقي ميمانند اين ديررسها توسط شته به صورت ناپايا منتقل مي شوند. اين ويروس معمولاً همراه با ويروسx آلودگي ايجاد ميكند. در اين حالت علائم به صورت مواج شدن و پيچ خوردگي و ريز شدن برگها ديده مي شود اين حالت را اصطلاحاً كرينكل گويند.

ويروسx علائم به صورت موزائيكي شدن سطح برگ مشاهده مي شود.
ويروسm : يك حالت رنگ پريدگي شبيه كه كمبود عناصر ايجاد مي كند.ويروسهايS وI وM نيز مهم نيستند ولي تشخيص آنها مشكل است و موزائيك خفيف ميدهند و در اواسط رشد گياه علائم محو ميگردد. ويروس كوتولگي سيبزميني، كه در خراسان مشاهده شده است و عملكرد را تا حد زيادي كاهش مي دهد. جوانههاي روي ساقه حالت نكروزه پيدا ميكنند. در اين حالت غده بافت خيلي سفت دارد و حالت قهوهاي شدن در داخل غدهها مشاهده مي شود.
چرخه بيماري:

قارچ عامل نقطه سياه سيبزميني زمستان را به صورت اسكرت روي بقاياي گياهي در خاك به شكل انگلي مي برد. در اوائل بهار روي اسكرتها، آسرولهاي محتوي كنيديهاي مربوطه توسط آب شسته شده و روي خاك مي افتد و زندگي انگلي را شروع مينمايد. چنانچه غدههاي مبتلا را برش دهيم، در محل آوندها لكههاي قهوهاي رنگي مشاهده خواهد شد. اين قارچ را به سهولت ميتوان در آزمايشگاه روي محيط كشت مصنوعي كشتداد.
مبارزه:

چون اين بيماري خاكزاد است و بايستي اقدامات زراعي مانند تناوب، مفهوم كردن بقاياي گياهي و كاشت غدههاي سالم صورت مي گيرد.
لولهاي شدن برگ سيبزميني (PLRV) Potato leaf Roll Virus
علائم بيماري: گياهاني كه از غدههاي آلوده به وجود ميآيند كوتوله، رنگ پريده و زرد هستند كه بيش از حد طبيعي به طرف بالا متمايل مي شود. اينگونه برگها، ضخمي، چربي و بابانت شكننده هستند كه به هنگام فشردن آنها در دست خرد مي شوند.
چرخه بيماري: ويروس لولهاي شدن سيبزميني مانند اغلب ويروسهاي ريشه سيب زميني از طريق غده منتقل ميشود. انتقال آن از گياهي به گياه ديگر به وسيله شتهها مخصوصاً شته سبز هلد Myzus persica صورت ميگيرد.

مبارزه: مهمترين راه كنترل بيماري لولهاي شدن برگ سيبزميني، كشت غدههاي عاري از ويروس است. ساير روشهاي كنترل شامل جدا ؟؟ نمودن از ساير نوارع سيبزميني،كنترل شتههاي ناقل و كندن بوقههاي آلوده است.
ويروس A سيبزميني: potato Virus A (PVA)

علائم: روي برشها شامل موزائيك خفيف و پيچيدگي مختصر برگهاي آلوده مي باشد.
چرخه بيماري: به آساني از طريق غدهها نتقل ميشود و توسط عصاره گياهي و شتهها انتقال مي يابد. مانند شته سبز هلو Mysus Aersicae
مبارزه: كاشت غدههاي روزي عاري از (PVA)، كندن واز بين بردن گياهان آلوده و كنترل شتهها
ويروس S سيبزميني: s Potato Virus

علايم بيماري: در گياهان آلوده مسنتر حالت پژمردگي ممكن است ظاهر گردد و يا به حالت موزائيك خفيف به وجود آمده و برگها در گياهان آلوده برنزه و قهوهاي شده بود.
چرخه بيماري: با انتقال مكانيكي عصاره آلوده منتقل ميشود. اين ويروس در غدههاي آلوده باقي مانده و انتقال از محلي به محل ديگر به وسيله غدههاي آلوده ميباشد.
مبارزه: استفاده از غدههاي عاري از ويروس مهمترين روش كنترل اين بيماري است. كاشت ارقام مقاوم از مهمترين روشهاي مبارزه است.
ويروس x سيب زميني: Potato Virus x (PVX)

