بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی اراضی با توجه به توانمندی خاک و اقلیم در استفاده بهینه از منابع خاک، آب و سرمایه برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی امری ضروری است. استفاده صحیح از اراضی با در نظر گرفتن پتانسیل، کاربردیتر کردن مطالعات خاکشناسی و استفاده از آن برای کاربران کشاورزی، از اهداف این تحقیق ا ست. منطقه مورد مطالعه د شت باروس - مبارک آباد - واقع در ا ستان فارس به م ساحت حدود 14600 هکتار در فا صله 45 کیلومتری شهر ستان جهرم واقع شده است ، دارای رژیم رطوبتی اردیک -زریک ورژیم حرارتی هایپر ترمیک می باشد. ابتدا در هر واحد خاک یک نیمرخ حفر شد و پس از تشریح افقها و نمونه برداری خاکها را براساس تاکسونومی 2012 طبقه بندی گردید که خاکها در دو رده اریدی سول و اینسپتی سول طبقهبندی شد.
دوره رشد از 7 آذر شروع و 22 اسفند پایان می پذیرد و طول آن بالغ بر 105 روز است. با توجه به سیکل رشد محصولات عمده منطقه طول دوره رشد برای کاشت محصولات مناسب نیست و در صورت کشت محصولات به صورت دیم در منطقه باروس حتما بایستی در بهار آبیاری تکمیلی انجام گردد. جهت تناسب اراضی نیازهای خاکی و اقلیمی محصولات جمع آوری و با جدول نیاز رویشی آنها به روش پارامتریک - ریشه دوم - مقایسه گردید.
بطورکلی کلاس تناسب واحدهای خاک برای این محصولات از خیلی مناسب - S2 - تا همیشه نا مناسب - N2 - و اقلیم منطقه برای پنبه دارای محدودیت متوسط، برای ذرت محدودیت شدید یا تنا سب بحرانی بوده و برای گندم و جو هیچ محدودیتی به وجود نمی آورد. سنگریزه عمقی و سطحی ، شیب، زهک شی، کربناتکلیسم، شوری و قلیائیت و واکنش خاک جزء عوامل محدودکننده خاکهای منطقه به حساب میآیند.
مقدمه
در دهه های اخیر بدنبال رشد بی رویه جمعیت دنیا استفاده بشر از منابع طبیعی و خصوصا اراضی بر مبنای قابلیت و استعداد آنها نبود بلکه بر اساس نیازهای آنی و تکنولوژی عصر خود پایه ریزی شده بود. و بدنبال آن خسارات جدی به اراضی وارد آمد که جهت جلوگیری از تخریب بیشتر بایستی قابلیت و استعداد منابع برای استفاده مورد نظر مطالعه شود و اراضی کشاورزی نیز از این قانون مستثنی نمی باشد. هرگونه بهره برداری از زمین که مافوق توانمندی آن باشد در دراز مدت باعث تخریب و کاهش باروری آن می گردد.
بنابراین شناخت ظرفیت تولید اراضی و اختصاص آنها به بهترین و سودآورترین نوع کاربری از اهمیت خاصی برخوردار است. برنامه ریزی برای استفاده بهینه از اراضی موجب می شود تا ضمن حداکثر بهره وری از زمین منابع طبیعی نیز برای استفاده آیندگان محفوظ بماند. در این راستا ابتدا بایستی منابع اراضی شناسایی شده و قابلیت و استعداد آنها برای انواع استفاده های ممکن بررسی شود. به عبارتی مهمترین گام در برنامه ریزی استفاده بهینه از زمین ارزیابی اراضی است.
تناسب اراضی مناسب بودن نوع مشخصی از اراضی را برای کاربری تعیین میکند. در واقع ارزیابی اراضی فرایند پیش بینی پتانسیل استفاده از زمین بر مبنای ویژگی های زمین میباشد که هدف اصلی آن استفاده بهینه از منابع با بررسی خصوصیات اراضی است تا بدون تخریب منابع خاک حداکثر درآمد حاصل شود.
گابور و همکاران - 1994 - در مصر نشان دادند که خاکهای شنی خیلی مناسب - 80-84 - برای هویج ، سیب زمینی و بادام زمینی، نسبتا مناسب - 50-73 - برای لوبیا ، آفتابگردان، هندوانه، گوجه فرنگی و یولاف و دارای تناسب بحرانی - 35-50 - برای ذرت، سورگوم، پیاز، زیتون، مرکبات و انگور می باشد. زیادات - 2007 - با استفاده از منابع مختلف اطلاعاتی شامل نقشه های خاک وصفات تخمین زده شده خاک نقشه تناسب اراضی تهیه کرد.
هدف این تحقیق مقایسه دقت طبقه بندی تناسب اراضی بر اساس مشخصات تخمین زده شده خاک و نقشه های قدیمی خاک میباشد. وی سه نقشه تناسب یکی مبنی بر مشخصات تخمینی خاک و دو تا بر اساس نقشه های قدیمی خاک - در مقیاس1:10000و - 1:50000 تهیه نمود. نتایج نشان داد که دقت طبقه بندی تناسب مبنی بر مشخصات تخمین زده شده خاک درمقایسه با دقت طبقه بندی بر اساس نقشه های قدیمی خاک،سودمندتر است.
در این مطالعه تاکید بر استفاده از صفات خاک مبنی بر مدل تخمینی می باشد زیرا منابع مختلفی از اطلاعات خاک در مناطقی که نقشه خاک در دسترس نیست را فراهم می نماید. ایگیو و همکاران - - 2005 به دنبال مشاهده کاهش تولید در هکتار، به ارزیابی اراضی برای تولیدات کتان در منطقه آزوکان - 1غرب آفریقا - پرداختند. این ناحیه دارای آب و هوای حاره ای می باشد. به منظور ارزیابی و تعیین توانایی واحدهای اراضی برای تولید کتان، خاک و داده های رقومی ناحیه آزوکان جمع آوری شد.
