بخشی از مقاله
مقدمه از حیث تنوع گونههاي زیر کشت، این رقم به حـدود 40
کشور ایران با موقعیت خاص آب و هوایی خود بـیش گونه محدود میشود، در حالیکه این عدد در کشور چین
از 7500 گونه گیاهی را در خود جاي داده است که دو تـا به حدود 200 گونـه مـیرسـد. مقایسـه آمـار سـال 1384
سه برابر پوشش گیاهی تمامی قاره اروپاسـت (امیـدبیگی، (سطح زیر کشت گیاهان دارویی 1722 هکتار بـا تولیـد 5
.(1374 بهرغم این توان بالقوه، سطح زیـر کشـت گیاهـان تن) و سال 1388 وزارت جهاد کشاورزي، روند صـعودي
دارویی در سال 1388 حدود 40049 هکتار بوده است، بر کشت و تولید گیاهان دارویـی را نشـان مـیدهـد (جهـاد
اسـاس ایـن آمـار میـزان تولیـد گیاهـان دارویـی در ایـن کشاورزي، .(1384
عرصهها، 65876 تن میباشد (جهاد کشـاورزي، (1389 و
401 بررسی اثر تاریخ کشت دیم...
فروش گیاهان دارویی در سال 2000 بالغ بر 10 میلیـارد دلار و در سال 2002 به حدود 30 میلیارد دلار رسید، ولـی سهم ایران از این تجارت بسیار نـاچیز بـود. بـهطـوري کـه مجموع صادرات گیاهان دارویی ایران در سال 1380 حدود
75 میلیـارد دلار و مهمتـرین ارقـام آن عبـارت از زعفـران، زیره، گشنیز، رازیانه و شـیرینبیـان بـود (فرقـانی و کیـانی ابری، ۴۸۳۱). میزان صادرات زیره سبز ایران در سال 1337
به میزان 8799 تن بوده که در سال 1369 به میـزان 17431
تن افزایش یافته ولی با کاهش چشمگیري به 2175 تـن در سال 1388 رسیدهاست (وزارت بازرگانی، .(1381
%70 زیـره سـبز ایـران بـهصـورت خـام و فلـهاي در بستهبندیهاي 25، 50 تا80 کیلـوگرمی بـه کشـور امـارات صادر میشود. این محصول پس از فرآوري در این کشـور به نام کشور امارات به بازارهاي بین المللی صادر میگردد.
زیره سبز یکی از گیاهان تیره بزرگ چتریان اسـت کـه کاربرد گستردهاي در صنایع دارویـی، بهداشـتی و غـذایی دارد (آئینهچی، .(1368 این گیاه بومی منـاطق مدیترانـه و شمال مصر بوده و در کشورهایی ماننـد ایـران، عربسـتان، هند، عراق، پاکستان، ترکیـه، سـوریه، بلغارسـتان و چـین کشت میشود (مظفریان، .(1362
این گیاه در طول رویش به حرارت مناسب و نور کـافی نیاز دارد. مقدار اسانس گیاهان کـه در منـاطق گـرم بـا نـور فراوان میرویند، بیش از منـاطق دیگـر اسـت. ایـن گیـاه در مرحله گلدهی و تشکیل میوه به رطوبـت کمتـري نیـاز دارد
(کریمی، .(1357 خاكهاي با بافـت متوسـط و خـاكهـاي لومشنی که سرشار از مواد غذایی باشند، خاكهـاي مناسـبی براي تولید زیره سبز هستند. دادن کـود حیـوانی پوسـیده در هنگام شخم براي غنیسازي خاك ضروري میباشد. کشـت زیره سبز توسط بـذر و مسـتقیماً در زمـین اصـلی در عمـق
مناسب کاشت 2-4 سانتیمتـر صـورت مـیگیـرد و کشـت ردیفی بهترین شیوه کشت است. کشت دیـم زیـره سـبز در مناطقی با بارندگی سالانه بیش از 200 میلیمتر و زمان بارش اواخر زمستان و اوایل بهار امکانپذیر است. بوتـهمیـري کـه عامل آن قارچی بنام Fusarium oxysporum است، بیمـاري شایع این گیاه بوده و رعایت تناوب کشت مقاومـت گیـاه را افزایش میدهد (بهداد، .(1359 زیره سبز در ایران در مناطقی مانند خراسان، کرمان، اصفهان، سمنان و دامغـان بـهصـورت دیم کشت میشود (گلگلاب، .(1340
با توجه به اثرهاي دارویی گسترده زیـره سـبز و بـازار جهانی این محصول بایـد بـدنبال یـافتن راههـاي توسـعه کشت آن بود.
