بخشی از مقاله
خلاصه
امروزه، لزوم رقابت در عرصه اقتصاد و بازار که درآمد را محرک کلیدی ارزش برای شرکتها کرده است، سود را در زمره مهمترین اطلاعات حسابداری قرار داده است. به طوری که تاثیر آن بر رفتار قیمت سهام و سودمندی آن در جهات مختلف مشهود است. سرمایه گذاران برای سود حسابداری به عنوان ابزار پیش بینی، جایگاه خاصی در نظر دارند، به طوری که بهای جاری و قیمت سهام با جریان سود مورد انتظار، پیوند خورده است و سرمایه گذاران بر مبنای انتظار از سود آتی، به نگهداری یا فروش سهام تصمیم می گیرند. حفظ روند رو به رشد سود برای مدیران، منفعت مالی را به دنبال داردکه درک صحیح کیفیت سود و پردازش و تفسیر اطلاعات را الزامی می نماید تا ارزیابی صحیحی از سود جاری و برآورد سودهای آتی میسر گردد. استفاده از منابع انسانی موثر که کیفیت کار حسابرسان را به شایسته ترین شکل نمایان سازد، واسطه ای اجتناب ناپذیر است، ضرورتی که لزوم این پژوهش را در بررسی رابطه ضریب واکنش سود و انحراف بازده سهام ایجاب کرده است تا بتوان با دیدگاه استراتژی به واسطه تقویت درآمد به رشد پایدار سود و کیفیت بالاتر سود دست یافت. جامعه مورد نظر این تحقیق، شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده اند که به تعداد459 واحد در سالهای 1385 الی1390 مشغول به فعالیت بوده اند. این مطالعه، از نظر هدف کاربردی و از نظر روش آن، مطالعه ای توصیفی(پیمایشی) بوده است که رابطه ضریب واکنش سود با انحراف بازده سهام و کیفیت کار حسابرسان در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را بررسی کرده است. نتایج حاصل از تحقیق، حاکی از عدم معناداری رابطه ضریب واکنش سود و انحراف بازده سهام است، اما رابطه بین ضریب واکنش سود و کیفیت کار حسابرسان، معنادار نتیجه گیری شده است.
کلمات کلیدی: کیفیت سود، ضریب واکنش سود، سود غیرعادی، انحراف بازده سهام، کیفیت کار حسابرسان.
.1 مقدمه
گزارشگری مالی یکی از مهمترین فرآورده های سیستم حسابداری است که از اهداف عمده آن فراهم آوردن اطلاعات لازم برای تصمیم گیری اقتصادی استفاده کنندگان در خصوص ارزیابی عملکرد و توانایی سودآوری بنگاه اقتصادی است. شرط لازم برای دستیابی به این هدف، اندازه گیری و ارائه اطلاعات، به نحوی است که ارزیابی عملکرد گذشته را ممکن سازد و در سنجش توان سودآوری و پیش بینی فعالیتهای آتی بنگاه اقتصادی موثر افتد.[1] یکی از اقلام حسابداری که در گزارشهای مالی تهیه و ارائه می شود، سود خالص است که کاربردهای متفاوتی دارد. معمولا سود به عنوان عاملی برای تدوین سیاستهای تقسیم سود و راهنمایی برای سرمایه گذاران و بالاخره عاملی برای پیش بینی به شمار می آید. در بازار امروز، مدیران، تحلیلگران و سرمایه گذاران بیشترین توجه خود را به سود گزارش شده شرکتها اختصاص می دهند. مدیران، از حفظ روند رو به رشد سود منتفع می شوند، زیرا پاداش آنها به میزان سود شرکتها بستگی دارد. تحلیلگران مالی، درگیر پردازش و تفسیر اطلاعات می شوند. این تلاش، به منظور تحصیل درک صحیح از محتوای اطلاعات سود، بخشی اساسی از این رویه خواهد بود. لذا، انتشار اخبار خوب در مورد سود شرکتها و به طور کلی در مورد وضعیت شرکتها به طور قابل ملاحظه ای بر قیمت سهام آنها اثرگذار خواهد بود. در این مورد باید گفت که حساسیت و وسواس بازار، نسبت به ارزیابی عملکرد مبتنی بر سود، غیر قابل اجتناب است. لذا، سرمایه گذاران و اعتباردهندگان جهت خرید، فروش، نگهداری سهام و اعطای اعتبار به شرکتها، به اطلاعات نیاز دارند.[2] در این خصوص، مهمترین منبع اطلاعاتی جهت تصمیم گیری سرمایه گذاران و اعتباردهندگان، صورتهای مالی است. هر تصمیم گیرنده عقلایی، سرمایه گذاری را جهت کسب سود و افزایش آن انجام می دهد. بنابراین سود عنصر اساسی است که تصمیمات استفاده کنندگان از صورتهای مالی را تحت تأثیر قرار می دهد. سود نتایج