علائم بيماري روي گياه برحسب رقم سيبزميني و نژاد ويروس خيلي متغير است و ابلقي خفيفي روي برگ ظاهر ميشود.
چرخه بيماري: ميزبانهاي طبيعي PVX به نظر ميرسد كه عمدتاً سيبزميني و گوجهفرنگي باشد. ويروس X سيبزميني به آساني به وسيله عصاره آلوده استخراج شده از غدهها يا برگها منتقل ميشود.
مبارزه:
از طريق تهيه ارقام جديد به وسيله ؟؟ حقيقي صورت ميگيرد.

ويروس Y سيبزميني: (PVY) potato Virus Y
علائم بيماري: شامل تشكيل خطوطي به رنگ قهوهاي در امتداد رگبرگ برگ، دمبرگ و ساقه است.
چرخه بيماري:
به طريقه مكانيكي و نسبتاً آسان منتقل ميشود و يا از طريق غده و شتهها نيز قابل انتقال است.
مبارزه: با استفاده از حشره كشهاي سيستميلك يا قاسي و يا هر دو مي توان كنترل مي توان نمود.
ويروس پژمردگي منقوط گوجه فرنگي
كه در فيروزكوه مشاهده شد خسارت شديدي ايجاد ميكند ايجاد سوختگي شاخ و برگ در حالت پيشرفته مي كند. به وسيله تريپس منتقل ميشود در صورت مشاهده بايد عمل بوته كشي انجام شود.
بهترين راه مبارزه با بيماريهاي ويروسي استفاده از غدههاي سالم و راههاي ديگر پيشگيري مثل تعيين تاريخ و زمان كاشت به طوري كه با پيك پرواز شتهها يا ناقلين نباشد.
همچنين جلوگيري از آسيبديدن مكانيكي بوتهها و رفت و آمد كمتر در مزرعه موثر است. همچنين استفاده از ارقام مقاوم به ويروسها مفيد است.

از جمله بيماريهاي باكتريايي مهم در سيبزميني عبارتند از:
پژمردگي باكتريايي سيبزميني(پوسيدگي قهوهاي) كه توسط Pseudomonas solanacearum كه اخيراً به Ralstonia solanacearum تغيير پيدا كرده است ايجاد ميشود علائم شامل پژمردگي، توقف رشد و زردي اندامي هوايي ميشود. پژمردگي به صورت اتفاقي و فقط در يك يا چند ساقه ايجاد ميشود. اگر از قسمت پايين ساقه پژمرده يك قطعه كوچك تهيه كنيم و در آب قرار دهيم رشتههاي شيري رنگ حاوي باكتري به داخل آب منتشر مي شود. عامل بيماري در محيط كشت اختصاصي تترازوليومتري كوليوم (T.T.C) رشد ميكند.
بيماري ساق سياه سيبزميني كه عامل آن Erwinia carotovora atroseptica ميباشد. علائم به صورت پوسيدگي نرم و سياه طوقه و ريشه و ساقه بوتهها ميباشد پوسيدگي باعث لهيدگي تيره رنگ غده ميشود. در برش غده يك امتداد طولي قسمت آلوده را از سالم جدا ميسازد. گسترش از طريق غدههاي بذري ناسالم است.

براي مبارزه با آن بايد از آبياري سنگين جلوگيري كرد. حذف بوتههاي آلوده، رعايت بهداشت مزرعه، ابزار و غدههاي بذري سالم ميتواند مفيد باشد.
بيماري اسكپ سيبزميني كه توسط Sterptomycet Scabis ايجاد ميشد. لكههاي نامنظم روي غده ايجاد ميكند لكهها داراي كرك است كه در آن قسمت پارگي پوست و برجستگي مشاهده ميشود. رعايت تناوب و استفاده از ارقام مقاوم ميتواند مفيد باشد.

