بخشی از مقاله
انرژی صلح آمیز هسته ای
(کاربرد علوم وتکنولوژی هسته ای درجهان و ضرورت دستیابی کشورها برای استفاده صلح آمیز از آن)
با مجموعه برنامه جدید تحلیلی تحت عنوان انرژی صلح آمیز هسته ای همانگونه که مطلع هستید موضوع برنامه انرژی صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران به یکی از مباحث مهم محافل سیاسی و رسانه ای جهان تبدیل شده است هرچند محافل سیاسی و رسانه های غربی س
عی در فرافکنی و دروغگویی و انحراف افکار درخصوص برنامه صلح آمیز هسته ای ایران داشته و دارند اما واقعیت این است که آژانس بین المللی انرژی هسته ای و کشورهای صلح دوست و واقع بین جهان به حقیقت دریافتند که ایران به دنبال استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای است و در داکترین سیاسی جمهوری اسلامی استفاده غیرصلح آمیز از انرژی هسته ای جایی ندارد ازسویی دیگر بنابر تفتیش های آژانس بین المللی اتمی از تأسیسات هسته ای ایران هیچ گونه دال بر استفاده غیر صلح آمیز از انرژی هسته ای در ایران اسلامی وجود نداشته است بنابراین استفاده از انرژی هسته ای در ایران فقط در راستای پیشرفت علوم، و اقتصاد این سرزمین است همانگونه که بسیاری از کشورهای دنیا برای توسعه جوامع خودشان از این انرژی استفاده می کنند به همین دلیل و به منظور تشریح صلح آمیز بودن پروژه هسته ای ایران و همچنین نحوه عملکرد نهادهای بین المللی و دولت های غربی درقبال مسایل هسته ای جمهوری اسلامی ایران این مجموعه برنامه را هر هفته تقدیم حضورتان می کنیم. قسمت اول این برنامه نگاه اجمالی دارد به کاربرد علوم و تکنولوژی هسته ای در جهان و ضرورت دستیابی کشورها برای استفاده صلح آمیز از آن.
شركت‌كنندگان:
1. دکتر پاپلی یزدی: (اندیشمند ایرانی در علوم توسعه و رئیس پژوهشکده امیرکبیر)
2. اسدالله خلیلی: (نویسنده و مفسر مسایل هسته ای ایران)
3. جمشید امین زاده: (نویسنده و تحلیلگر مسایل سیاسی)
علوم و تکنولوژی هسته ای به عنوان یک عامل مهم و تعیین کننده در قدرت علمی و فرهنگی سیاسی، اقتصادی و نظامی کشورها نقش مؤثری دارد. امروزه تأثیر تکنولوژی هسته ای در گسترش دانش بشری، تسلط بر طبیعت، تأمین رفاه و پیشرفت زندگی بشر غیر قابل ترد
ید است به همین منظور کشورهای مختلف نیز هر یک به حسب توان ملی خود به این تکنولوژی روی آورده اند. در این میان انرژی هسته ای از عمده ترین مباحث علوم و تکنولوژی هسته ای است که در حال حاضر جزء رویکردهای اصلی دولت ها قرارداد اکثر ممالک جهان به نقش و اهمیت منابع مختلف انرژی در تأمین نیازهای حال و آینده پی برده و انواع سرمایه گذاری ها و تحقیقات وسیعی را درجهت سیاست گذاری و برنامه های زیربنایی و اصولی انجام می دهند درمیان انواع مختلف انرژی، انرژی هسته ای به دلایل مختلفی جایگاه ویژه ای یافته است هم اکنون بیش از 430 نیروگاه هسته ای در جهان فعال است در این میان نیز تحقیقات متنوعی را در زمینه های مختلف علوم و تکنولوژی هسته ای انجام داده و براساس استراتژی خود مسمم به ایجاد نیروگاه های انرژی هسته ای بر ظرفیت کل شش هزار مگابایت تا سال 2020 میلادی است.
تلاش ها و تحقیقات اولیه دانشمندان آلمانی در دهه 1930 میلادی در زمینه هسته ای منجر به نخستین بمب اتمی توسط امریکا در دهه 1940 میلادی شد در طول جنگ جهانی دوم اگرچه تحقیقات هسته ای در کشورهای آلمان، انگلیس، کانادا و امریکا درجریان بود اما نخستین راکتور اتمی در زیرزمین دانشگاه شیکاگو تولید شد که چندی بعد در تولید اولین بمب اتمی منجر گردید. پیشرفت همه جانبه علوم و فنون هسته ای در طی نیم قرن گذشته زندگی جوامع انسانی را دچار تحول عظیم و گسترده ای کرده است.
آقای خلیلی کارشناس و مفسر سیاسی برنامه درمورد سابقه استفاده از انرژی هسته ای در جهان می گوید:
اسدالله خلیلی: (همانطوری که انرژی هسته ای به عنوان یک انرژی نو در نظام نوین جهانی شناخته شده سابقه استفاده از آن هم از نیم قرن بیشتر نمی گذرد و یک انرژی نوین جدیدی که تقریباً از اواسط دهه 40 مورد توجه جدی جامعه جهانی که البته قدرت های غربی قرار گرفته و از آن به بعد بوده که شاهد توسعه این فناوری در عرصه نظام نوین جهانی بودیم به گونه ای که امروز به یکی از گسترده ترین منابع تأمین انرژی درواقع تبدیل شده است باتوجه به اینکه استفاده از انرژی هسته ای از سابقه چندانی برخوردار نیست بنابراین ابعاد استفاده از آن هم درواقع در چند دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته و به عبارتی برای اولین بار از انرژی برای تولید برق مورد بهره برداری و استفاده قرار گرفته که برمی گردد به دهه 30 میلادی.)