1
عملکرد شرکت را طی دوره مالی مورد گزارش ارائه می نماید و همچنین سود هر سهم، مبنای بسیاری از تصمیم گیری ها، مدلهای ارزشیابی و قیمت گذاری سهام است. استفاده کنندگان از صورتهای مالی با استفاده از این رقم، اقدام به تصمیم گیری می نمایند. اما به دلیل نقص هایی در تهیه سود از جمله برآوردها، روشهای مختلف حسابداری، تضاد منافع بین تهیه کنندگان صورتهای مالی و سرمایه گذاران، باید با دیده تردید به سود و روند افزایشی آن بنگریم. لذا، سرمایه گذاران و اعتباردهندگان جهت جلوگیری از تصمیم گیری نادرست، نباید تنها به سود و روند افزایشی آن اتکا نمایند.[3]
پورتر((1999، معتقد است که بررسی استراتژی افزایش سود، اطلاعات مفیدی را در مورد روند سودآوری شرکتها ارائه می دهد، به طوری که شرکتهای با استراتژی افزایش سود، نسبت به شرکتهای با استراتژی کاهش هزینه رشد سود پایدارتر و در نتیجه کیفیت سود بالاتری دارند. استراتژی افزایش سود، شامل استراتژی افزایش درآمد و استراتژی کاهش هزینه است. این استراتژی ها می تواند به شکلهای مختلفی نظیر افزایش در سود عملیاتی، افزایش در سود غیر عملیاتی و... اجرا شوند. از مهمترین پژوهشهای تجربی حسابداری مالی، شناخت و توضیح در مورد واکنشهای مختلف بازار به اطلاعات سود است. این موضوع پژوهش، ضریب واکنش سود1 نامیده می شود. ضریب واکنش سود، بازده غیرمنتظره بازار را در واکنش به اجزای غیرمنتظره سود گزارش شده توسط شرکتی که اوراق بهادار را منتشر کرده است، اندازه گیری می کند. به عبارتی دیگر، ضریب واکنش سود، حساسیت بازار به اعلان سود را به وسیله ضریب شیب رگرسیون بین بازده های غیرعادی و سودهای غیرمنتظره، اندازه گیری می کند.[3]
واکنشهای متفاوت سرمایه گذاران نسبت به اطلاعات سود، موجب واکنشهای متفاوت بازار می گردد. اما، دلایل واکنشهای متفاوت بازار چیز دیگری است. اسکات، در کتاب تئوری حسابداری مالی، دلایل متعددی از جمله: ریسک سیستماتیک(بتا)، کیفیت سود، تداوم روند سود دهی یا زیان دهی، فرصتهای رشد سرمایه گذاری و ساختار سرمایه را مطرح می کند. لذا، ضریب واکنش سود بازده غیر منتظره بازار را در واکنش به اجزاء غیر منتظره سود گزارش شده اندازه گیری می کند.[4]
حسابرسی با کیفیت بالا موجب دفاع از سرمایه گذار و افزایش ارزش شرکت می شود. حسابرسان می خواهند نظارت مدیران را ارزیابی کنند و بررسی نمایند که آنها چقدر محافظ منافع و نیازهای سهامداران هستند. کنترلهای حسابرسی که مستقل و مطابق با ضوابط اخلاقی هستند، احتمال قصـور و سهل انگاری در حسابرسی را کاهش می دهند و نیز اعتبار حسابرسان را بالا خواهند برد. از سوی دیگر، محافظه کاری عدم اطمینان را کـاهش مـی دهـد، تشخیص های مدیریتی را نسبت به اضافه برآورد سود کاهش داده و نیز هزینه های نمایندگی، بدبینی سرمایه گذار و هزینه سرمایه را پایین می آورد. نقش تاکید کنندگی حسابرسان، قسمت مهمی از سیستم نظارتی یک شرکت می باشد. با توجه به مطالب مذکور سهامداران، سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان بـرای جلوگیری از سوء استفاده مدیریت در بدست آوردن سودهای غیر متعارف ناشی از اطلاعات نامتقارن، به منظورجلوگیری از ضرر و زیان احتمـالی، احتیـاج بـه حسابرسان با کیفیت کار بالا دارند.
