بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر سازو کارهای حاکمیت شرکتی بر افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارش های ساﻻنه شرکت ها است. بدین منظور از داده های ترکیبی 21 شرکت های فعال در صنعت سیمان پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که داده های آنها از سال 1386 تا 1390 در دسترس بود برای برازش مدل رگرسیون استفاده گردید. متغیرهای مالکیت مدیریتی، استقﻻل هیئت مدیره، درصد سهامداران نهادی، دوگانگی وظیفه مدیر عامل و کیفیت حسابرسی به عنوان سازوکارهای حاکمیت شرکتی (متغیرهای مستقل) انتخاب گردید و برای اندازه گیری افشای داوطلبانه اطﻻعات شاخص معرفی شده توسط باروس، بوباکر و هامرونی (2013) شامل 112 آیتم استفاده می گردد. متناسب با تعداد متغیرهای مستقل فرضیه هایی تدوین گردید. برای تصریح مدل رگرسیونی ابتدا الگوی ترکیبی در مقابل الگوی ثابت با آزمون چاو بررسی می گردد در صورت ارجح بودن الگوی ثابت آنرا در مقابل الگوی اثرات تصادفی با آزمون هاسمن بررسی می کنیم در صورت ارجحیت مدل تصادفی از آن برای تصریح مدل های رگرسیون استفاده می نمائیم. نتایج این آزمون ها تأیید برازش همه فرضیه ها با الگوی تصادفی بود.
کلمات کلیدی: حاکمیت شرکتی، افشای داوطلبانه اطﻻعات، داده های ترکیبی، صنعت سیمان، بورس اوراق بهادار تهران
1 نويسنده مسئول
مقدمه
اطﻻعات عنصر کلیدی در تصمیم های اقتصادی است. سرمایه گذاران در بازارهای سرمایه برای تصمیم گیری خود به اطﻻعاتی تکیه میکنند که قاعدتاً انتظار می رود معتبر، فهم پذیر و قابل رسیدگی و تجزیه و تحلیل باشند. معتبرترین منبع اطﻻعاتی سرمایه گذاران، اعتبار دهندگان و سایراستفاده کنندگان از اطﻻعات شرکت ها، گزارش های ارائه شده توسط مدیران شرکت می باشد. پس از وقوع برخی رسوایی های مالی برای شماری از شرکت های بزرگ و مشهور در سطح دنیا درآغاز قرن اخیر که کاهش اعتماد عمومی نسبت به اطﻻعات و گزارش های مالی شرکت ها را به دنبال داشت، نیاز به اطﻻعات بیشتر و با کیفیت تر افزایش یافت و منجر به تقاضای بیشتری درخصوص بهبود کیفیت افشای شرکت ها شد.
برای حصول اطمینان از ایفای مسئولیت پاسخگویی بنگاههای اقتصادی در مقابل عموم و افراد ذینفع باید نظارت و مراقبت کافی به عمل آید. اعمال نظارت و مراقبت در این زمینه مستلزم وجود ساز و کارهای مناسبی است. از جمله این ساز و کارها، طراحی و اجرای حاکمیت مناسب در شرکتها و بنگاه های اقتصادی، حاکمیت شرکتی است. حاکمیت شرکتی مجموعه مکانیسمهای هدایت و کنترل شرکتها ست. نظام حاکمیت شرکتی توزیع حقوق و مسئولیتهای ذی نفعان مختلف شرکتها اعم از مدیران، کارکنان، سهامداران و سایر شخصیتهای حقیقی و حقوقی که از فعالیتهای شرکت تأثیر پذیرفته و بر آن اثر میگذارند، مشخص میکند. کیفیت این مکانیسمها امری نسبی بوده و از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت است (پایوت2، .(2007
ادبیات پژوهش
دلیل اصلی در تاکید بر افشای داوطلبانه این است که این زیربنای اصلی برای حفظ منافع سهامداران محسوب می شوند. رویکردهای افشای کامل به همراه شفافیت در گزارشگری مالی می تواند شرایط مطمئنی را پدید آورد و اطمینان از حمایت از منافع سرمایه گذاران را افزایش دهد. همچنین تحقیقات نشان داده است که افشای داوطلبانه اثر مثبتی بر عملکرد شرکت دارد و بر حفظ منافع سهامداران و اشخاص ذینفع اثرگذار است. به عبارتی دیگر، نبود شفافیت اطﻻعات و ابهام در گزارشگری ممکن است به بدگمانی و رفتارهای غیراخﻻقی در راستای کاهش ارزش شرکت منجر شود (ماهانی3، .(2009
بحرانهای مالی در بورس جهانی به ویژه ماجرای سپتامبر سیاه در 1997 و پس از آن رسوایی مالی انرون4 و برخی از شرکتهای امریکایی و اروپایی در سال 2000، سبب شد مسئله شفافیت اطﻻعات در فرایند گزارشگری مالی مورد توجه عمیق مجامع حرفه ای قرار گیرد. سلب اعتماد عمومی از بازارهای سرمایه، کشورهای فوق را بر آن داشت تا در صدد تدوین و اصﻻح قوانینی برآیند که ضامن اعتماد سرمایه گذاران به چرخه های تجاری و اطﻻعات ارائه شده به وسیله آنها باشد.