درنتیجه تلاش پیگیر پژوهشگران و مهندسان هسته ای این تکنولوژی نقش مهمی را در ارتقاء سطح زندگی مردم، رشد صنعت، زراعت، ارائه خدمات طبی، محیط زیست، آب و هوا و... ایفا می کند. امروزه از رادیوازتیوپ ها ناشی از فرایندهای هسته ای جهت بهبود محصولات غذایی، نگهداری محصولات غذایی، تعیین منابع آب های زیرزمینی، استرلیزه کردن منابع و تولید طبی آنالیز هورمون ها، کنترل فرایندهای صنعتی و بررسی آلودگی محیط زیست استفاده فراوانی به عمل می آید.
آقای جمشید امین زاده درخصوص کاربردهای انرژی هسته ای در جهان امروز می گوید:
جمشید امین زاده: (بحثی را که مطرح فرمودید کاربردهای تکنولوژی هسته ای بیش از
آنکه بحث را منحصر بکنیم به انرژی هسته ای به هر حال باید توجه داشت که اساساً فناوری هسته ای یک علم نو است همانطوری که ما درواقع علومی مثل نانوتکنولوژی را داریم و علوم نوینی که متحول است و درواقع براساس فناوری های نوین و فراپیشرفته می شود به آن نگاه کرد این بخش از علوم هم به عنوان علوم پایه به آن نگاه می شود یعنی مبنای یک سلسله تحق
یقات و دستاوردهای علمی و پیشرفته بشری است و هم به طور مستقیم می تواند به عنوان یک بخش از فناوری و زمینه های تکنولوژی مورد استفاده قرار بگیرد که فناوری هسته ای از این نوع دوم است یعنی هم به طور مستقیم مورد استفاده قرار می گیرد و هم اینکه کاربرد دارد در تکمیل و بکارگیری و راه اندازی علوم دیگری که درکنار هم قابلیت استفاده و فناوری را پیدا می کند طبیعتاً از این جهت ما می توانیم به کاربردهای متنوع تکنولوژی هسته ای اشاره کنیم که این کاربردها را در یک تقسیم بندی کلی می شود کاربردهای صنعتی گفت. تولید انرژی که اشاره شد که یک بحث مستقل و خواست خودش را دارد. بحث های استفاده در زمینه های کشاورزی است، بحث هایی که در زمینه تحقیقات زمین شناسی ارتباط پیدا می کند با استفاده از فناوری هسته ای بحث استفاده از انواع اشعه های لیزری است که با استفاده از تابش های درواقع فتوم های مختلف هسته ای انجام می شود و طبیعتاً این تابش ها و این پرتوافکنی ها در بحث های مربوط به مبارزه با آفات و تغییراتی که می تواند از نظر ژنتیکی به باروری محصول کمک بکند و قابلیت استفاده داشته باشد.
یکی دیگر از بحث های آن بحث های استفاده در پزشکی هسته ای است که می شود از رادیوازیتوپ هایی که به دست می آید در زمینه تولید داروهای بسیار حساس که در بحث درمان بیماری های سخت بسیار تعیین کننده است استفاده کرد. استفاده دیگری که باز در این جا، جا دارد به آن اشاره بکنیم که سال ها کار در ایجاد پرتودهی برای عکسبرداری در تشخیص انواع بیماری ها است که طبیعتاً این هم نوعی از استفاده فناوری هسته ای است اما ما در صنایع دیگر بازهم باید به آن اشاره بکنیم ازجمله صنایع غذایی است و می دانید که برای نگهداری مواد غذایی که از فعالیت هایی که شاید از دهه 70 به عنوان یک روش مطمئن مورد استفاده قرار گرفته پرتودهی برای طولانی کردن زمان ماندگاری مواد غذایی است و در صنایع بست
ه بندی مواد غذایی که این مسئله باتوجه به پیشرفت هایی که در زمینه کشاورزی شده و طبیعتاً نیازی که روزافزون است برای تأمین امنیت مواد غذایی جوامع مختلف طبیعتاً در این زمینه هم کاروری انرژی هسته ای و فناوری هسته ای بسیار قابل توجه است.)
و اما پیشرفت خود غرب و توسعه جوامع غربی چقدر مدیون استفاده از انرژی هسته ای است و نقش استفاده از انرژی هسته ای در پیشرفت علم و صنعت و توسعه یک کشور چ
گونه است؟ آقای دکتر محمد پاپلی یزدی اندیشمند ایرانی در علم توسعه در این خصوص چنین می گوید:
محمد پاپلی یزدی: (واقعیت این است که درکنار این کار پژوهش های بنیادی و پژوهش های کاربردی بسیار زیادی انجام می شود و عملاً می توانیم بگوییم که اگر ما در انرژی اتمی پیشرفت بکنیم شاید در 200 شاخه صنعتی دیگر هم پیشرفت حاصل کنیم و کم کم بی نیازی ها به غرب بیشتر می شود و عدم وابستگی پیدا می کنیم ببینید مثلاً وقتی که یک ماهواره را می فرستند به فضا که مثلاً می گویند 10 میلیارد دلار یا 15 میلیارد دلار خرج تحقیقاتش می شود عملاً درآمد آن 30 یا 40 میلیارد است.