پوسيدگي نرم باكتريايي غدهها
عارضهاي است كه توسط جنسهاي مختلف Erwiniasp مشاهده ميشود. عموماً از راه روزنهها وارد گياه ميشوند و باعث پوسيدگي نرم و بدبو شدن قسمت آلوده ميشود. جلوگيري از زخمي كردن و آبياري سنگين، برداشت در زمان رسيدگي كامل غدهها، جداسازي غدههاي آلوده و زخمي و رعايت شرايط انبارداري از راههاي پيشگيري آن است.
بيماريهاي قارچي نيز مشكلاتي ويژه پس از برداشت سيبزميني ايجاد ميكند.
بيماري ريز و كتونيا
كه شانكهايي در گياه ايجاد ميكند توسط Rhizoctonia solani ايجاد ميشود و به شوره سياه نيز معروف است. نكروز ساقه، استولون و ريشه و توليد اسكلروت روي غدههاي بالغ از علائم بارز آن است. بيماري بيشتر در قسمتهاي ساقة زير زميني شانكرهاي قهوهاي غير لزج ايجاد ميكند و بوته قدرت استولونزايي خود را از دست ميدهد و در غدههاي ايجاد شده تغيير شكل ايجاد ميشود. زمستان گذرائي آن به صورت اسكلروت روي غدههاي آلوده در خاك يا بقاياي گياه در خاك ميباشد (اسكلروت و ميسليوم) براي مبارزه با آن از كاشت غدههاي آلوده (حاوي اسكلروت) خودداري شود تناوب زراعي 4-3 ساله با گياهان غير ميزبان، ضدعفوني غدهها با قارچ كش PCNB باعث كم شدن مايع تلقيح در خاك ميشود.

بيماري منطقه سياه كه توسط Colletotichum atramentariun يا C.Coccodes ايجاد ميشود. منظور از نقطه سياه وجود اسكلروفهاي سياه و نقطهاي شكل فراوان روي غدهها، ريشهها و استولون و اندام ميباشد. باعث پوسيدگي قسمتهاي زيرزميني و سابقه و زردي و پژمردگي قسمتهاي هوايي ميشود. همانطوري كه ساقه در حال خشكيدن است پوست آن به راحتي ورقه ميشود و اسكلروتها نمايان ميشود.

استفاده از بذر سالم و عاري از بيماري، اجراي تناوب زراعي، مصرف كود شيميايي مناسب و كافي و انجام آبياري صحيح از راههاي پيشگيري از وقوع آن است. نام ديگر بيماري شورهاي شدن سيبزميني است. در اواسط دورة رشد يك شكاف خوردگي در وسط طوقه گياه ايجاد ميشود. عمل سرزني در زمان مناسب نيز مفيد است.
بيماري پژمردگي فوزاريومي

شدت آن در مزارعي كه فصل كاشت گرم و خشك بوده است بيشتر است.
توسط گونههاي مختلف Fusarium ايجاد ميشود. پوست ريشه و ساقه زيرزميني پوسيده ميشود، آوندها در ساقه زيرزميني تغيير رنگ داده و يا ميپوسند كلروزه زردي و بنفش شدن قسمتهاي هوايي و مرگ نابهنگام گياه از علائم بيماري است. كشت سيبزميني در مزارع عاري از آلودگي مزرعه از طريق مزارع، غدهها و بقاياي گياهي آلوده از راههاي مبارزه با آن است.

