بخشی از مقاله
بازیافت
پیش گفتار
رشد جمعیت، افزایش تنوع نیازهای جوامع انسانی بدنبال خود افزایش تولید و پسماندهای زاید را در بر داشته است. برخی از این پسماندهای زائد، خطرناک بوده، در مقادیر ناچیز خود می توانند اثرات مخرب بهداشتی و محیطی را پدیدار سازند. سالانه در جهان 400 میلیون تن مواد زائد خطرناک تولید می شود. که از جمله می توان به مواد آلی پایدار نظیر و مشتقات آنها اشاره نمود. این مواد اگر چه در ابتدای تولید خود در سال 1930 به دلیل داشتن خواص منحصر بفرد از جمله پایداری زیاد، ظرفیت گرمای ویژه بالا، ثابت دی الکتریک بالا، خورندگی بسیار کم، فشار کم، اشتغال پذیری اندک و هدایت الکتریکی اندک رفع نیازهای صنعتی را سبب شدند لیک با گذشت زمان اثرات مخرب آنها بر فواید آنا فایق آمده و کاهش وزن، ضعیف سیستم ایمنی بدن و تغییر غیر عادی ژنتیکی و ایجاد سرطان در انسان و جانوران می شوند.
با گذشت زمان و پیدایش اثرات سوء ناشی از بی توجهی برخورد اصولی با پسماندهای خطرناک، کشورهای عمده تولید کننده را بر آن داشت تا قوانین و مقرراتی را در رابطه با حمل ونقل و دفع این مواد تنظیم تا کنترلی اصولی بر آنها صورت گیرد. بدین ترتیب برخورد با پسماندهای خطرناک بعد بین المللی پیدا نمود و راهکارهای جهانی جهت رفع مشکلات ناشی از آنها پیشنهاد گردید.
اولین مقررات تدوینی جهت کنترل ضایعات خطرناک در سال1980 توسط کشورهای عضو بازار مشترک اروپا به مرحله اجرا درآمد. خط مشی و اصول پیشنهادی توسط برنامه های محیط زیست سازمان ملل(UNEP) در سال 1987 در قاهره به منظور اعمال مدیریت زیست محیطی مواد زائد سمی و خطرناک مورد قبول کشورهای شرکت کننده واقع شد. همچنین در ماه مارچ سال 1989 معاهده بازل در کشور سوئیس به منظور کنترل حمل و نقل برون مرزی ضایعات زیان آور توسط 35 کشور شرکت کننده به امضاء و در تاریخ 5 مه 1992 لازم الاجرا درآمد. کشور جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 15 دی ماه 1371 به کنوانسیون بازل ملحق و از تاریخ 16 فروردین 1372 کنوانسیون در مورد ایران لازم اجرا شده است. طبق این معاهده ورود و صدور مواد زائد خطرناک توسط کشورها تابع قوانین و مقرارت خاصی میباشد.
از آنجایی که لازمه حفاظت از محیط زیست داشتن اخلاق زیست محیطی (مجموعه رفتارهایی که رعایت آنها در تولید، مصرف و دیگر شئون زندگ منجر به کمترین صدمات و ضایعات زیست محیطی شده ضمن آنکه اساس زندگی را با مشکل مواجه نمی سازد) می باشد تا امکان صیانت از محیط زیست در جامعه فراهم شود. چرا که در غیر اینصورت پیشرفته ترین قوانین و مقررات، پاک ترین فن آوریها و پیشرفته ترین پژوهشها نیز نمی تواند جوامع را در دراز مدت به سمت توسعه ای پایداری رهنمون سازد. دفع اصولی مواد زائد مشتمل بر رعایت نکانت فنی از محل تولید تا محل دفع می باشد که می بایست با روشی فنی و اصولی و بر اساس دست یافته های علمی صورت گیرد تا سبب کاهش اثرات زیانبار شود.
از آنجایی که مدیریت و برخورد با مواد زائد خطرناک شناخت هر چه بیشتر آنها را می طلبد کتاب حاضر با استفاده از توصیه های دبیر خانه پیمان بازل به منظور آشنایی با مواد زائد خطرناک تهیه شده است. امید است با شناخت هر چه بیشتر آلایندهای محیط زیست با برخوردی اصولی نسبت به حفظ بهداشت عمومی و حراست از طبیعت زیبای ایران زمین و کره مسکون کوشا بود.
انتخاب محل دفن
برای انتخاب یک محل، مثلاً احداث محلی برای دفن مواد زائد خطرناک باید محلهای متعدد و نیز نکاتی مانند عوامل جغرافیائی و هیدرولوژیکی محل، طراحی محل دفن ، نوع عملیات زهکشی سیستم پوششی و روشهای پایش آبهای زیرزمینی را تحت تأثیر قرار می دهد.