یا در یک مدت کوتاهی شما می بینید 500 درصد یا 600 درصد یا 1000 درصد سوددهی دارد چون درکنار این پژوهش های دیگری اتفاق می افتد که آنها می آیند و در بازار به فروش می رسند یا اگر پیشرفت های فضایی نبود اصلاً موبایل اینقدر پیشرفت نکرده بود و اینقدر کوچک نشده بود یا بسیاری از این لباس هایی که الآن حتی لباس های صنعتی یا کارهای صنعتی و یا غواسی و یا چیزهای دیگر و حتی ورزشی که میدان های اصلش و مطالعاتش در این است که فضانورد می خواهد برود به فضا چگونه لباسی باید بپوشد یا مثلاً فرض بگیرید خود نوع فلز خود آلیاژها هزاران چیز باید تولید بشود و آزمایش بشود و بالخصوص امروز که به طرف نانوتکنولوژی می رویم کوچک بشود تا یک سفینه برود به فضا و آن ها وارد بازار می شود. آن ها به صورت ابزار الکترونیکی و ابزار غیر الکترونیکی حتی پیشرفت های پزشکی بسیاریش مدیون این است که ماهواره ای می رود به فضا و فضانورد می رود به فضا در انرژی اتمی هم همین است نباید محاسبه بکنیم که اگر فرانسه 4 نیروگاه اتمی دارد چه مقدار برق تولید می کند و چه مقدار برق می فروشد، خیر باید این اقتصاد جنبی که درکنار این می چرخد و صنایع بسیار زیادی درکنار این پیشرفت می کند حتی صنعت اتومبیل سازی یعنی بسیاری از کارهایی که الآن در اتومبیل تکمیل می شود اگر بخواهند پژوهش بکنند در زمینه اتومبیل این باصطلاح صرفه اقتصادی ندارد که اینقدر پول بگذارد تا این را پیدا بکنند می بینید که این در راکتورهای اتمی یا در راکتورهای موشک ها این مطالعات انجام می شود و بعد می آید فرض بگیرید در یک حد پایین تری در ماشین که مصرف می شود بنابراین بخش مهمی از پیشرفت غرب بستگی دارد به همین پیشرفت هایی که در زمینه علوم فضایی و علوم اتمی و علوم نظامی داشته است یعنی صنایع نظامی درحقیقت یکی از زیرساخت ها و
پیشرفت های غرب شده نه اینکه خود این توپ یا تانک چقدر فروش می رود ولی درکنار پژوهشی که برای ساخت توپ و تانک یا مواد منفجره به کار می رود آن چیزهایی که به صورت غیر جمعی و به صورت صلح آمیز وارد بازار می شود آنها ارزش بالاتری دارد بنابراین غرب فقط ترسش بر این نیست که ایران می رود بمب اتمی می سازد حالا ایران بمب اتمی بسازد فرض بگیریم که ما یک بمب اتمی داشته باشیم به کجا می توانیم پرتاب کنیم درست است اسرائیل از بمب اتمی ایران نمی ترسد برای اینکه ما بمب اتم را نمی توانیم روی اسرائیل بیندازیم برای اینک
ه ما طرفدار فلسفه هایی هستیم اگر ما بمب اتم را بیندازیم روی ا
سرائیل که همه فلسطینی ها می میرند بنابراین اسرائیل از بمب اتمی ما نگران نیست ما از بمب اتمی اسرائیل نگرانیم تنها جایی که در دنیا اسرائیل می تواند بمب اتم خود را بزند همین مرز ایران و افغانستان است در هر صورت ببینید انرژی هسته ای یک انرژی مطالعات و پژوهش هایی در زمینه هسته ای و خود این قضیه یک مطالعات و پژوهش ها و انرژی بنیادی است و وقتی که کاری بنیادی باشد در زمینه های بسیاری کاربرد پیدا می کند بنابراین این یک انرژی پایه ای است برای توسعه کشور انرژی هسته ای که در ایران دارد دنبال می شود انرژی صلح آمیز است برای هیچکس خطر ندارد بلکه منفعت هم دارد بخصوص برای همسایگان ما دارای منافع بسیار زیادی خواهد بود در عین حال از نظر سیاسی هم موجب ثبات در منطقه خواهد شد.)
از مهمترین روش های استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی ساخت راکتورهای هسته ای جهت تولید برق است هم اکنون در سراسر جهان راکتورهای متعددی در حال کار وجود دارند که بسیاری از آنها برای تولید نیرو و به منظور تبدیل آن به انرژی الکتریکی، پاره ای برای راندن کشتی ها و زیردریایی ها برخی برای رادیوایذوتوپ ها و تحقیقات علمی و گونه هایی نیز برای مقاصد آزمایشی و آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد معروف ترین راکتورهای اتمی راکتورهایی هستند که از آب سبک به عنوان خنک کننده و کُندکننده روند اورانیوم غنی شده به عنوان
سوخت استفاده می کنند.
چنین راکتورهایی عموماً تحت عنوان راکتورهای آب سبک شناخته می شوند به لحاظ تاریخی اولین راکتور اتمی در امریکا به وسیله شرکت ویستینگ هاوس و به منظور استفاده زیردریایی ها ساخته شد.