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
هاگرمن، ژمیجوسکی، شاو، امانوئل لو، والتر، آریف، چیو، بال، کوتراری، واترز2 از جمله پژوهشگرانی هستند که طی سـالیان گذشـته در زمینـه واکنشهای سهامداران به سود شرکتها در بازارهای سرمایه به مطالعه پرداخته اند. نتایج این مطالعات حاکی از این نکته است که سود3 و اطلاعات مـرتبط با سود، بر بازدهی4 سهام تاثیرگذار است. اطلاعات مرتبط با سود عبارتند از: کنترل عواید شرکت، اندازه شرکت، اثر اهرمـی ، انتخـاب حسـابرس و سـایر پارامترهای مرتبط.[5]
مطابق تحقیقات پیشین، مطالعه روابط سود یا بازده، مبتنی بر بازار بوده است، سازماندهی و طبقه بندی ماهیت ایـن نـوع تحقیقـات را مـی تـوان از منابع تحقیقاتی بال و براون بدست آورد. ماهیت این تحقیقات را می توان بر اساس روشهایی شناسایی کـرد کـه عبارتنـد از: متغیرهـای حسـابداری(انتخـاب متغیرهای مناسب حسابداری و انتظار درباره متغیرهای حسابداری)، متغیرهای مبتنی بـر بـازار(گـزینش مـدل بـازار و سـنجش دوره بـازده بـازار- افـق زمـانی) و آزمایش رابطه بین پارامتر سود و بازده غیرعادی. این تحقیقات، بصورتی متفاوت نقش سود حسابداری طـی فرآینـد ایجـاد بـازده سـهام را نشـان داده انـد، همچنین بسیاری از این تحقیقات با ارائه شواهدی به کارایی نیمه قوی بازار سرمایه اشاره مـی نماینـد. بـاروخ لیـو5 در پژوهشـی تحـت عنـوان فوایـد سـود و تحقیقات مبتنی بر سود، به بررسی و ارزیابی عمق ادبیات موضوع این تحقیقات پرداخته است.[6] در این تحقیق، لیو پارادایم تحقیقات مبتنی بر سود یا بـازده را باید بر مطلوبیت و اهداف اصلی تحقیقات متمرکز نمود. اگر بخواهیم سازگاری تحقیقات را بررسی نماییم، این ایـده کـه سـرمایه گـذاران بـه صـورت
1.Earning Response Coefficien 2.Hagerman & Zmijewski & Shah & Loh & Chew & Ball & Kothari & Watts 3.Earning 4.Return 5.lev
2
متفاوتی نسبت به شرکتهای گوناگون واکنش نشان می دهند و واکنشهای متفاوت به کاربرد سودهای آتی بستگی دارد، بنابراین چنین اسـتنتاج مـی گـردد که اطلاعات ویژه ای افشا نمی گردد.