بعلاوه درجه توسعه شهری (از نظر درجه بندی شهر در چه رتبه ای قرار دارد) و نزدیکی آن به محل دفن باید مد نظر قرار گیرد. چنانچه مرکز شهر به محل دفن نزدیک باشد. باید برای کاهش دادن اختلالات ناشی از دفن تقدامات بیشتری انجام گیرد. اثرات محل دفن بر مناظر و سیستم های فاضلاب (آلودگیهای ناشی از شیرابه ، آلودگی صوتی ، بو، انگل ها، حیوانات مردارخوار) و اشکال در حمل و نقل از اینگونه اختلالات می باشند.
برای مواقعی مانند نشت گاز و یا وقوع سایر حوادث باید با دقت زیادی برنامه آمادگی اضطراری تدوین شود.
اولین گزینه در سلسله مراتب مدیریت مواد زائد ، کاهش مقدار آن است این کاهش که با دفع در زمین در ارتباط است، از طریق جلوگیری از تولید زباله، به حداقل رساندن تولید آن و سایر امکانات فی میسر می شود. در فصل بیست UNCED از برنامه کار 21 تصریح شده است که جلوگیری از تولید مواد زائد خطرناک و بازسازی اماکن آلوده شده موضوعات کلیدی در مدیریت صحیح زیست محیطی می باشند. انجام هر دو مورد مستلزم داشتن دانش، افراد مجرب، امکانات ، منابع مالی و توانائی علمی فنی خواهد بود.
انواع محل دفن
معمولا در عمل سه وضعیت وجود دارد:
محلهای دفن قدیمی و تعطیل شده (Historic Closed Sited)
مدیریت مشکلات مربوط به این نوع محلهای دفن تحت تأثیر عوامل متعددی می باشد: میزان اطلاعات مربوط به مواد زائد تخلیه شده، تجارب گذشته مدت زمانی که از تعطیلی محل سپری شده از جمله این عوامل میباشند. محلهای دفن بعد از اوائل دهه 1960 بیشترین مشکلات را دارند. همچنین نوع اقدامات بازسازی و مراقبتهای بعدی در صورتی که قبلا در این محلها انجام شده باشد از دیگر عوامل موثر می باشند.
محلهای دفن قدیمی ولی فعال (Historic, Still Operating)
چگونگی مدیریت موثر مشکلات این نوع محلها نیز تحت تأثیر برخی عوامل می باشند. میزان اطلاعات مربوط به مواد زائد تخلیه شده در گذشته مدت دریافت جواز قبل و بعد از اوائل دهه 1960 ، تغییر در ماهیت مواد زائد تخلیه شده از این قبیل عوامل می باشند.
محلهای دارای پوشش گیاهی (Green Field Sites)
این نوع محلهای دفع متناسب با مواد زائد مورد عمل ترتیب داده می شوند و با مجوزهای خاص و یا شرایط تعیین شده بهره برداری می گردند. حاصل آنها محلهائی است که با مرحله بندی (فازبندی) قابل بازسازی می باشد. بهره برداری چنین محلهای دفع اگر تحت مدیریت کارا و مطمئن انجام گیرد، عملیات بهره برداری، بازسازی و مراقبت های بعدی با مشکلات کمتری توام خواهد بود.
مشخصات محل دفن مواد زائد خطرناک
در احداث محل دفن مواد زائد خطرناک موارد متعدد ژئوفیزیکی و هیدرولوژی محل باید مورد توجه قرار گیرد. شرایط ژئوفیزیکی و هیدرولوژی محل تأثیر زیادی بر حفظ محیط زیست محل دفن، طراحی محل دفن، نوع لایه پوششی، شبکه زهکشی و نصب پایشهای آب زیرزمینی دارد.
بعلاوه درجه شهری و نزدیکی آن به محل دفن باید مد نظر قار گیرد. هنگامی که محل دفن در نزدیکی مرکز شهر باشد برای کاهش اختلالات اجتماعی ناشی از محل دفن باید اقدامات ویژه ای صورت گیرد. اینگونه اختلالات عبارتند از تاثیراتی بر روی زیبایی محیط، سیستم های فاضلاب، میزان سر و صدا، بو و ترافیک . همچنین برای تهیه و تدوین برنامه آمادگی اضطراری برای حوادثی مانند نشت گاز و سایر حوادث ، توجه زیادی باید صورت پذیرد.