آقای اسدالله خلیلی درخصوص سابقه استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق در جهان می گوید:
اسدالله خلیلی: (اساساً سابقه انرژی هسته ای برای تولید برق هم درواقع به دهه 50 میلادی برمی گردد. به این صورت که بعد از اینکه اولین بمب اتم توسط دولت امریکا تولید شد از همان مقطع درواقع بحث استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق هم در دستور کار قرار گرفته اولین راکتور هسته ای برای تولید برق در دانشگاه امریکا درواقع تولید شد که به عنوان سابقه یا نخستین حرکت برای تولید برق از اتم در جهان شناخته شده بعد از آن در دهه 50 روس ها به عنوان دومین کشور به سمت استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق پیش رفتند با اندکی فاصله در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 فرانسه، چین و انگلیس مرحله دوم از کشورهایی بودند که به این سمت حرکت کردند اما به طور کلی باید گفت که غربی ها بیش از همه در این زمینه پیشگام بودند و باید دهه 80 را به عنوان اوج توجه اروپایی ها به استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق توصیف کرد که بعد از دهه 80 درواقع در یک حالت رکود را در جامعه جهانی شاهد هستیم که درواقع استفاده از انرژی برق کمتر مورد توجه قرار می گیرد اما از اوایل دهه 90 به بعد ما شاهد اوج گیری مجدد توجه کشورها به استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق هستیم که در اینجا درواقع بحث جایگزین کردن انرژی جدید به جای انرژی های فصیلی مطرح شد باتوجه به
بحران هایی که اصولاً نفت و گاز در عرصه سیاست بین الملل درواقع ایجاد کردند باعث شد که رویکرد جامعه جهانی به سمت تولید برق از اتم بیشتر مورد توجه قرار گرفته بنابراین تا اواخر دهه 90 عمدتاً این کشورهای اروپایی بودند که به سمت تولید برق از انرژی هسته ای حرکت کردند اما در شرایط کنونی شاهد هستیم که درواقع عمدتاً کشورهای درحال توسعه به این سمت دارند حرکت می کنند که بتوانند از انرژی هسته ای برای تولید برق استفاده بکنند که در این زمینه کشورهای امریکای لاتین کشورهای اروپای شرقی و همچنین کشورهای
آسیایی و مناطق خاورمیانه در چند سال اخیر شاهد بودیم که توجه جدی نشان می دهند که بتوانند از فناوری هسته ای برای تولید برق درواقع بهره مند بشوند.)
به لحاظ اقتصادی اگرچه بسیاری از کشورها سهم قابل توجهی از برق مورد نیاز خود را از انرژی هسته ای تأمین می کنند اما کشورهای اروپایی در صدر قرار دارند از مجموع نیروگاه های هسته ای نصب شده جهت تأمین برق در جهان به ترتیب 35 درصد به اروپای غربی، 33 درصد به اروپای شمالی، 5/16 درصد به خاور دور، 13 درصد به اروپای شرقی و نهایتاً فقط 74 درصد به آسیای مرکزی اختصاص دارد.
روند استفاده از سوخت های فصیلی به دلیل ایجاد انواع آلاینده های خطرناک و سمی و انتشار آن در محیط زیست نگرانی های جدی را ایجاد کرده است لذا استفاده از سوخت های فصیلی به دلیل اثرات مخرب و مرگبار آن در آینده تداوم چندانی نخواهد داشت.
در پایان این برنامه آقای دکتر محمدحسین پاپلی یزدی درخصوص استفاده از انرژی هسته ای برای تأمین برق چنین می گوید:
محمدحسین پاپلی یزدی: (منابع انرژی یا منابع تجدید شونده است مثل جنگلی که چوب آن را برداریم تحت شرایطی دوباره رشد می کند و تجدید می شود که منابع نفت و گاز و ذغال سنگ اینها منابع تجدیدناپذیر هستند یعنی بشر آنها را از زیر زمین درمی آورد و می سوزاند و تمام می شود. یکی از انرژی هایی که خداوند تبارک و تعالی در اختیار بشر قرار داده انرژی هسته ای است خوب با یک تغییر طولانی چند میلیون ساله یعنی ذخایری که در کره زمین است برای هزاران، هزار راکتور اتمی برق به طول میلیون ها سال پاسخ می دهد. بنابراین این یک انرژی تجدیدناپذیر است منابع اورانیوم محدود است ولی در عین حال منابع نفت و گاز و سوخت های دیگر دوامش در حقیقت بیشتر است بنابراین بشر با این برداشت بی رویه ای که دارد از منابع نفت و گاز بالاخره با مشکلاتی مواجه می شود و روز به روز استخراج آنها گرانتر می شود و الآن در خود ایران هم روز به روز گرانتر می شود. بنابراین حیف است و اسراف است که منابع انرژیی که تجدیدناپذیر است فقط صرف بنزینی که داخل ماشین و هواپیماها و شوفاژخانه ها و چیزهای د
یگر شود.
باید حداکثر بهره وری از آن بشود و به صورت پتروشیمی و چیزهای دیگر ارزش افزوده بیشتری داشته باشد. انرژی هسته ای بنابراین می تواند که یک انرژی بسیار جایگزین باشد و برقی که از آن تولید می شود نسبت به برق انرژی های فصیلی هم ارزانتر است.
این جزء واجبات ایران و بسیاری از کشورهای جهان سوم است بخصوص کشورهای باصطلاح با مشکلات انرژی روبرو هستند. ما الآن در حقیقت به دلیل سرمایه ای که داریم برخی می گویند ایران نفت و گاز دارد چرا دنبال انرژی هسته ای می رود؟ خوب حالا پس چرا ایالات متحده و خود شوروی که بزرگترین ذخائر گاز را دارد دنبال این کارها را می گیرد. عل
م حرف جهانی است و محدودیت مرز جغرافیایی نمی شناسد و باید پیشرفت بکند. اقتصاد هم همین مسئله است اقتصاد ایجاد می کند که ما در پول نفت سرمایه گذاری کنیم در انرژی اتمی و از آنجا کسری برق را بگیریم و درعوض سوختی که می دهیم به نیروگاه های جدیدی که نیروگاه اتمی نباشد در پتروشیمی کار بکنیم یا برای نسلهای آینده مان ذخیره کنیم.)