مواد و روشها
این تحقیق در ایستگاه تحقیقات بلبلوئیه سیرچ واقع در عرض 30 درجه و 12 دقیقه و طول 57 درجه و 20 دقیقه، ارتفاع از سطح دریا 2200 متر و میانگین بارنـدگی سـالانه
200 میلیمتر، در بخش شـهداد کـه در ناحیـه کوهسـتانی کرمان- شهداد واقع است، انجام گردید. فاصله آن تا شهر کرمان 80 و تا مرکز بخش شهداد 25 کیلومتر است.
در این بررسی از گیاه دارویی زیره سبز استفاده شـد و تیمار تـاریخ کشـت مـورد ارزیـابی قـرار گرفـت. کشـت بذرهاي زیره سبز در قالب طرح آماري بلـوكهـاي کامـل تصادفی اجرا شد (ابعاد هـر بلـوك 5×17 مترمربـع و هـر بلوك 5 کرت به ابعاد 3×3 مترمربـع؛ فاصـله کشـت بـین ردیفــی50 ســانتیمتــر و روي ردیــف30 ســانتیمتــر در نظرگرفته شد).
کشت در تـاریخهـاي 25 بهمـنمـاه، 5 اسـفندماه، 15
اسفندماه و 25 اسفندماه و 15 بهمن (شـاهد) انجـام شـد.
فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 28، شماره 1 105
ضمناً لازم به ذکر است که تاریخ 25 بهمنماه زمان متداول کشت در بین زارعان منطقه سیرچ میباشـد. بـا توجـه بـه زمان بارندگی در منطقه، رطوبت مـورد نیـاز گیـاه تـأمین میگردد. برداشت محصول نیز در تیرمـاه (دوره بـذردهی)
پس از رسیدگی بذر انجام شد.
صفات مختلف (گلدهی، پنجهزنی، تشکیل ساقه، تشکیل بذر و (… در طول فصل رویـش (دوره رشـد) بـه تفکیـک
یادداشتبـرداري شـد و بعـد توسـط نـرمافزارهـاي آمـاري
SPSS) و (MSTATC مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج
جدول تجزیه واریانس اختلاف معنیداري را در بیشتر سالها نشان داد (جدول .(1
جدول -1 نتایج تجزیه واریانس صفات مختلف زیره سبز
منبع درجه میانگین مربعات
تغییرات آزادي
زمان گلدهی به بذرنشستن بذردهی ساقهزنی پنجهزنی میزان بذر
تکرار 2 2/533 ns 1/200 ns 2/533 ns 0/311 ns 2/711 ns 116/589 ns
تاریخ کشت 4 15372/978 ** 16643/778 ** 12749/911 ** 5661/200 ** 2413/778 ** 8965/616 **
خطا 8 18/356 ns 3/689 ns 15/022 ns 3/467 ns 2/622 ns 1932/167 ns
سال 2 505/600 * 1428/133 ** 860/133 ** 421/511 ** 948/311 ** 1170/826 ns
خطا 16 18/844 ns 17/778 ns 29/511 ns 23/467 ns 19/244 ns 4008/472 ns
:ns معنیدار نیست. :* در سطح %5 معنیدار است. :** در سطح %1 معنیدار است.
مقایسه میانگین صفات مختلف در تـاریخهـاي کشـت معنیداري میباشد، اما میزان تولید بذر (عملکرد بـذر) در
مورد بررسی نشان داد که تیمار شاهد از نظر صفات زمـان تاریخ کاشت 5 اسفند داراي بیشترین مقدار بوده و با سایر
گلدهی، به بذر نشسـتن، بـذردهـی و … داراي بیشـترین تاریخهـاي کاشـت داراي اخـتلاف معنـیداري مـیباشـد
مقدار بـوده و بـا میـانگین سـایر صـفات داراي اخـتلاف (جدول .(2
جدول -2 مقایسه میانگین صفات مختلف از نظر تاریخ کاشت
