بخشی از مقاله
چکیده
کمبود علوفه در ابتدای فصل بهار از یکسو و خصوصیات مطلوب علوفه کلزا از جمله درصد پروتئین خام مناسب، خوشخوراکی بالا و در نهایت پتانسیل تولید علوفه سبز و خشک بالا باعث شده از این گیاه به عنوان علوفه آینده یاتد شود. انتخاب تاریخ کاشت صحیح برای زراعت کلزا اهمیت بسیاری دارد. تأمین عناصر غذایی مورد نیاز کلزا به ویژه نیتروژن یکی از جنبه های مدیریت زراعی جهت رسیدن به حداکثر عملکرد است.
به منظور بررسی تاریخ کاشت و تقسیط نیتروژن بر برخی صفات کیفی علوفه سبز کلزا، آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب بلوک های کامل تصادفی و با چهار تکرار در مزرعه شخصی واقع در آبیک قزوین در سال زراعی 1394-95 اجرا شد. در این آزمایش عامل اصلی شامل پنج تاریخ کاشت 15 شهریور، 1 مهر، 15 مهر، 1 آبان و 15 آبان و عامل فرعی شامل میزان مصرف کود نیتروژن 240 - کیلوگرم در هکتار - بصورت بدون مصرف کود پیش کاشت و 100درصد در مرحله شروع رشد مجدد، 25 درصد قبل از کاشت و 75 در صد در مرحله شروع رشد مجدد و 50 درصد قبل از کاشت و50 درصد در مرحله شروع رشد مجدد بود.
صفات مورد بررسی شامل درصد ماده خشک قابل هضم - DMD - ، پروتئین خام - CP - ، قندهای محلول در آب - WSC - ، فیبر قابل حل در شوینده های اسیدی - ADF - و خاکستر کل - ASH - بود. نتایج نشان داد تاریخ کشت دوم 1 - مهر - جهت کشت علوفه سبزکلزا در منطقه آبیک مناسب می باشد. در تمامی صفات مورد بررسی، تاریخ های کاشت آخر به خصوص 15 آبان به دلیل کوتاه بودن طول دوره رویشی و نقصان در اجزاء عملکرد پایین ترین راندمان را به خود اختصاص دادند.
به نظر می رسد در شرایط تاریخ کاشت به موقع به دلیل استقرار مناسب بوته ها شرایط برای زمستان گذرانی آنها مطلوب تر بوده و وضعیت مناسب تری نسبت به تاریخ های کاشت بعدی یعنی کاشت با تأخیر دارند. در مورد فاکتور زمان مصرف کود نیتروژن، تیمار BP25RG75 بالاترین راندمان را در صفات ماده خشک قابل هضم و خاکستر کل از خود نشان دادند. به نظر می رسد که مصرف نیتروژن در زمان رشد مجدد و قبل از گلدهی که در همان موقع شاخه های فرعی نیز تولید می شود، باعث تأمین بهتر نیتروژن مورد نیاز برای تشکیل شاخه های فرعی و همچنین افزایش صفات کیفی می گردد.
مقدمه
کلزا - Brassica napus L. - از جمله دانه های روغنی است که به دلیل سازگاری های اکولوژیک با شرایط کشاورزی کشور موضوعات تحقیقات متنوعی در زمینه به زراعی و به نژادی را به خود اختصاص داده است. با افزایش روز افزون جمعیت، توسعه دامداری ها و بهبود وضعیت تغذیه مردمنیاز، به منابع جدید غذایی خصوصاً چربی ها و پروتئین های گیاهی بیشتر احساس می شود
در همین راستا جهت تغذیه علوفه دام، تحقیقات گسترده ای در زمینه زراعت کلزا شروع شده و کشور های چین، فرانسه، انگلستان، هند و کانادا پیشگامان کشت و توسعه کلزا می باشند. از عوامل مهم تولید و مدیریت گیاهان علوفه ای، بالا بودن کیفیت علوفه می باشد .افزایش کیفیت علوفه موجب افزایش راندمان تغذیه می شود
گیاه کلزا نیاز نسبتًا زیادی به نیتروژن دارد، ولی عکس العمل آن به کود بستگی به شرایط محیطی از جمله شرایط آب و هوایی منطقه، نوع خاک، رطوبت خاک و هم چنین ژنوتیپ دارد - Ozer et al., 2003 - ، همچنین نیاز گیاه بیشتر از آن چیزی است که دربیشتر خاک ها تامین می شود. بنابراین استفاده از کود نیتروژن برای تولید عملکرد بهینه ضروری می باشد. نیتروژن یکی از اجزای تشکیل دهنده پروتئین می باشد که در گیاه به شکل معدنی، آمونیوم یا نیترات جذب و موجب تشکیل پروتئین می گردد.
میرلوحی و همکاران1 - 2000 - گزارش نمودند که با افزایش سطح کود نیتروژن درصد پروتئین علوفه سورگوم علوفه ای به طور معنی داری افزایش یافت. افزایش میزان نیتروژن سبب افزایش پروتئین خام، کربوهیدرات کل و خاکستر کل سورگوم می شود .
