بخشی از مقاله
مقدمه
آجریکی از قدیمی ترین مصالح سـاختمانی اسـت. قـدمت سـاخت آجـر در ایـران بـه پـیش از دوران کوروش هخامنشی می رسد. کاخهـاي شـوش، تیسـفون،طاق کسـرا، آتشـکده آذر بـرزین، بـرج گنبـد کاووس، پلها و کاروانسراها نشانه هایی از وجود این صـنعت در دوران قـدیم ایـران هسـتند.در دوران ساسانیان و سلجوقیان استفاده از آجرهاي مرغـوب در بناهـاي گونـاگون و نیـز در معمـاري هنرمندانـه ایرانیان بسیار رونق یافته است.
نقش آجردر ساختمان سازي مدرن و پیشرفته امروزي بسیار برجسته است. آجر به عنوان رقیـب اصـلی بلوك هاي بتنی بخش عمده اي از حجم ابنیه را به خود اختصاص می دهد.بدین جهـت و نیـز بـدلیل افزایش تقاضا، در سالهاي اخیر ،بررسی و افزایش کمی و کیفی تولید آجر مورد توجه بسیار قرار گرفتـه است.خاك مناسب ، مهمترین عامل کیفی در تولید آجر به شمار می آید.ماده خام تولیـد آجـر بیشـتر از خاك هاي رسی ، شیل و مارن تامین می شود که در سطح زمین از گسترش زیادي برخوردارند. کوارتز و کانیهاي رسی اجزاي اصلی این مواد بوده و با دیگر کانیها و قطعات سنگی همراه هستند.
استان فارس با دارا بودن دشـتهاي وسـیع آبرفتـی هولوسـن وغنـی ازترکیبـات ریـز دانـه رسـی و نیـز سازندهاي آسماري ، میشان و پابده ، حاوي ذخایر قابل توجـه مـارن و رس ، ازپتانسـیل بـالایی بـراي
بررسی زمین شیمی وکانی شناسی خاك آجرپزي وآجرتولیدي، دشت کوارومرودشت ، استان فارس
تولید آجر برخوردار است.ولی به علت عدم بررسی و مطالعات کیفی و سرمایه گذاري مناسب در ایـن زمینه ، این استعداد بصورت بالقوه باقی مانده است.هم اکنون عمده خاك مورد نیاز براي تولید آجـر در استان ، از دو منطقه دشت کوار و مرودشت تـامین مـی شـود و کـوره هـاي آجـر پـزي اسـتان بیشـتر درشهرستان هاي شیراز ، مرودشت و کوار متمرکز هستند.
دشت کوار در 40 کیلومتري جنوب شرق شیراز داراي خاکی است آبرفتی ،به رنگ قهوه اي تا قهوه اي مایل به زرد ، حاوي مقدار کمی آهک مرئی . ( لکه هاي آهک با چشم غیر مسلح قابل رویت است) در حال حاضر از این خاك براي ساخت آجر پرسی به روش سنتی بهره برداري می شود .دشت مرودشت نیز در45 کیلومتري شمال شرق شیراز حاوي خاك آبرفتی به رنگ قهوه اي تا قهوه اي تیره و مرطـوب است.هم اکنون بهره برداري از این خاك ،بـراي تولیـد آجربـه دو روش ماشـینی و سـنتی، انجـام مـی گیرد.(شکل ( 1
بحث
به منظور انجام مطالعات زمین شیمیایی و کانی شناختی ،نمونه برداري ازخـاك دشـت کـوار در منطقـه محمود آباد با موقعیت جغرافیایی 29° 15′ 73″ عرض شمالی و 52° 44′ 03″ طول شرقی و از منطقه فتح آباد مرودشت با موقعیـت جغرافیـایی 29° 57′ 10″عـرض شـمالی و52° 47′ 14″ طـول شـرقی صورت گرفت (شکل .(1نمونه برداري به روش روزنه اي و شبکه بندي سیستماتیک انجام شد.9 نقطـه بر روي گوشه هاي مربع هایی به طول 1/5 متر انتخاب و روي هر یک از نقاط روزنه اي بـه عمـق 30
سانتیمتر ایجاد شد . سپس نمونه هایی به وزن 2 کیلو گرم برداشت شد . کلیه نمونه هاي برداشتی با هم مخلوط و نمونه مرکب بدست آمد .از نمونه کل به روش مخروط و چهار بخش کردن، میـزان مناسـب براي انجام آزمایش به دست آمد 600) گرم) . نمونه حاصل بوسیله آسیاب پودر شـده ، سـپس از الـک
149 میکرون عبور داده شد.همچنین نمونه هاي آجر تولید شده از خاك هاي مورد نظر بررسی شد.
جهت مقایسه بین خاك رس آبرفتی و خاك هاي سازندي ، نمونه برداري از شـیل پابـده درمنطقـه تـل زرد ( مسیر جاده شیراز به فسا) بـا موقعیـت 29° 16′ 55/9″ عـرض شـمالی و 52° 52′ 25/2″ طـول شرقی ، ومارن رازك درمنطقه پل کوار( مسیر جاده شیراز به فیروزآبـاد )، بـا موقعیـت 29° 10′ 43/7″
عرض شمالی و 52° 41′ 52/4″ طول شرقی صورت گرفت .(شکل (1
تجزیه هاي شیمیایی که به روش جذب اتمی در آزمایشگاه زمین شـیمی بخـش علـوم زمـین دانشـگاه شیراز انجام شد نشان می دهد کـه در خـاك آبرفتـی هـر دو منطقـه بترتیـب SiO2 ،CaO ،Al2O3 ،
Fe2O3 و MgO فراوانترین اجزاي اصلی می باشـند. در آجرهـاي تولیـدي ، MgO میـزان بـالاتري نسبت به Fe2O3 نشان می دهد.در رس هاي سازندي منطقه تل زرد و پل کوار ، اکسید هاي سلیسـیم ، آلومینیوم و آهن میزان بالاتر و کلسیم مقدار پایین تري نسبت به خاك هاي آبرفتـی نشـان میدهنـد کـه بیانگر ترکیب شیمیایی بهتري براي ساخت آجر است . (جدول (1
مطالعات کانی شناختی با پراش پرتو ایکس ( XRD) صورت گرفت. طبق نتایج بدست آمده کانیهـاي اصلی خـاك کـوار، کلسـیت ، کـوارتز، دولومیـت، اورتـوکلاز، مونـت موریلونیـت، کلریـت، آلبیـت و مسکوویت هستند. کانی هاي غالب درخاك مرودشت ، کـوارتز، دولومیـت، کلسـیت، کلریـت، مونـت موریلونیت،آلبیت ، مسکوویت و اورتوکلاز می باشند