با استفاده از روش فائو - - LSC/FAO شاخص زمین برای خاکهای مختلف منطقه مورد مطالعه دارای تناسب بحرانی تا نامنا سب بود. نتایج ن شان دهنده سطوح محدودیت شیمیایی و فیزیکی - بافت خاک وکربن آلی - ا ست. به علاوه شرایط آب وهوایی نامساعد تعیین کننده تناسب این ناحیه برای تولید کتان است.
بونیانوفاپ و همکاران - 2004 - در ارزیابی تناسب اراضی شمال تایلند برای کشت موز، از GIS برای ترکیب 5 فاکتور محیطی - فاکتورهای تجاری، فراهمی آب، ویژگی خاک، اقلیم و توپوگرافی - که شامل 19 متغییر بودند، استفاده کردند. از امتیازدهی به متغییرها و وزندهی به هر فاکتور و متغییرها استفاده کرده و تناسب اراضی را در 5 کلاس - از S1 تا - N2 بیان کردند. آنها با ادغام شرایط محیطی فعلی، ویژگیهای خاک و انواع کاربریهای اراضی، مکانهای جدید مناسب برای کشت موز را تحت روشهای مدیریت اراضی در تایلند پیشنهاد کردند.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه به مساحت 14600 هکتار واقع در استان فارس، در جنوب شرقی شیراز با 53 درجه 33 دقیقه تا 53درجه 40دقیقه طول شرقی و 28 درجه 17دقیقه تا 28 درجه 26دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است.
میانگین بارندگی سالیانه 308 میلیمتر بوده میباشد. پربارانترین ماههای سال آذر و بهمن و کم باران ترین ماههای سال شهریور و تیر میباشد. میانگین رطوبت نسبی بیشینه سالیانه در این منطقه حدود 43/9 درصد میباشد. میانگین رطوبت نسبی کمینه سالیانه در این منطقه حدود 29/27 درصد میباشد. دارای رژیم رطوبتی اردیک -زریک ورژیم حرارتی هایپر ترمیک می باشد.
ارزیابی کیفی تناسب اراضی در سه مرحله انجام گردید: مرحه اول تهیه اطلاعات خاکی و اقلیمی منطقه مورد مطالعه، مرحله دوم تعیین مشخصات مورد نیاز گیاهان عمده منطقه، و مرحله سوم مقایسه این اطلاعات و مشخصات - مرحله یک و دو - با یکدیگر به روش پارامتریک - ریشه دوم - بود.
جهت تهیه اطلاعات خاکی ابتدا با استفاده از مطالعات نیمه تفضیلی دشت مبارک آباد ایزدپناه - 1368 - واحدهای مختلف خاک شناسایی ودر هر واحد جهت بررسی خاکها و تکمیل اطلاعات، اقدام به حفر 15 نیمرخ گردید . در هرنیمرخ پس از تشریح افقها، مشخصات مورفولوژیکی مانند بافت، ساختمان، چسبندگی، شکل پذیری، وجود آهک وگچ ثانویه تعیین گردید و از هر افق یک نمونه خاک تهیه وجهت انجام آزمایشات مختلف شامل بافت خاک، ماده آلی، کربنات کلسیم، گچ، شوری، اسیدیته خاک و درصد سدیم تبادلی به آزمایشگاه خاکشناسی منتقل شد.
نتایج حاصل با استفاده از ضرایب عمقی گیوی - - 1376 تا عمق یک متری متوسط وزنی گرفته شد. سایر فاکتورهای خاکی که تعیین گردید عبارت است از :
پستی وبلندی - شیب وناهمواریهای کوچک - ، خیس بودن خاک - سیلگیری، زهکشی، عمق سفره آب زیرزمینی - ، خواص فیزیکی خاک - مقدار سنگ وسنگریزه، عمق خاک وساختمان خاک - برای تهیه اطلاعات هواشناسی واقلیمی از اطلاعات ایستگاه هواشناسی جهرم استفاده شد.
این اطلاعات عبارتند از: درجه حرارت، تابش نور خورشید، رطوبت نسبی، مقداربارندگی وطول روز که برای ماههای مختلف به تفکیک تهیه گردید. جهت تهیه دوره رشد فیزیولوژیکی محصولات عمده زراعی از اطلاعات کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی ومراکز خدمات کشاورزی وکشاورزان تحصیل کرده استفاده شد ومراحل مختلف رشد - جوانه زنی، ر شد روی شی، پنجه زنی، گلدهی و - … گیاهان عمده منطقه م شخص وپارامترهای هوا شنا سی را برای آن مراحل از آمارهای هواشناسی موجود استخراج گردید.
در مرحله دوم لازم بود شرایط مطلوب خاکی و اقلیمی ر شد هرگیاه م شخص گردد واثر هر پارامتر در کاهش عملکرد تعیین شود. جهت این امر از جداول ارائه شده در ن شریه سایز وهمکاران - - 1993 ون شریه 1015 مو س سه تحقیقات خاک و آب گیوی - - 1376ا ستفاده گردید . درمرحله سوم شرایط خاکی واقلیمی منطقه را با جداول فوق مقای سه وکلاس تنا سب ارا ضی فعلی هر واحد جهت هر گیاه زراعی به روش پارامتریک - ریشه دوم - مشخص گردید.