بله از این رو ضرورت استفاده از انرژی هسته ای در جهان امروز بیش از پیش اهمیت یافته است باتوجه به همین واقعیت ایران نیز به عنوان عضو معاهده N.P.T استفاده از تکنولوژی صلح آمیز هسته ای در عرصه های مختلف به ویژه تولید انرژی را در دستور کار خود قرار داده است.
شکل گیری و و ظایف آژانس بین المللی انرژی اتمی
1- دکتر وحید بینش ، تحلیلگر افغان مسائل سیاسی منطقه
2-اسدا... خلیلی ، کارشناس ایرانی مسائل سیاسی و هسته ای
در برنامه گذشته به وضعیت کشورهای دارنده سلاح های اتمی اشاره شد. در این برنامه نگاهی داریم به علل تأسیس آژانس بین المللی انژری اتمی، وظایف آژانس و معاهده منع گسترش و تکثیر سلاح های اتمی در جهان،
همانطور که در برنامه گذشته اشاره شد، اگرچه دانش هسته ای می تواند در تولید انرژی و علوم مختلف صنعتی، کشاورزی، محیط زیست و پزشکی به کار گرفته شود، اما اعلام موجودیت تکنولوژی هسته ای، با تولید سلاح های اتمی در جهان همراه بود.
امریکایی ها برای نخستین بار در صحرای نوادا به طور کاملاً سری سلاح هسته ای را آزمایش کردند و سپس در جنگ جهانی دوم به منظور شکست ژاپن ، از سلاح اتمی علیه دو شهر هیراشیما و ناکازاکی استفاده کردند.
پس از امریکایی ها، روس ها به سلاح اتمی دست یافتند و در س
ال 1949 موفق شدند اولین بمب اتمی خود را آزمایش کنند. پس از گذشت بیست و سه سال از جنگ جهانی دوم، چین، فرانسه و انگلستان نیز به سلاح اتمی دست یافتند.
روند رو به افزایش علاقه کشورها برای دستیابی به سلاح اتمی زمینه را برای تأسیس یک نهاد بین المللی برای کنترل و جلوگیری از گسترش چنین سلاح هایی فراهم کرد. آژانس بین المللی انرژی اتمی INTERNATIONOL ATOMIC ENERGY AENCY در سال
1957 با توافق 18 کشور به عنوان نهادی مستقل از سازمان ملل متحد تشکیل شد و اکنون دارای 131 عضو است.
با اینکه آژانس مذکور مستقل از سازمان ملل است و عملاً فعالیت های آن در چارچوب جداگانه ای انجام می گیرد، اما مصوبات و گزارش های آن برای مجمع عمومی و شورای امنیت سند معتبری محسوب می شود که می تواند براساس آنها به تصویب قطعنامه های لازم بپردازد. مقر آژانس در وین پایتخت اتریش قرار دارد و مأموریت اصلی آن ارتقاء استفاده های صلح آمیز از انرژی هسته ای و مدیریت برنامه های بازرسی، حسابرسی و کنترل منابع هسته ای که مجموعاً تحت لفظ بازرسی و نظارت مطرح می شود، اعلام شده است.
آقای اسدالله خلیلی کارشناس سیاسی و محقق مسایل هسته ای درخصوص علل تشکیل آژانس بین المللی انرژی اتمی و وظایف آن می گوید:
اسدالله خلیلی: (در پاسخ به جامعه جهانی برای نابودی سلاح های کشتار جمعی بخصوص سلاح های اتمی از یک سو و کمک به استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای ازسوی دیگر دو هدف عمده یا مبنای شکل گیری آژانس بین المللی انرژی اتمی در اوایل دهه 1960 بود که به این ترتیب با تأسیس یک نهاد بین المللی و تدوین اساسنامه برای آن عملکرد جامعه جهانی در دو بُعد مشخص شد. یکی اینکه کشورهایی که عضو آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند طبیعتاً باید به تعهدات و الزامات این آژانس و همچنین امتیازات آن درواقع پایبند باشند.
تعهدات و الزامات کشورهای عضو آژانس این بوده که در جهت ترویج یا تولید سلاح های هسته ای حرکت نکند و همچنین کشورهای دارنده سلاح های اتمی ، تکنولوژی مربوط به ساخت سلاح اتمی را در اختیار سایر کشورها قرار ندهند و در جهت نابودی سلاح های هسته ای موجود گام بردارند و بر تعهدات بین المللی منع اشاعه هسته ای درواقع پایبند باشند.
درمقابل کشورهای عضو آژانس از امتیازاتی برخوردار بودند و آن اینکه کشورهای دارنده تکنولوژی هسته ای مکلف هستند که فن آوری هسته ای صلح آمیز را در اختیار کشورهایی که نیاز به این فن آوری دارند بخصوص کشورهای در حال توسعه قرار بدهند.