تحقیقات خارجی
موضوع حاکمیت شرکتی از دهه 1990 در کشورهای صنعتی پیشرفته جهان نظیر انگلستان، استرالیا و برخی از کشور های اروپایی مطرح شد. سابقه این امر به گزارش معروفی بنام گزارش کادبری بر میگردد که در سال 1992 منتشر شد در این گزارش به وجود سهامداران نهادی و برقراری سیستم کنترل داخلی و حسابرسی داخلی تاکید زیادی شده بود. در امریکا نیز افشای ماجرای انتخابات واتر گیت و همچنین تقلب در بازار سرمایه امریکا در سال 2001 باعث تصویب قانونی به نام ساربنز آکسلی یا همان حاکمیت شرکتی شد.
2 -Payot 3 Madhani 4 Enron
گازار 5با بررسی که انجام داد به این نتیجه رسید که مالکیت نهادی بزرگ سطح افشای داوطلبانه اطﻻعات را کاهش می دهد نتایج تجربی آنها شباهتی ارائه می نماید که هر چه سهامداران نهادی بزرگتر باشند واکنش بازار به اطﻻعات افشا شده مربوط به سود کمتر است (گازار،.(1998
هو و وونگ6 مطالعه ای را منظور آزمون چارچوب نظری مربوط به 4 نگرش عمده ی حاکمیت شرکتی با میزان افشای داوطلبانه شرکتهای پذیرفته شده در بورس هنک کنگ انجام دادند این چهار نگرش در مورد حاکمیت شرکتی عبارتند از نسبت مدیران مستقل به تعداد کل اعضای هیئت مدیره، وجود کمیته حسابرسی داخلی داوطلبانه، وجود دوگانگی وظیفه مدیر عامل و درصد اعضای خانوادگی در هیئت مدیره. نتایج آنان نشان داد که وجود کمیته حسابرسی با میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات ارتباط مثبت و معنا دار دارد در حالی که درصد اعضای خانوادگی در هیئت مدیره با افشای داوطلبانه اطﻻعات ارتباط منفی دارند (هو و وونگ،.(2001
انگ و ماک7 به بررسی تاثیر ساختار مالکیت و ترکیب هیات مدیره بر افشای داوطلبانه اطﻻعات پرداختند ساختار مالکیت را با مالکیت مدیریتی، مالکیت سهامداران عمده و ساختار حاکمیت مشخص کردند و ترکیب هیئت مدیره را با نسبت مدیران مستقل اندازه گیری کردند. آنها افشای داوطلبانه را با نمره ی افشای بدست امده از اطﻻعات استراتژیک، اطﻻعات غیر مالی و مالی افشا شده توسط شرکتها اندازه گیری کردند نتایج بررسی های آنها نشان داد که ساختار مالکیت و ترکیب هیئت مدیره بر افشای اطﻻعات تاثیر می گذارد همچنین دریافتند که مالکیت مدیریتی پایین و مالکیت دولتی زیاد با افزایش افشای اطﻻعات همراه است و مالکیت سهامداران عمده با افشای اطﻻعات ارتباطی ندارند ( انگ و ماک، .(2003
گل و لونگ8 ارتباط بین ساختار هیئت مدیره بر حسب دوگانگی وظیفه مدیر عامل و افشای داوطلبانه اطﻻعات را بررسی نمودند تحلیل رگرسیون داده های بدست آمده از 385 شرکت هنگ کنگی نشان داد که دوگانگی وظیفه مدیر عامل با افشای داوطلبانه اطﻻعات کمتر ارتباط دارد (گل و لونگ،.(2004
