بخشی از مقاله
چکیده
یافتن راهی برای اطمینان از کیفیت گزارشگری مالی در جهت پیشبینی سود با وجود مشکلات نمایندگی از اهمیت ویژهای برخوردار است. این مهم پس از رسواییهای مالی اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و در نتیجه آن، مراجع قانونگذاری بورسهای کشورهای مختلف جهان دست به اقدامهای مختلفی زدهاند. یکی از این اقدامها، اصلاح حاکمیت شرکتها است. ساز و کارهای حاکمیت شرکتی با کاهش مشکلات نمایندگی، میتوانند فرصتهای سود را کاهش داده و در نتیجه کیفیت سود را افزایش دهند.
از طرفی با پیچیده شدن فعالیتهای اقتصادی، تنوع تصمیمها، امکان دستکاری اقلام ترازنامه توسط مدیران جهت نشان دادن عملکرد بهتر از خود و دریافت پاداش، وجود دارد. یکی از معیارهایی که میتواند بر میزان رفتارهای فرصتطلبانه مدیران تاثیرگذار باشد، وجود جریان نقدی آزاد است، بستگی دارد. از اینرو توجه به تاثیر مازاد جریانهای نقدی آزاد و شاخصهای حاکمیت شرکتی بر قابلیت پیشبینی سود، تحقیق حاضر به مرروری بر مفاهیم و مبانی نظری مازاد جریانهای وجوه نقدی و شاخصهای حاکمیت شرکتی بر قابلیت پیشبینی سود در شرکتها پرداخته است.
-1 مقدمه
برنامهریزیهای کوتاه مدت در زمینه های مختلف برای ادامه حیات و تداوم واحدهای اقتصادی و نیز اتخاذ تصمیمات اثربخش سرمایهگذاری و تامین مالی توسط مدیران، سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و دیگران ضروری است. برنامهریزی، امکان بهرهبرداری مناسب از فرصتهای موجود را فراهم میآورد و با استفاده از آن میتوان قبل از مواجه شدن با رویدادهای اقتصادی نامطلوب، واکنشهای مناسب نشان داد. برای افزایش اثربخشی برنامهریزی باید توانایی پیشبینی صحیح و مستمر را که لازمهی آن است، بهبود بخشید .
[1] پیشبینی از این نظر که عنصر بنیادین و کلیدی در تصمیمگیری استفادهکنندگان درون سازمانی و همچنین برون سازمانی محسوب میشود، مهم است. بدین ترتیب تصمیمی کارا و اثربخش خواهد بود که بر اساس پیش بینیهایی انجام گیرد که مبنای آن صحیح بوده باشد. یکی از این پیشبینیها، پیشبینی سود بوده که باید اطلاعاتی منطقی، قابل اتکا و به موقع را فراهم آورد و نیز قابل فهم و مربوط باشد. پیشبینیهای دقیق و به موقع، موجب بهبود تصمیمگیری استفادهکنندگان از گزارشهای حسابداری میشود.
میزان سودآوری یک شرکت از مهمترین معیارهای ارزیابی شرکتها توسط سرمایهگذاران است. سودهای گزارش شده شرکت، اطلاعات مربوط به گذشته هستند، ولی با توجه به آنها میتوان نحوه فعالیت شرکت و میزان موفقیت آن را در گذشته ارزیابی نمود. چنانچه سرمایه گذاران گذشته را مبنایی برای آینده قرار دهند، آنها با استفاده از اطلاعات گذشته میتوانند حدس بزنند که در آینده وضعیت شرکت چگونه خواهد بود، ولی تنها این یک حدس است که بر اساس اطلاعات گذشته به دست آمده است؛ در حالی که آینده ممکن است بسیار با گذشته تفاوت داشته باشد.
حیدرپور و خواجه محمود [2] به بررسی ارتباط پیشبینی سود توسط مدیریت با ارزش و ریسک شرکت پرداختند. نتایج آنها نشان داد که پیشبینی سود هر سهم منتشر شده از جانب شرکت بطور بالقوه مورد توجه بازار سرمایه میباشد و فعالان این بازار، ارقام مذکور را در مدلهای تصمیمگیری برای آینده به منظور سرمایهگذاری لحاظ مینمایند. از طرفی با پیچیده شدن فعالیت های اقتصادی، تنوع تصمیمها، امکان دستکاری اقلام ترازنامه توسط مدیران جهت نشان دادن عملکرد بهتر از خود و دریافت پاداش، وجود دارد. یکی از معیارهایی که میتواند بر میزان رفتارهای فرصتطلبانه مدیران تاثیرگذار باشد، وجود جریان نقدی آزاد است، که این مسئله توسط جنسن[3] 1 بیان شده است.