بسیاری از مطالعات انجام شده با استفاده از مدل رگرسیون، ارتباط بازدهی را به عنوان متغیر وابسته با سود به عنوان متغیـر مسـتقل مـورد بررسـی قرار داده اند. نتایج مطالعاتی که بر روی ارتباط بین بازدهی با سود شرکتها انجام شده است، ضـریب مشخصـی را در بررسـی رگرسـیون سـود غیرمنتظـره سالانه به عنوان متغیر مستقل و بازدهی غیرعادی1 به عنوان متغیر وابسته معرفی می کنند. نتایج ایـن تحقیقـات حـاکی از آن اسـت کـه رگرسـیون مـذکور دارای شیب مشخصی در رابطه خطی زیر می باشد:
Ri = a + b (Ei) + ei
که در آن R نشان دهنده بازدهی و E نشان دهنده سود و e عامل توزیع رندوم است. در این رابطه خطی، شیب منحنی یا ضریب متغیـر مسـتقل که با b نشان داده شده است، ضریب واکنش به سود یا به صورت مخفف ERC نامیده می شود.[5]
ERC در برخی از مطالعات نظیر مطالعات پنمن( 1992) 2، به عنوان ضریب ثابت در منحنـی رگرسـیون بـازدهی بـه عنـوان تـابعی از سـود مـورد استفاده قرار گرفته است، اما این فاکتور در اغلب مواقع به ضریب ثابت در رگرسیون بازدهی غیرمنتظره برحسب سود غیرمنتظره اتلاق می شود. همان طور که ملاحظه می شود، مدلهای اخیر تلاش کرده اند که ارتباطات بین سود غیرمنتظره و بازدهی غیرمنتظره را مورد بررسی قرار دهند که به طور کلی سـطح پیچیده تری از تحلیل را نسبت به بررسی سود صرف به بازدهی صرف تشکیل می دهد. تعریف ERC به روش اخیر، این مزیت را دارد که بررسی رفتار عملیERC بر اساس محتوای غنی تری از تئوری قابل انجام خواهد بود. در غیر ایـن صـورت،ERC تنهـا در بسـتر رویکـردی بسـیار سـاده و ابتـدایی از واکنش بازار مورد ارزیابی قرار می گرفت.[7]
پژوهش های بازار سرمایه که از مدل رگرسیون استفاده می کنند، نشان می دهد که رفتارERC متغیر است. همچنـین مطالعـات بیشـتری کـه در بخشهای مختلف بازار انجام شد و از آن جمله تحقیقات لیو، تغییرپذیری ERC را به اثبات رساند. مطالعات هریس و ایسترن کـه بـر دسـته هـای مختلـف شرکتها در دوره های مشخص زمانی انجام شد، نشان داد که ERC بیشتر از سطح سود یا درآمد سازمانها تاثیر می گیرد، تا از تغییرات آن. انتقادی کـه بـه تغییرات لیو وارد شد و همچنان به قوت خود باقی است، پایین بودن ضرریب R2 در برازش داده های حاصل از پژوهش بود. ایـن موضـوع بـه تحقیقـات ایسترن و هریس((1992، منجرشد، تا اثر رگرسیون بازدهی بر حسب سود تجمعی در افق بلندمـدت 10سـاله را بررسـی کننـد. نتیجـه تحقیـق آنهـا ضـریب مربعات خطای رگرسیون را تا سطح 63 درصد افزایش داد.