چو و گری 9رابطه بین میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات و سطح مالکیت خانوادگی و استقﻻل هیئت مدیره را بطور تجربی بررسی نمودند آنها از داده های مربوط به 273 شرکت پذیرفته شده در بورس هنک کنگ استفاده نمودند نتایج آنها نشان داد که سطوح باﻻی مالکیت خانوادگی با سطح باﻻی افشای اطﻻعات همراه است و انتصاب مدیر عامل مستقل تاثیر مالکیت خانوادگی بر افشای داوطلبانه اطﻻعات را تعدیل می نمایند (چو و گری، . (2010
در مطالعه ای که به بررسی رابطه بین حاکمیت شرکتی و افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارشهای ساﻻنه 170 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار کویت در سال2007 انجام گردید 4 معیار برای حاکمیت شرکتی در نظر گرفته شد که عبارتند از : نسبت مدیران غیر اجرایی به کل اعضای هیئت مدیره، نسبت اعضای خانوادگی به کل اعضای هیئت مدیره، دوگانگی نقش مدیر عامل و کمیته حسابرسی برای بررسی رابطه بین این چهار معیار و افشای داوطلبانه اطﻻعات از رگرسیون تک متغیره و چند متغیره استفاده گردید نتایج نشان می دهد تنها وجود کمیته حسابرسی با افشای داوطلبانه اطﻻعات ارتباط مثبت و معنا دار دارد و سایر معیارها با افشای داوطلبانه اطﻻعات ارتباط ندارند (شامری و سلطان، .(201010
5 Gazzar 6 Ho&wong 7 Eng & mak 8 Gul&leung 9 Chau&Gray
10 Shammari&sultan
تحقیقات داخلی
احمدپور و همکاران (1389)، به بررسی تأثیر حاکمیت شرکتی و کیفیت حسابرسی بر هزینه تأمین مالی از طریق بدهی (استقراض) پرداختند. یافته های تجربی آنها با استفاده از اطﻻعات 119 شرکت از شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نشان می دهد که وجود سهامداران نهادی عمده در ترکیب سهامداران و نظارت کارای آنها تأثیر کاهشی معنادار بر هزینه بدهی شرکت های عضو نمونه دارد در حالی که کیفیت حسابرسی اینگونه تأثیر را ندارد.
معین الدین و دهقان ( (1390، به بررسی اثر ساختار حاکمیت شرکتی بر کیفیت افشای اطﻻعات پرداخته اند. نتایج حاصل از این تجزیه و تحلیل حاکی از آن است که، بین درصد مالکیت سرمایه گذاران نهادی و تمرکز قدرت با امتیاز نهایی افشای شرکتی و اجزای آن رابطه معنی داری وجود دارد. در حالی که بین نسبت مدیران غیر موظف در هیأت مدیره و امتیاز نهایی افشای شرکتی و اجزای آن رابطه معنی داری مشاهده نشد.
خدادای و تاکر (1391)، به بررسی تاثیر ویژگی های حاکمیت شرکتی شامل تمرکز مالکیت، سرمایه گذاران نهادی، مالکیت دولتی، مالکیت مدیریتی، دوگانگی وظیفه مدیر عامل و درصد مدیران غیر موظف در هیات مدیره بر عملکرد مالی و ارزش شرکتهای بورسی پرداخته شده است نتایج تحقیق نشان داد که تمرکز مالکیت و مالکیت دولتی با عملکرد و ارزش شرکتها دارای رابطه مثبت معنی داری هستند. سرمایه گذار نهادی عمده با ارزش شرکت دارای رابطه-ی مثبت و با عملکرد شرکت دارای رابطه ی منفی است.