جریان نقدی آزاد - FCF - 2 نشاندهنده وجوه نقدی است که شرکت پس از انجام مخارج لازم برای نگهداری یا توسعه دارایی ها در اختیار دارد و قابل توزیع بین سرمایهگذاران می باشد. ایستون و همکاران[4] 3 بر اساس سهم تغییر در ارزش سرمایهگذاری به تجزیه و تحلیل مشاهدات به دست آمده از تفاوت سود بر طبق منابع تغییر ارزش پرداختند. این منابع شامل جریانهای نقدی به دارندگان بدهی، دارندگان سهام، ذخایر نقدی و تغییر در ارزش داراییها - یعنی بازده سرمایه - بود و در نهایت نشان داده شده که جریانهای نقدی بیشتر از بازگشت سرمایه میتوانند در توصیف سود مفید باشند.
منظور از آزاد به این معنا نیست که شرکت حتماً باقیمانده وجه نقد را بین سرمایهگذران توزیع خواهد کرد، بلکه نحوه استفاده از آن به نظر هیأت مدیره و سیاستهای شرکت بستگی دارد . [5] مفهوم جریان نقدی آزاد مثبت نشان میدهد که واحد تجاری پس از پرداخت هزینهها و سرمایهگذاریها، دارای وجه نقد مازاد است. در مقابل برخی از شرکت ها ممکن است که با جریان نقد آزاد منفی مواجه شوند. در موقعیتی که شرکت میزان زیادی از جریان نقدی آزاد دارد، میتواند وجوه مازاد را در فرصتهای مختلفی سرمایهگذاری کند.
جنسن نخستین شخصی بود که با توجه به تضاد منافع بین مالکان و مدیران این معیار را مورد بررسی قرار داد و بیان نمود که مدیران امکان دارد برای حفظ قدرت کنترل، حفظ منابع تحت کنترل و حفظ منافع خود - پاداش - وجوه نقد مازاد را به صورت سود به سرمایهگذاران پرداخت نکنند و این حوزه را در پروژههایی حتی با ارزش فعلی خالص - NPV - 4 منفی سرمایه گذاری نمایند . [3] در این رابطه چانگ و همکاران[6] 5، نشان دادند که این پروژهها ممکن است دربردارنده منافع شخصی مدیران باشد، به گونهای که بر منابع شرکت کنترل بیشتری خواهند داشت.
در نتیجه ممکن است مدیران اقدامات نامطلوبی مانند ایجاد سرمایهگذاریها با ارزش از بین رفته را به عهده بگیرند که منجر به افزایش هزینههای نمایندگی، کاهش ارزش شرکت و به خطر افتادن موقعیت هیئت مدیره شود. بدترین حالت زمانی است که مدیران به منظور پنهان کردن اثر مخرب سرمایهگذاریهای با ارزش از بین رفته بتوانند از ابزارهای مدیریت سود برای متورم نشان دادن سود گزارش شده استفاده کنند 6]، 7 و .[8 در حقیقت، این نوع سود متورم گزارش شده توسط مدیران ممکن است بر قابلیت پیشبینی جریانهای وجوه نقد بالقوه برمبنای سود، تاثیرگذار باشد - زیرا اطلاعات به صورت جعلی مثبت گزارش میشوند - .
رحمان و موهدصالح[8] 6 دریافتند که یکی از نتایج اظهارات گمراه کننده این است که بازار سهام برای سود شرکتهایی که مشکل نمایندگی جریان وجوه نقد آزاد دارند، اعتبار کمتری در نظر میگیرد. زیرا شرکتهای که در زمینه نمایندگی جریان وجوه نقدی آزاد درگیری بالا دارند به دستکاری و گزارش اشتباه در مورد اطلاعات سود خود تمایل دارند و در نتیجه سرمایهگذاران برای ارزیابی شرکتها کمتر به این اطلاعات تکیه میکنند. بنابراین، پیشبینی مقدار سود برای شرکتها با مشکل نمایندگی جریان وجوه نقد آزاد بسیار مشکل است.