و درواقع انتقال این تکنولوژی هم از طریق قراردادهای دوجانبه و هم از طریق آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری و مشارکت داشته باشند. مسئله عمده دیگر این بوده که کشورهای عضو آژانس انرژی اتمی را امضا می کنند که براساس آن اجرای تعهدات کشورهای عضو آژانس در چارچوب پادمان هسته ای درواقع مورد بحث و بررسی قرار می گیرد که کشورهای عضو با امضای این توافقنامه می پذیرند که آژانس بین المللی انرژی اتمی بر نحوه اجرای تعهدات کشورهای عضو نظارت داشته باشند. بنابراین آژانس بین المللی انرژی اتمی در یک چارچوب کلی دو هدف اساسی و عمده جلوگیری از گسترش سلاح های اتمی و کمک به انتقال و گست
رش فن آوری هسته ای جهت مصارف صلح آمیز در اوایل دهه 1960 تشکیل شد.)
روند رو به گسترش تولید و تکثیر سلاح های هسته ای باعث تحولات عمده ای در عرصه بین المللی شده است، سلاح هسته ای اگرچه باعث تشدید رقابت های تسلیحاتی شد اما خود نیز به عاملی بازدارنده مبدل شد و امریکا و شوروی به عنوان رهبران دو بلوک شرق و غرب را وادار به مذاکره برای کنترل و مهار سلاح های اتمی کرد.
کشورهای قدرتمند برای انحصاری کردن سلاح های اتمی، با استفاده از حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل، در سال 1968 میلادی، جلسه ای تشکیل دادند و پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای را در مجمع عمومی سازما ملل به تصویب رساندند.
به موجب ماده اول معاده ان، پی، تی، کشورهای دارنده سلاح اتمی عضو معاهده، متعهد شدند که از واگذاری مستقیم یا غیرمستقیم سلاح های هسته ای یا سایر ادوات انفجار هسته ای به کشورهای دیگر خودداری کنند. اما امریکا، انگلیس و فرانسته با نقض ماده اول معاده ان، پی، تی، تجهیزات و دانش مربوط به ساخت سلاح اتمی را در اختیار رژیم صهیونیستی و برخی دیگر از دول متحد خود قرار دادند.
آقای دکتر وحید بینش استاد افغان در دانشگاه ایران درخصوص نقض معاهده منع گسترش سلاح های اتمی توسط قدرت های هسته ای جهان می گوید:
وحید بینش: (یکی از مواردی که واقعاً نقض صریح معاهدات بین المللی است در همین قضیه معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای است که متأسفانه قدرت های بزرگ در دوران جنگ سرد هرچند که معاهده منع گسترش و تولید سلاح های هسته ای را امضا کردند حتی در همان زمان بر این تعهد خویش پایبند نماندند و در حال حاضر که نظام دوقطبی جهان برافتاده و ایالات متحده امریکا به عنوان قدرت برتر می خو
اهد خود را در دنیا مطرح نماید، این قضیه هنوز هم به همان شکل گذشته ادامه دارد و این سلاح خطرناک هسته ای در اختیار برخی از دولت ها قرار گرفت که عملاً نقض حقوق بشر می کنند و به صراحت می شود گفت که از یک تروریسم دولتی حمایت می کند و در این راستا تلاش دارند رژیم صهیونیستی که سلاح ها و کلاهک های هسته ای در اختیار دارد و امریکا و قدرت های اروپایی هم از آن حمایت می کند و عملاً هم اثبات شده که رژیم صهیونیستی هر موقعی که بخواهد نقض پیمان های بین المللی و نقض حقوق ب
شر را انجام می دهد و هیچ اِبایی هم ندارد و بارها شورای امنیت سازمان ملل متحد اسرائیل را به خاطر تجاوزاتش به سرزمین فلسطین و کشتار مردم این سرزمین محکوم نموده اما هیچکدام از این قطعنامه ها درمورد اسرائیل به اجرا درنیامده است و هنوز هم این رژیم با وجودی که علناً اقدام به تهدید علیه شخصیت های فلسطینی می کند و اعمال ضد بشری را مرتکب می شود متأسفانه از قدرت تسلیحاتی بسیار بالا و خطرناکی برخوردار است و دنیا هم در مقابل این رژیم عکس العمل جدی ندارند.
برخی از کشورهای دیگری هم که معاهده آژانس بین المللی را امضا نکرده اند ولی آزمایش های هسته ای را انجام می دهند و از سلاح های هسته ای برخوردار می باشند، که این خود نقض آشکاری است از پیمان های بین المللی و نشان می دهد که قدرت های بزرگ جهان به دلیل اینکه خودشان در این تعهدنامه، تعهد و التزام لازم را برای نگهداری و پایبندی به آن ندارند لذا حق ندارند که بر دیگر کشور های که می خواهند استفاده صلح آمیز داشته باشند اعمال زور نمایند .)
آقای اسدالله خلیلی نیز درخصوص معاهده بین المللی NPT برای منع گسترش سلاح های اتمی و نقض آن توسط قدرت های بزرگ اتمی جهان چنین می گوید:
اسدالله خلیلی: (معاهده N-P-T به عبارتی معاهده منع تولید و تکثیر سلاح های اتمی است که درواقع باید آن را در چارچوب تلاش جامعه جهانی برای جلوگیری از گسترش سلاح های اتمی مورد ارزیابی قرار داد. همانطوری که می دانید پس از اینکه امریکا و شوروی سابق در دوران جنگ سرد به سلاح های اتمی دست پیدا کردند تمایل زیادی داشتند که از دستیابی سایر کشورها به سلاح های اتمی جلوگیری به عمل آورند و این سلاح را
به عنوان قدرت برتر و تعیین کننده در اختیار خود داشته باشند. بر همین اساس طی توافقات دوجانبه ای که بین امریکا و شوری به عمل آمد تلاش کردند که منع تولید سلاح های اتمی توسط سایر کشورها را امضا بکنند و درواقع این سلاح را در انحصار داشته باشند.