عثمانی و همکاران (1391)، به بررسی تأثیر میزان بازدارندگی مکانیزم های حاکمیت شرکتی از درماندگی مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته اند . در این راستا مکانیزم های حاکمیت شرکتی از جمله درصد مالکان نهادی، درصد اعضای غیرموظف در هیات مدیره و نوع حسابرس به عنوان متغیرهای مستقل و درماندگی مالی به عنوان متغیر وابسته تعیین گردید که میزان درماندگی بر اساس مدل Z آلتمن طبقه بندی شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که در کل دوره و در تک تک سالهای پژوهش رابطه معنادار و منفی بین درصد اعضای غیر موظف هیئت مدیره و درماندگی مالی وجود دارد. این یافته ها همچنین رابطه قابل توجه و
معناداری را بین درصد مالکان نهادی و نوع حسابرس با درماندگی مالی نشان نداد.
اهمیت موضوع تحقیق
با تفکیک مالکیت و مدیریت در شرکت های سهامی، مدیران به عنوان نماینده سهامداران شرکت را اداره می کنند. با گذشت زمان این رابطه نمایندگی، تضاد منافع بین مدیران وسهامداران را به وجود آورده که به آن مشکل نمایندگی گفته می شود. یعنی این امکان بالقوه به وجود می آید که مدیران تصمیماتی را اتخاذ نمایند که در جهت منافع خودشان و عکس منافع سهامداران باشد. یکی از عوامل شکل دهی مشکل نمایندگی بین مدیران و سهامداران عدم شفافیت اطﻻعاتی بین آن ها بوده و به همین دلیل سهامداران نمیتوانند اعمال و فعالیتهای مدیران را به طور مستمر کنترل کنند.
برای حصول اطمینان از ایفای مسئولیت افشاء و شفافیت مناسب اطﻻعات بنگاه های اقتصادی در مقابل عموم و افراد ذینفع، باید نظارت و مراقبت کافی به عمل آید. اعمال نظارت و مراقبت در این زمینه مستلزم وجود ساز و کارهای مناسب است. از جمله این سازوکارها طراحی و اجرای حاکمیت شرکتی مناسب در شرکت ها و بنگاه های اقتصادی است. حاکمیت شرکتی مجموعه مکانیزم های
کنترل داخلی و خارجی شرکت است که تعیین می کند شرکت ها چگونه وتوسط چه کسانی اداره شده و روند مناسب پاسخگویی و انتشار مناسب اطﻻعات شرکت به ذینفعان چگونه باید باشد.
روش تحقیق
این تحقیق در حوزه تحقیقات اثباتی مالی قرار می گیرد. با توجه به اینکه از اطﻻعات تاریخی در آزمون فرضیات آن استفاده شده است، در گروه تحقیقات شبه آزمایشی طبقه بندی می گردد. همچنین از آن جا که هدف از این تحقیق بررسی تأثیر حاکمیت شرکتی بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات شرکت است، با توجه به ماهیت روشی که در این تحقیق استفاده می شود، نوعی تحقیق توصیفی-همبستگی به شمار می رود. این تحقیق به لحاظ معرفت شناسی، از نوع تجربه گرا، سیستم استدﻻل آن، استقرایی و از جهت نوع مطالعه آرشیوی می باشد. عﻻوه بر این، به لحاظ تحلیل آماری، این پژوهش از رگرسیون های ترکیبی استفاده خواهد نمود.
فرضیه های تحقیق در این تحقیق پنج فرضیه مورد بررسی قرار خواهد گرفت که به قرار زیر تدوین شده اند:
1. مالکیت مدیریتی بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارش های ساﻻنه شرکت های فعال در صنعت سیمان تأثیر دارد.