فاکتور دیگری که در ادبیات موضوع مورد بررسی قرار گرفته است، جایگزینی پورتفولیوها به جای شرکتها به عنوان واحدهای مورد تحلیـل در بررسی تغییرپذیری ERC و دخیل کردن متغیرهای مستقل بیشتر نظیـر انـدازه، پایـداری3، بتـا و رشـد در رگرسـیون بـود .اولسـن4 نشـان داد کـه مطالعـه پورتفولیو به عنوان واحد مورد بررسی برای تخمینERC، تا حدود کمی باعث کاهش تغییرپذیری ERC می شود. برخی از تحقیقاتی که بعدا انجام شد، نتایج اولسن را تایید کرد. در مقابل، مطالعات ایسترن5 و هرری6 نشان از تغییر بسیار محسوس و مشخص در ERC در زمـانی دارد کـه واحـدهای مـورد بررسی، شرکتها هستند. تاثیر اضافه شدن متغیرهای بتا، پایداری، رشد و اندازه توسط کالینز7 وکوتاری8 بررسی شد. نتایج بررسی نشان داد کـه بـه اسـتثنای بتا، ورود سایر پارامترهای مورد بررسی در مدل رگرسیون، تاثیر معناداری در تغییر اندازه ERC دارد. همچنین متغیر دیگـری کـه بـه عنـوان یـک پـارامتر تاثیرگذار بر روی ERC شناخته شد، فرصت رشد9 سازمان بود.[8]
همچنین خلاصه ای از اهم مطالعات انجام شده پیرامون پژوهش حاضر، به شرح می باشد:
✓ کاتاناک و واکر(1999) 10، الگوی جامع آزمون نشده از کیفیت حسابرسی ارائه کردند. طبق دیدگاه ایشـان، کیفیـت حسابرسـی تـابعی از دو عامل مرتبط با عملکرد حسابرس است: اول، شایستگی(از جمله: دانـش، تجربـه، قـدرت تطبیـق، کـارآیی فنـی، اثربخشـی حسابرسـی)، دوم، عملکرد حرفه ای(از جمله: استقلال، بی طرفی، دقت حرفه ای، تضاد منافع، و قضاوت حرفه ای). علاوه بر ویژگیهای فوق، الگوی آنها شـامل تأثیر انگیزه های اقتصادی(از قبیل: میزان حق الزحمه، میزان هزینه حسابرسی، کـارآیی حسابرسـی، دعـاوی حقـوقی و خـدمات مشـاورهای) و
1.Abnormal Return 2.Penman 3.Persistance 4.Ohlsen 5.Eastern 6.Harris 7.Collins 8.Kothari
9.Growing opportunities 10.Catanach and Walker
3
ساختار بازار(از قبیل: رقابت، درجه تمرکز در صنعت، صرفه جویی های ناشی از مقیـاس و وجـود قـوانین و مقـررات) و تعـویض حسابرسـان است.
✓ پاستور و ورونسی((2003، در پژوهشی با عنوان ارزشیابی سهام و آگـاهی پیرامـون قابلیـت سـودآوری، رابطـه بـین نامتقـارنی اطلاعـات و نوسان بازده را در محیطی که به سرمایه گذاران اطلاعات لازم در مورد عدم اطمینان پیرامون قابلیت سودآوری شـرکت ارائـه مـی شـود، بررسی نموده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که شرکتهای جوان تر و شرکتهایی که هیچ سودی پرداخت نکرده اند، دارای نوسـان بیشتری در بازده سهام می باشند. قابلیت سودآوری شرکتها نیز بخاطر افزایش در نوسان بازده غیرمتعارف، دچار افزایش نوسان شده است.
✓ لیومینگ((2007، در تحقیقی با عنوان تأثیر حاکمیت شرکتی در انتخاب حسابرسان و تصمیم به تعویض آنها، به ایـن نتیجـه دسـت یافـت کـه وجود سهام داران عمده، کمتر بودن هیئت نظارت و یکسانی مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره، استفاده از حسابرسان با کیفیت بالا در شرکتها را کاهش می دهد. همچنین تغییر حسابرسان به حسابرسان موسسه های کوچـک و باکیفیـت پـایین تـر، رابطـه معنـاداری بـا سـهامداران عمـده و یکسان بودن مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره دارد. همچنین ایشان به وجود رابطه مستقیم بین سودهای غیرعادی و حسابرسـی شـرکتها، توسـط شرکتهای حسابرسی باکیفیت بالاو ضریب پاسخگویی بیشتر پی برد.