اگرچه دو قدرت جهان درجهت جلوگیری از گسترش سلاح های هسته ای قراردادهای دوجانبه را امضا کردند اما در عین حال هم امریکا و هم شور
وی در آن زمان تکنولوژی ساخت سلاح های اتمی را در اختیار متحدان خودشان نیز قرار دادند و به همین دلیل امریکایی ها تکنولوژی ساخت این سلاح خطرناک را در اختیار انگلیسی ها و فرانسه قرار دادند و همچنین روس ها هم در اختیار چین قرار داد، بدین ترتیب کشور های دارنده سلاح های هسته ای رو به گسترش نهاد. اما همین کشورها که به عنوان اعضای باشگاه هسته ای معروف شدند براساس معاهده ان، پی، تی متحد شدند که درجهت گسترش سلاح های هسته ای تلاش نکنند و سلاح های هسته ای موجود خودشان را درواقع در چارچوب معاهده ان، پی، تی به رسمیت شناختند و خواستند که بیش از این به تولید این سلاح ها اقدام نکنند.
اینها مسایلی است که قدرت های هسته ای در چارچوب معاهده N-P-T درواقع متحد شدند که نه تنها از تولید سلاح های هسته ای جلوگیری به عمل آورند بلکه به مرور زمان سلاح های موجود را نیز ازبین ببرند. اما آنچه که پس از چهار دهه یا کمی بیشتر از عمر معاهده ان، پی، تی می گذرد، امریکا برخلاف تعهداتش تکنولوژی ساخت سلاح اتمی را در اختیار متحدان خودش قرار داد و امریکا، انگلیس و فرانسه ازجمله کشورهایی بودند که برخلاف مقررات بین المللی ، تجهیزات ساخت سلاح های اتمی را در اختیار رژیم صهیونیستی قرار دادند و امریکا کشورهای هند، کره جنوبی، برزیل و برخی از کشورهای دیگر را با چنین تجهیزاتی مجهز کرد.
اما نکته مهم و قابل توجه این است که عدم پایبندی قدرت های بزرگ به مواد معاهده ( N-P-T) بیانگر این واقعیت است که این موافقتنامه بین المللی بیسش از آنکه به صورت عادلانه به اجرا دربیاید و ابزاری در دست قدرت های بزرگ برای سوءِ استفاده تبدیل شد که به همین دلیل شاهد هستیم که سلاح های هسته ای موجود در جهان نه تنها نابود نشد بلکه رو به افزایش نهاد که اخیراً شاهد آزمایش هسته ای کره شمالی بودیم که دستیابی این کشور به سلاح اتمی هم در چارچوب بازی های سیاسی و ابزار قدرت های بزرگ بوده که رویکرد اشتباه امریکا باعث شد که کشور دارنده سلاح هسته ای دیگری در عرصه بین المللی ظهور بکند و این نشان دهنده تضعیف معاهده ان- پی- تی توسط قدرت های بزرگ است.)
وظایفی که برای آژانس بین المللی انرژی اتمی در اساسنامه پیش بینی شده است، این نکته را در بر دارد که آژانس می بایست درمورد روش های بهتر
و امن تر استفاده از انرژی هسته ای در مصارف صلح آمیز، تحقیق و مطالعه کند و با دراختیار گذاردن تجارب خود به کشورهای در حال توسعه، آنها را در استفاده های صنعتی و صلح جویانه از انرژی اتمی یاری نمایند.
ایران با استناد به همین مفاد، استفاده از تکنولوژی هسته ای را برای مصارف صلح آمیز حق خود می داند اما دول غربی با نادیده گرفتن مفاد مذکور درص
دد توقف فعالیت های هسته ای صلح آمیز و قانونی ایران هستند.
آقای دکتر بینش درخصوص برخورد دوگانه غرب و علل عدم انجام وظایف آژانس اتمی درباره فعالیت صلح آمیز هسته ای ایران می گوید:
وحید بینش: (وظیفه آژانس کمک به کشورها و مردم و سرزمین هایی است که برای مقاصد صلح آمیز می خواهند به تکنولوژی بهتر و برتر دست پیدا بکنند.
البته اینکه امروز آژانس بین المللی انرژی اتمی چرا به این وظیفه اش به خوبی عمل نمی کند، دلیلی را مطرح می کند و دلیلی را که آژانس در رابطه با جمهوری اسلامی ایران مطرح می کند، بیشتر برگرفته از اتهامات و ادعا هایی است که قدرت های بزرگ نسبت به ایران مطرح کرده اند و آن عدم شفافیت در برنامه های هسته ای ایران است.
در طول دو- سه سال اخیر که این برنامه ها سروصدای زیادی را در دنیا به راه انداخته و هر روز جز خبرهای اصلی دنیا محسوب می شود نشانه هایی از عدم صداقت یا کتمان و پنهان کاری در برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی نه سازمان انرژی اتمی بین الملل و نه کشورهای بزرگ تاکنون ارائه نداده اند و گفته اند که جمهوری اسلامی در این مدت عملکرد مثبتی داشته و برنامه های هسته ای اش شفاف است.