2. درصد مدیران غیر موظف در هیئت مدیره بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارش های ساﻻنه شرکت های فعال در صنعت سیمان تأثیر دارد.
3. درصد مالکیت سهامداران نهادی بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارش های ساﻻنه شرکت های فعال در صنعت سیمان تأثیر دارد.
4. دوگانگی وظیفه مدیر عامل بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارش های ساﻻنه شرکت های فعال در صنعت سیمان تأثیر دارد.
5. کیفیت حسابرسی بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارش های ساﻻنه شرکت های فعال در صنعت سیمان تأثیر دارد.
قلمرو تحقیق
این پژوهش به بررسی تأثیر حاکمیت شرکتی بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات در شرکت های فعال در صنعت سیمان که در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده اند از سال 1386 تا 1390 می پردازد.
جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری پژوهش شامل شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار فعال در صنعت سیمان است. کیفیـت اطﻻعـات و سـهولت دسترسی به اطﻻعات صورت های مالی و سایر اطﻻعات، از مهمترین دﻻیل انتخاب این جامعه آماری است. با توجه به ماهیت پـژوهش و نیز وجود برخی ناهماهنگی ها میان شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از روش نمونه گیری حذف سیستماتیک (هدفمند) استفاده خواهد شد.
1. شرکت باید قبل از سال 1385 در بورس پذیرفته شده و از ابتدای سال 1385تا پایان سال 90 سهام آن در بورس معامله شده باشد.
2. پایان سال مالی این شرکت باید پایان اسفند ماه بوده و شرکت نباید در دوره پژوهش تغییر سال مالی داده باشد.
3. اطﻻعات مربوط به مکانیزم حاکمیت شرکتی مورد نظر در دسترس باشد.
در نهایت شرکتهای مورد بررسی در این پژوهش در مجموع شامل 21 شرکت فعال در صنعت سیمان است.
اطﻻعات مورد نیاز و روشهای جمع آوری و تجزیه و تحلیل
به منظور بررسی داده ها از آمار توصیفی نظیر میانگین ، میانه ، نما و .... جهت توصیف وضعیت داده ها در نمونه استفاده می گردد و برای تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها از رگرسیون چند متغیره مبتنی بر داده های پانل استفاده می شود. نرم افزار مورد استفاده Eviews است و آزمونهای متعدد پیش فرض صحت مدلها نظیر آزمون ریشه واحد، چاو و هاسمن قبل از اجرای مدل مورد استفاده قرار می گیرد و جهت بررسی صحت کلی از آماره F و احتمال مربوط به آن و جهت بررسی رابطه ی هر متغیر با افشای داوطلبانه اطﻻعات از آماره T و احتمال آن استفاده می گردد. در ضمن آماره دوربین واتسون به منظور بررسی عدم خودهمبستگی جمﻻت خطا بکار می رود و از سایر آزمونهای صحت مدل نیز بطور مناسب استفاده خواهد شد. سطح اطمینان آزمون ها نیز 95 درصد خواهد بود.
متغیرهای پژوهش متغیرهای مستقل
مالکیت مدیریت: درصد سهام نگهداری شده توسط تیم مدیریت استقﻻل هیئت مدیره: نسبت اعضای غیر موظف به کل اعضای هیئت مدیره
درصد سهامداران نهادی: درصد سهام شرکت که در اختیار سهامداران نهادی است دوگانگی وظیفه مدیر عامل: اگر مدیر عامل عضو هیئت مدیره شرکت نیز باشد عدد یک و در غیر اینصورت عدد صـفر بـه آن تعلـق مـی گیرد.
کیفیت حسابرسی: چنانچه سازمان حسابرسی شرکت را حسابرسی کرده باشد عدد 1 و در غیر این صورت عدد صـفر بـه آن تعلـق مـی گیرد.
متغیرهای کنترل
ادبیات پژوهش بیان می نماید که سودآوری، اهرم و اندازه شرکت می تواند بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات در گـزارش هـای سـاﻻنه شرکت ها تأثیر گذار باشد. از اینرو متغیر سودآوری با نسبت سود خالص به کل دارایی ها، اهرم بـا نسـبت کـل بـدهی بـه کـل حقـوق صاحبان سهام و اندازه شرکت با لگاریتم طبیعی کل دارایی ها اندازه گیری می شود.