وجود مشکل نمایندگی و تمایل مدیران به اعمال مدیریت سود و سوءاستفاده از آن و در نتیجه ارائه اطلاعات نادرست به سهامداران - افشاء نادرست - ، نه تنها در سطح خرد باعث زیان سهامداران شده بلکه در سطح کلان باعث آسیب جدی به اعتماد سهامدران شده و آنها را از بازار بورس فراری خواهد داد . [9] این امر در نهایت تبعات اقتصادی وخیمی برای کشورها به دنبال خواهد داشت. در چندین مطالعه به بررسی اثربخشی نقش مکانیسمهای حاکمیت بر مشکلات نمایندگی جریان وجوه نقدی آزاد پرداخته شده است 6]، 7، 10، 11، 12 و .[13 بر این اساس، یافتن راهی برای اطمینان از کیفیت گزارشگری مالی در جهت پیشبینی سود با وجود مشکلات نمایندگی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
این مهم پس از رسواییهای مالی اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و در نتیجه آن، مراجع قانونگذاری بورسهای کشورهای مختلف جهان دست به اقدامهای مختلفی زدهاند. یکی از این اقدامها، اصلاح حاکمیت شرکتها است .[14] کشورهای مختلف از طریق بکارگیری قوانین و آییننامههای مختلفی از جمله حاکمیت شرکتی به دنبال بهبود کیفیت افشاء هستند. در نتیجه به دلیل اینکه مشکل نمایندگی جریان وجوه نقدی آزاد توسط سیستم درست حاکمیت شرکتی تعدیل می شود، انتظار میرود مکانیزمهای حاکمیت - یعنی هیئت مدیره مستقل از مدیران، هیئت مدیره کوچک، رئیس مستقل، مالکیت نهادی بالا و مالکیت مدیریتی بالا - بر اثر جریان نقدی مازاد آزاد - FCFS - 7 بر پیشبینی سود تاثیر داشته باشند.
احمد و اسماعیل[15] 8 به بررسی تاثیر FCFS در پیشبینی سود و نقش مکانیزمهای حاکمیت شرکتی در تعدیل تاثیر FCFS در پیشبینی سود پرداختند. یافتههای آن ها نشان داد که شرکتها با مازاد جریانهای نقدی بالا، پیشبینی سود کمتری تجربه میکنند. همچنین آنها دریافتند که در شرکت هایی که سهامداران نهادی سهم بیشتری دارند و رئیس آنها مستقل باشد، در صورت وجود مازاد جریانهای نقدی بالا قابلیت پیشبینی سود بیشتر است.
علاوه بر این آنها نشان دادند که مالکیت نهادی و مدیریتی در کاهش مشکلات نمایندگی جریان جوه نقد آزاد و بهبود پیشبینی سود در شرکتهای بزرگ برجسته تر است. بنابراین حاکمیت شرکتی، روابط مدیریتی، هیئت مدیره، سهامداران عمده، سهامداران خرد و سایر ذینفعان را شامل می شود و سیستم حاکمیت شرکتی مشخص مینماید چه کسی را اداره و چه کسی تصمیمات مربوط به توزیع بازده اقتصادی بین سهامداران، کارکنان، مدیران و سایر ذینفعان را اتخاذ میکند. ساز و کارهای حاکمیت شرکتی با کاهش مشکلات نمایندگی، میتوانند فرصتهای سود را کاهش داده و در نتیجه کیفیت سود را افزایش دهند .[16]
بنابر آن چه مطرح شد، انتظار میرود که مکانسیمهای حاکمیت بر اثر منفی مازاد جریان وجوه نقد آزاد بر پیشبینی سود تاثیرگذار باشد، زیرا مشکل نمایندگی جریان وجوه نقدی آزاد توسط مکانیزم های حاکمیت شرکتی تعدیل میشود. بنابراین با توجه به تاثیر مازاد جریانهای نقدی آزاد و شاخصهای حاکمیت شرکتی بر قابلیت پیشبینی سود، در این پژوهش به مرروری بر مفاهیم و مبانی نظری مازاد جریانهای وجوه نقدی و شاخصهای حاکمیت شرکتی بر قابلیت پیشبینی سود پرداخته شده است.
بر این اساس در ادامه در بخش 2 به بررسی مفهوم جریان وجه نقد آزاد، اهمیت آن و سایر موضوعات مرتبط با آن پرداخته شده؛ در بخش 3 تعاریف، چارچوبها و قوانین حاکمیت شرکتی در ایران مورد مطالعه قرار گرفته؛ در بخش 4، به مروری بر مفاهیم مرتبط پیشبینی سود، از جمله مفهوم سود، اهداف و فواید پیشبینی سود انجام شده؛ و در نهایت در بخش 5 یک جمعبندی بر روی مطالب ذکر شده انجام شده است.
-2 جریان وجوه نقد آزاد
جریان نقد آزاد از این حیث دارای اهمیت است که به شرکت اجازه میدهد تا فرصتهایی را جستجو کند که ارزش سهامدار را افزایش دهد. بدون در اختیار داشتن وجه نقد، توسعهی محصولات جدید، انجام تحصیلهای تجاری، پرداخت سودهای نقدی به سهامداران و کاهش بدهیها امکانپذیر نمیباشد. از طرف دیگر، وجه نقد باید در سطحی نگهداری شود که بین هزینهی نگهداری وجه نقد و هزینهی وجه نقد ناکافی تعادل برقرار شود. در این بخش به بررسی مفهوم جریان وجه نقد آزاد و اهمیت آن، نحوه محاسبه آن، وجود آن در شرکتها و سایر موضوعات مرتبط با آن پرداخته شده است.