پوسيدگي خشك فوزاريومي
كه توسط علل بيماري Fuserium ايجاد ميشود. غدههاي انبار شده را آلوده ميكند و با ظهور نقاط قهوهاي رنگ كوچك مشخص ميشود كه كمكم بزرگتر مي شود و پوست قسمت آلوده چروكيده و خشك ميشود و به وضوح رشد ميسليوم را ميتوان مشاهده نمود. غدههاي پوسيده نهايتاً به صورت موميايي در ميآيد. دقت كافي در زمان برداشت و جلوگيري از زخم شدن غدهها، تهيه انبارهايي با رطوبت بالا و تهويه مناسب و ضدعفوني با قارچكش بنوميل، حمل غدهها با كانتينرها، استفاده از ارقام مقارم مثل كوزيما، مورن و آئولا و … از راههاي مبارزه با آن است.
بيماري لكه موجي
كه توسط Altemavia solani ايجاد ميشود. و باعث ايجاد لكههاي موجي با يك هالة زرد اطراف آن ميشود.
خاك دادن پاي بوته، سلهشكني و سرزني بوتهها
از جمله فوائد خاك دادن عبارتست از:
1 ـ وسعت دادن به حوزة عمل ريشه و توليد غدههاي بيشتر
2 ـ ريخته شدن خاك روي غدههايي كه از زير خاك بيرون آمدهاند.

3 ـ از بين رفتن علفهاي هرز
4 ـ زير و رو كردن خاك و تهويه آن
5 ـ سله شكني

در موارد زير زمان بين كاشت و خاك دادن پشته ها كوتاه ميشود:
در شرايط آب و هوايي گرم و خشك بلافاصله بعد از كاشت، آبياري مورد نياز انجام ميشود.
قبل از برداشت بايد نسبت به سرزني و جمعآوري شاخ و برگ سيبزميني اقدام نمود كه يا مكانيكي يا شيميايي انجام ميشود. توقف رشد علفي و جلوگيري از رشد بيش از حد، بلوغ را تسريع نموده و شكل و اندازة غدهها را كنترل مينمايد تسريع در رشد و رسيدن به حد بلوغ، اجازه ميدهد كه بيرون آوردن، سيبزميني از خاك قبل از يخبندان آغاز شود.
برداشت

برداشت ممكن است مكانيزه و يا دستي انجام شود. نكاتي را بايد در برداشت مد نظر داشت:
1 ـ برداشت در زمان رسيدن كامل سيبزميني انجام شود.
2 ـ حدود 2 هفته قبل از برداشت شاخ و برگ سيبزميني از 2 سانتيمتر سطح خاك قطع ميكنيم.
3 ـ در زمان برداشت خاك مزرعه گاورو باشد.

4 ـ انبار نكردن سيب زميني در انبار روي هم و جلوگيري از زخمي شدن آنها.
5 ـ جداسازي غدههاي آلوده از سالم
6 ـ بهتر است محصول بسته بندي شود و غدههاي متوسط به عنوان بذر سال آينده بكار رود.
انبار داري
در طول دورة انبارداري با مشكلاتي از جمله رشد جوانهها (چشمها)، پلاسيده شدن، سبز شدن پوست و ايجاد كلروفيل و ماده سولانين و فاسد شدن غدهها مواجه هستيم.
براي جلوگيري از رشد جوانهها غدهها را در درجه پايين دما يعني 3 تا 4 درجه نگهداري كرده و يا از مواد شيميايي باز دارنده استفاده مي كنيم.
رطوبت كم و رشد جوانهها باعث پلاسيدگي سيبزميني ميشود رطوبت كافي براي انبار بايد 80 تا 90 درصد باشد. عواملي كه در سبز شدن و توليد سولانين دخالت دارند عبارتند از: نوع سيبزميني، سن غده، مدت زمان انبارداري و مقدار نور رسيده به غده با جلوگيري از ورود نور به انبار و به كار بردن كيسههاي غير شفاف جهت بستهبندي.
فاسد شدن سيبزميني ميتواند دلايل مختلفي از جمله بيماريهاي قارچي، باكتريايي و همچنين عوامل محيطي و زمان انبارداري دارد. كمبود اكسيژن، دماي پايين، دماي بالا، رشد ثانويه در گياه، پوكي سيبزميني در اثر تنش به علت بزرگ بودن زياد سيبزميني، ترك غده در اثر فشارهاي داخلي يا آلودگي ويروسي يا مسائل به زراعي، آلودگي هوا، آسيبهاي شيميايي، عدم تعادل مواد غذايي و آسيبهاي ناشي از تگرگ و باران همگي از جمله عواملي هستند كه مستقيم يا غير مستقيم باعث ايجاد فساد در غده ميشود.
بذر حقيقي سيبزميني