کلزا گیاهی است که از قدرت شاخه دهی خوبی برخوردار است و در تراکم کم می تواند تا حدود زیادی کمبود تعداد گیاه در واحد سطح را با افزایش تعداد شاخه فرعی جبران کند. این گیاه ظرفیت و توانایی بالایی جهت جذب نیتروژن از خاک داشته و به عنوان یک گیاه دریافت کننده نیتروژن جهت کاهش آب شویی نیترات از سیستم های زراعی کاشته می شود
تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به ویژه نیتروژن یکی از جنبه های مدیریت زراعی جهت رسیدن به این مهم است - Scheiner et al., . - 2002 علاوه بر میزان مصرف کود نیتروژن، زمان مصرف بهینه نیز تأثیر به سزایی در افزایش عملکرد دانه وروغن کلزا دارد. بالاترین نیاز کلزا به کود نیتروژن در مراحل آغاز ساقه دهی و گلدهی است. . - Hocking et al., 1993 - میزان نیتروژن برای این گیاه معمولاً در زمان گل دهی در بیشترین مقدار می باشد - عزیزی و سلطانی، 1378؛ خواجه پور، . - 1386 بنابراین کمبود نیتروژن مورد نیاز می تواند اثرات چشم گیری بر کاهش رشد و عملکرد گیاه کلزا وارد آورد
تغییر در مقادیر قابل دسترس نیتروژن، عملکرد گیاه را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد. تاریخ کاشت مطلوب برای دستیابی به حداکثر عملکرد بسته به ژنوتیپ های مورد مطالعه متفاوت خواهد بود. در این راستا تاریخ کاشت بهینه می تواند در تحمل به تنش های زنده وغیر زنده نیز نقش بسزایی داشته باشد. رسیدگی در زمان مناسب و تحمل به ورس نیز بطور چشمگیری تحت تأثیر تاریخ کاشت می باشد.
لذا بررسی و تعیین تاریخ کاشت مناسب برای جلوگیری از بروز بیماری های مهم کلزا از جمله S. sclerotiurum امری ضروری به حساب می آید. مناسب ترین زمان کاشت وابسته به نوع رقم، شرایط منطقه به ویژه عرض جغرافیای منطقه می باشد. تاخیر در کاشت، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه و در نهایت عملکرد دانه را کاهش می دهد . - Mendham et al, 1995 - کلزا باید شش هفته قبل از شروع اولین یخبندان کشت شود. کاشت خیلی زود سبب جذب مقادیر زیاد آب و مواد غذایی در طول فصل پاییز و در نتیجه رشد زیاد بوته ها می شود، که این امر قدرت بقای گیاه در زمستان را کاهش می دهد. از طرف دیگر کاشت با تاخیر نیز باعث کوچک ماندن گیاه و عدم ذخیره کافی مواد غذایی شده و این مساله خطر سرما زدگی را افزایش می دهد
مواد و روش ها
آزمایش در تابستان و پاییز سال 1394 در مزرعه شخصی واقع در شهرستان آبیک استان قزوین با موقعیت جغرافیایی 35 درجه و 24 دقیقه تا 36 درجه و 48 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 48 درجه و 44 دقیقه تا 50 دقیقه شرقی با میانگین بارش سالانه 239/5 میلیمتر و میانگین حداقل و حداکثر دمای سالانه آن به ترتیب 8/7 و 21/1 درجه سانتیگراد انجام گرفت. آزمایش به صورت طرح کرت های یک بار خرد شده1 در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام گرفت. عامل اصلی تاریخ کاشت و عامل فرعی زمان مصرف نیتروژن بود. پس از جمع آوری داده های اندازه گیری شده، تجزیه و تحلیل داده ها توسط نرم افزار SAS و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال پنج درصد صورت گرفت.
ترکیب تیماری مورد استفاده در این پژوهش به شرح جدول ذیل می باشد:
- پیاده کردن طرح مساحت کل مزرعه آزمایشی حدود 1000 متر مربع بود. در مزرعه در سال قبل گندم کشت شده بود. پس از برداشت گندم زمین مورد نظر برای پیاده کردن آزمایش شخم عمیق زده شد. سپس برای ایجاد بستر مناسب و نرم کردن کلوخه ها و آماده سازی تکمیلی دیسک و ماله زده شد. آزمایش بصورت دستی در کرت های اصلی به ابعاد 30 متر مربعی 5 - در 6 متر - صورت گرفت. برای اطمینان از دستیابی به تراکم بوته مورد نظر، در موقع کاشت بیش از میزان لازم بذر مصرف شد و بعد از استقرار بوته ها، در موقع تنک کردن، فاصله بوته ها در هر ردیف تنظیم گردید.
هر کرت فرعی شامل 5 خط کاشت به طول 5 متر بود. فاصله بین کرت های اصلی دو متر، فاصله بین تکرارها سه متر و فاصله بین کرت های فرعی یک متر در نظر گرفته شد. همچنین فاصله بین خطوط کشت 30 سانتی متر و فاصله بین بوته روی خط 5 سانتی متر بود، که خطوط اول و چهارم هر تیمار به عنوان حاشیه در نظرگرفته شدند. سپس تابلوهایی که معرف نوع تیمارها بود در ابتدای هر کرت نصب گردید. آبیاری مزرعه با توجه به رطوبت خاک و وضعیت بارندگی پس از کشت بذور شروع و پس از آن معمولاٌ هر 5 روز یک بار به میزان کافی و به صورت آبیاری قطرهای تیپ انجام گرفت. آبیاری پس از تکمیل دوره رشد و در مرحلهای که برگها شروع به زرد شدن نمودند متوقف گردید. عملیات برداشت علوفه سبز در اردیبهشت 1395 انجام گرفت. سپس از هر تیمار یک نمونه 2 کیلوگرمی انتخاب و بعد از خشک کردن در آون 65 - درجه سانتی گراد - آسیاب گردید