متغیر وابسته
متغیر وابسته در این پژوهش افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارش های ساﻻنه است که با استفاده از شاخص معرفی شده توسط باروس، بوباکر و هامرونی11، (2013) اندازه گیری می شود. این شاخص شامل 112 آیتم است که در چهار دسته کلی یعنی اطﻻعات استراتژیک 30) آیتم)، اطﻻعات غیرمالی 35) آیتم)، اطﻻعات مالی 36) آیتم) و اطﻻعات حاکمیتی 11) آیتم) قرار می گیرد.
مدل پژوهش
مدل مورد استفاده در این پژوهش یک مدل رگرسیون چند متغیره است که متناسب با هر یک از فرضیه های پژوهش بـه صـورت هـای زیر تعریف می گردد.
مدل مورد استفاده برای آزمون فرضیه اول به صورت زیر است.
VDSCOREit i+ 1ManagerOwnit+ 2Profitabilityit+ 3Leverageit+ 4Sizeit+eit
که در این مدل
:VDSCOREit افشای داوطلبانه اطﻻعات توسط شرکت i در زمان t ، :ManagerOwnit مالکیت مدیریتی شرکت i در زمان t ، :Profitabilityit میزان سودآوری شرکت i در زمان t ، :Leverageit اهرم شرکت i در زمان t ،
:Sizeit اندازه شرکت i در زمان t و eit جزء خطا است.
تصریح مدل رگرسیونی
از آنجایی که مطالعه حاضر داده های مربوط به شرکت های فعال در صنعت سیمان را برای چند سال مورد بررسی قرار می دهد داده های این پژوهش جزء داده های ترکیبی قرار می گیرد. سه الگوی متداول مورد استفاده در داده ای ترکیبی به شرح زیر میباشند:
1. الگوی داده های ترکیبی
2. الگوی داده های تابلویی با اثرات ثابت
3. الگوی داده های تابلویی با اثرات تصادفی
نتایج آزمون فرضیه های پ ژوهش آزمون فرضیه اول
فرضیه اول بیان می نماید که مالکیت مدیریتی بر میزان افشای داوطلبانه اطﻻعات در گزارشهای ساﻻنه شرکت های فعال در صنعت سیمان تأثیر دارد.
11 Barros, Boubaker & Hamrouni
ابتدا مدل اثرات ثابت - زمانی برای فرضیه اول برآورد می گردد. برای بررسی این که آیا عرض از مبدأها از لحاظ آماری با هم تفاوت معنادار دارند یا خیر آزمون چاو (یا آزمون F مقید) مورد استفاده قرار می گیرد. نتایج آزمون چاو برای فرضیه اول در جدول زیر نشان داده شده است.
جدول 4نتایج آزمون چاو برای فرضیه اول
آماره F درجه آزادی سطح معنیداری
(prob.)
آزمون اثرات ثابت - زمانی 9/7845 4/95 0/000
(آزمون چاو)
مأخذ: نتایج پژوهش نتایج برآورد مدل با الگوی اثرات تصادفی در جدول زیر آورده شده است.
×جدول 1-4 نتایح برآورد مدل فرضیه اول با الگوی اثرات تصادفی
× ×ضریب tآماره × سطح معنیداری
)prob.(×
×عرض از مبدأ -4/2991 -0/3506× 0/727×
×مالکیت مدیریتی 2/3857× 1/2664× 0/211×
×سودآوری 1/8617× 0/2793× 0/781×
×اهرم -0/1668× -0/2594× 0/796×
×اندازه شرکت 0/8029× 1/0236× 0/310×
×ضریب تعیین 0/873×
×ضریب تعیین تعدیل شده 0/859×
Fآماره 63/2454×
× prob.(سطح معنیداری ( 0/000×
×دوربین- واتسون 2/18×
مأخذ: نتایج پژوهش