بذر حقيقي و يا بتانيكي سيب زميني از ميوه حاصل از گل تلقيح شده بوده كه اصطلاح انگليسي آن True potato Seed و با به طور خلاصه (T.P.S) خوانده ميشود ميوه سيبزميني كه شبيه گوجهفرنگي ريز سبز و كوچك ميباشد به نام (Berry) نامگذاري و تعداد ميوههاي بر روي يك ساقه كه به شكل خوشه در ميآيند را (Sette) مينامند به طور متوسط در هر ميوه

سيبزميني به طور ميانگين حاوي 200 عدد بذر بوده و وزن هزار دانه بذرها 8/گرم و يا به بيان ديگر هر 1600 عدد بذر حقيقي سيبزميني يك گرم وزن دارد. بستهها در حرارت 20 درجه سانتيگراد جهت تهيه بذر نگهداري ميگردد ميگردد تا كاملاً نرم شده سپس با فشردن و شستشو بذر از ميوه استخراج و خشك گرديده و بستهبندي و در حرارت قوه ناميه خود را نگهداري بنمايد. بذر حقيقي سيبزميني داراي دوره خواب 4 تا 6 ماهه بوده و اگر نياز به استفاده از آن باشد با قرار دادن بذر در محلول 1500 قسمت در ميليون اسيد جيبرليك به مدت 24 ساعت و شستن آن با آب ميتوان دوره خواب آن را شكسته و مورد استفاده قرار داد.

هر كيلو غده حاصل ازTPS يك سنت و هر كيلو غده حاصل از كشت بافت 10 سنت تمام مي شود.
فعاليتهاي تحقيقاتي انجام گرفته روي سيبزميني

اهداف تحقيقات بهنژادي اين محصول شامل انتخاب و معرفي ارقام تجاري مناسب و منطبق با شرايط آب و هوايي مناطق مختلف كشور و همچنين توليد ارقام جديد از طريق دورگ گيري با خواص كمي و كيفي مطلوب (جهت مصارف خوراكي، فراوري و صنعتي)، دستيابي به ارقام مقاوم به آفات و بيماريها و تنشهاي محيطي و تهيه هستة اولية بذري سيبزميني از طريق كشت بافت و سلكسيون كلوني مي باشد. در راستاي اين اهداف آزمايشات متعددي روي 6 رقم وارداتي با استفاده از كلكسيون موجود صورت گرفته است. و از بين آنها 27 رقم جهت مناطق مختلف كشور معرفي شده است همچنين با ايجاد همچنين با ايجاد ارقام و لاينهاي جديد سيبزميني TPS از طريق برنامههاي دو رگ گيري ارقام مفيد ارائه شده است با ورود TPS از مركز بينالمللي سيبزميني (CIP) جهت استفاده از آن به عنوان هستة بذري سالم، ارزيابي پروژنيهاي بذور حقيقي سيبزميني صورت گرفته كه از بين 15 پروژني وارداتي چهار برتر و از بين آنها هيبريد TS - 5 XTPS - 67 برترين بوده است.

تهيه و توليد بذر مادري از طريق انتخاب تك بوته و سلكسيون كلوني و از طريق كشت بافت و استفاده از هستة اوليه وارداتي نيز انجام ميگيرد.
اهداف تحقيقات، زراعي اين محصول به منظور تعيين نيازهاي زراعي و فيزيولوژيك در جهت استفاده از حداكثر پتانسيل عملكرد كمي و كيفي ارقام سيبزميني با راههاي مقرون به صرفه و با حفظ محيط زيست صورت ميگيرد. آزمايشات سازگاري، تاريخ كاشت، تعيين عمق كاشت، تراكم (جمعيت استمرار توليد غده بذري و خوراكي)، زمان خزانهگيري و انتقال روشها و زمان مناسب از بين بردن اندامهاي هرايي، تناوب زراعي، تعيين نحوة نگهداري سيبزميني در طول مدت انبارداري، اثر تيمارهاي حرارتي بر قدرت رويشي غدههاي بذري، تعيين ويژگيهاي كيفي غده جهت مصارف صنعتي و فراوري، تعيين كودپذيري و نياز آبي، تعيين مناسبترين روش مبارزه با آفات آماريها و علفهاي هرز با همكاري موسسات ذير بط انجام گرفته است. اينكه به مختصري از طرحهاي انجام شده و يا در همان اجرا اشاره ميكنيم:

1 ـ طرح استمرار سيبزميني
كه از سال 1377 شروع شد با اين هدف كه در زمان خلاء بازار بتوان سيبزميني را به صورت كشت زمستانه معيني اواخر آذر تا اسفند كاشت تا ماه در اواسط بهار و اوايل تابستان سيبزميني تازه در اختيار داشته باشيم كشت بهاره هم كه طبق معمول در شهريور يا مهر برداشت مي شود. البته برخي از سيبزميني كشت بهاره زودرستر هستند. اين طرح يك طرح ملي است و در چند شهر به طور همزمان انجام شد.

2 ـ بررسي روند تغييرات حجمي و وزني غده سيبزميني در 6 رقم تجاري (پيساكو، مارفونا، كنكورد، آژاكس، ديامانت و اگريا)، اين طرح نيز ملي است و همزمان در همدان، خراسان و اردبيل و كرج انجام ميشود. هدف تعيين مدل آماري از رشد ميباشد. در اين طرح روز كشت را صفر فرض كرده و 2 الي 3 هفته بعد عمل سبز شدن انجام ميگيرد. 2 هفته بعد از سبز شدن تاريخ اولين نمونهگيري است. در هر فاز وزنگيري 4 بوته را خارج ميكنيم. قطر ساقه، وجود يا عدم وجود غده، تعداد و وزن غده، حجم غده تعداد استولون، ارتباط بوته، تعداد ساقه اصلي، وزن خشك برگ و ساقه و قسمتهاي غده، تفكيك همگي اندازهگيري ميشود. 7 الي 8 نمونه بلافاصله 2 هفتهاي انجام ميشود طول روز و مقدار تشعشع را نيز از ايستگاههاي هواشناسي اطراف كه حداقل در 5 كيلومتر محل واقع استدريافت مي كنيم با توجه به آمار هواشناسي 5 ساله ميتوان در منطقه زمان كاشت و برداشت محصول را تعيين كرد و همچنين مشخص ميشود كه آيا اين رقم ميتوان تمام پتانسيل خود را در منطقه بكار گيرد يا نه. اين طرح توسط دكتر خدادادي اجرا ميشود.

3 ـ بررسي سازگاري ارقام مختلف سيبزميني براي مصارف مختلف فراوري: در اين آزمايش 17 رقم بررسي شده اين طرح ملي 2 سال انجام شد در سال اول رقم اگريا براي خلال عملكرد بالا مناسب بوده است. از ارقام گرد كاردينال (پوست قرمز) و آئولا براي چيپس مناسب بودهاند. البته روي رقم كاردينال كه پوست قرمز دارد بايد كار ترويجي انجام داد و آئولا هم دريرس ميباشد. معمولاً ارقامي كه ديررس و نيمه ديررس هستند ماده خشك بالايي دارند و لذا براي فراوري مناسب هستند پريمر رقمي است كه علاوه بر زودرسي داراي ماده خشك بالايي نيز ميباشد. ماده خشك در حدود 21-25 درصد مطلوب و زير 13% نامطلوب است 99% چيپسهاي داخل كشور از نظر استاندارد صحيح نيست. چيپسها بايد هم سايز باشند و لكههاي قهوهاي نداشته باشد و رنگ آن زردباشد. روغن زياد هم به خود نگيرد. اين طرح در يك طرح بلوك كامل تصادفي در 4 تكرار با 17 رقم و در 4 منطقه انجام شده است.