جمهوری اسلامی خود معتقد است که براساس باورهای دینی و اهداف تعیین شده نظام دست به تولید سلاح های کشتار جمعی و سلاح های مخرب نخواهد زد و این را نه تنها به عنوان اینکه با تعامل بین المللی کنار بیاید یا نه بلکه براساس باورهای دینی و براساس ساختار عقیدتی نظام چنین کاری را مجاز نیست که انجام دهد.
اما اینکه سازمان چرا این برنامه را درمورد ایران با شک و تردید دنبال می کند هرچند که باتوجه به اینکه سازمان انرژی اتمی یک نهاد تخصصی است و نباید تحت تأثیر قدرت های بزرگ قرار بگیرد. اما متأسفانه باتوجه به اینکه دنیای امروز یک بخش آن سیاست و بخش دیگر آن اقتصاد است و بودجه این سازمان هم توسط کشورهای قدرتمند تمویل می شود و این قدرت ها ازنظر سیاسی و اقتصادی بالای آژانس بین المللی انرژی اتمی نفوذ دارند و نمی شود که مسئولین و اعضای این سازمان انگیزه هایی را که مطرح می شود نادیده بگیرند و خواست قدرت های بزرگ را لحاظ نکنند. این یکی از عیب ها و نواقص نظام بین المللی است و متأسفانه آن چیزی است که تا امروز می بینیم که در دنیا ، مظلوم و مستضعف به همین جهت حق شان پایمال است و قدرت های حاکم از منابعی استفاده می کنند که برخوردهایشان همیشه یک سویه، متضاد، دوگانه و بسیار نامعقول است.)
آقای اسدالله خلیلی نوسنده و کارشناس ایرانی مسایل سیاسی و هسته ای یکی از مهمترین تعهدات کشورهای بزرگ اتمی و آژانس انرژی هسته ای را کمک به کشورهای درحال توسعه و عضو آژانس، برای فعالیت های صلح آمیز هسته ای می دا
ند و می گوید:
اسدالله خلیلی: (براساس اساسنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی کشورهای دارنده تکنولوژی هسته ای براساس ماده چهارم و دوم معاهده N-P-T مکلف هستند که تکنولوژی هسته ای را در اختیار کشورهای درحال توسعه قرار بدهند، این انتقال تکنولوژی هم می تواند در چارچوب توافقنامه دوجانبه بین کشورها صورت بگیرد و هم می تواند از طریق آژانس انجام بگیرد و نقطه دوم این است که آژانس بین المللی انرژی اتمی مؤظف است زمینه دسترسی کشورهای در حال توسعه را به علوم تکنولوژی انرژی هسته ای صلح آمیز فراهم بکند و به عنوان یک نهاد میانی یا واسطه بین دارندگان تکنولوژی هسته ای و کشورهای فاقد این فن آوری عمل بکند تا جامعه جهانی بتواند از این علوم و تکنولوژی درجهت تولید انرژی و یا استفاده در عرصه های مختلف بهره مند شوند و از آنجایی که جمهوری اسلامی ایران جز اولین اعضای آژانس انرژی اتمی محسوب می شود طبعاً از این امر برخوردار بوده که از امتیازات آژانس هم بهره مند شود برهمین اساس هم اعضای سازمان انرژی اتمی بین الملل مکلف بوده اند که ایران را در دستیابی تکنولوژی هسته ای صلح آمیز یاری بدهند و هم اینکه آژانس بین المللی انرژی اتمی مکلف بوده که در این زمینه درواقع با ایران همکاری بکند. اما طی چند سال گذشته شاهد بودیم که آژانس تنها در موارد محدودی توانسته درقبال ایران عمل بکند اما نکته اساسی و مهم این بوده که آژانس بین المللی انرژی اتمی نتوانست محدودیت هایی که امریکا به طور یکجانبه در زمینه انتقال تکنولوژی پیشرفته برای ایران را اعمال کرده رفع نماید.
این درحالی است که این آژانس بایست درجهت
لغو تحریم های امریکا علیه ایران عمل می کرد و شاهد بودیم که آژانس نتوانست به وظایف خودش در انتقال فن آوری هسته ای صلح آمیز به ایران عمل کند و این نشان می دهد که آژانس بین المللی انرژی اتمی هم مورد استفاده ابزاری و تحت ملاحظات سیاسی قدرت های بزرگ قرار دارد و برخورد این آژانس با کشورهای عضو درحقیقت تبعی
ض آمیز و دوگانه است و به همین دلیل بسیاری از ناظران امور معتقدند که عملکرد دوگانه آژانس درقبال فعالیت های هسته ای صلح آمیز ایران نتیجه ای جز تضعیف این نهاد بین المللی دستاوردی نداشته است.
بنابراین آژانس اتمی بین المللی و بررسی عملکرد آن در قبایل ایران نشان می دهد که این نهاد بین المللی هم در خدمت اهداف و سیاست های قدرت های بزرگ قرار دارد و به همین دلیل تاکنون نتوانسته به وظایف و تعهدات خودش درقبال کشورهای عضو عمل کنند.)
استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای یکی از وظایف عمده آژانس بین المللی انرژی اتمی است. از وظایف آژانس آن است که امکانات و شرایط دستیابی کشورهای عضو به دانش و تکنولوژی هسته ای صلح آمیز را فراهم کند اما دول غربی به ویژه امریکا با اعمال تحریم های گسترده مانع از دستیابی ایران به فناوری و دانش هسته ای صلح آمیز شده اند و آژانس مذکور نیز به وظایف خود برای رفع چنین تحریم هایی عمل نکرده است.
