بخشی از مقاله
مقدمه
یکی از راههای افزایش تولید در واحد سطح ، شناخت خاکها واستفاده مناسب از اراضی با درنظر گرفتن استعدادها وپتانسیل آنها است بطوری که از توان بالقوه اراضی حداکثر استفاده گردد.تناسب اراضی مناسب بودن نوع مشخصی از اراضی را برای کاربری تعیین میکند. در واقع ارزیابی اراضی فرآیند پیشبینی پتانسیل استفاده از زمین بر مبنای ویژگی های زمین می باشد. - 2007 - Ziadat با استفاده از منابع مختلف اطلاعاتی شامل نقشههای خاک و صفات تخمین زده شده خاک، نقشه تناسب اراضی را تهیه کرد.
هدف ایشان مقایسه دقت طبقهبندی تناسب اراضی بر اساس مشخصات تخمین زده شده خاک و نقشههای قدیمی خاک بوده است . نتایج پژوهش ایشان نشان داده که دقت طبقه بندی تناسب بر مبنای مشخصات تخمین زده شده خاک در مقایسه با دقت طبقه بندی بر اساس نقشه های قدیمی خاک، سودمندتر است و اطلاعات خاک مناطقی که نقشه خاک در دسترس نیست، را فراهم می نماید.
Igue و همکاران - 2005 - به منظور ارزیابی و تعیین توانایی واحدهای اراضی برای تولید کتان، دادههای خاک و رقومی ناحیه آزوکان جمع آوری و با استفاده از روش فائو - - LSC1/FAO شاخص زمین برای خاکهای مختلف منطقه مورد مطالعه دارای تناسب بحرانی تا نامناسب بوده است. نتایج نشان دهنده سطوح محدودیت شیمیایی و فیزیکی - بافت خاک وکربن آلی - بوده است. به علاوه شرایط آب وهوایی نامساعد تعیین کننده تناسب این ناحیه برای تولید کتان بوده است.
Zhang وهمکاران - - 2004 گزارش کردند در 81600 هکتار از اراضی کشاورزی چین، که 19 خصوصیت خاک به همراه 7367 واحد ارزیابی به عنوان فاکتورهای ارزیابی انتخاب شدند و به منظور کمی کردن عوامل ارزیابی، تجزیه وتحلیل فازی با روش دلفی ترکیب شدند. این سیستم در مقایسه با روش ارزیابی اراضی وزارت کشاورزی چین - CAMLES - 2 چندین مزیت دارد، به دلیل استفاده از جزئیات اطلاعات خاک و تعیین بهترین مدیریت کشاورزی وکاربری، میتواند موجب رسیدن به تولیدات بیشتر وافزایش قابلیت استفاده از زمین گردد.
در همین راستا دشت سر پنیران که یکی از دشتهای مهم استان فارس میباشد جهت این تحقیق انتخاب گردید. پتانسیل واقعی اراضی این منطقه بعلت داشتن محدودیت های مختلف ناشناخته مانده و نیاز است با یک مطالعه تناسب اراضی این محدودیتهاشناخته وراههای اصلاح آنها مشخص گردید. هدف اصلی این تحقیق کاربردی کردن مطالعات خاکشناسی، شناخت محدودیتهای هر واحد خاک و استفاده بهینه از منابع با بررسی خصوصیات اراضی است تا بدون تخریب منابع خاک حداکثر درآمد حاصل شود.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه به مساحت 16000 هکتار واقع در استان فارس، در شمال شرقی شیراز با 53 درجه و 15 دقیقه تا 53 درجه و 29 دقیقه طول شرقی و 29 درجه و 57 دقیقه تا 30 درجه و 5 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. بر اساس آمار هواشناسی متوسط بارندگی 235/6میلیمتر و میانگین سالیانه درجه حرارت 15/5 درجه سانتیگراد دارای رژیم رطوبتی Xeric و رژیم حرارتی Mesic است. ارزیابی کیفی تناسب اراضی در سه مرحله انجام گردید: مرحه اول تهیه اطلاعات خاکی و اقلیمی منطقه مورد مطالعه، مرحله دوم تعیین مشخصات مورد نیاز گیاهان عمده منطقه، و مرحله سوم مقایسه این اطلاعات و مشخصات - مرحله یک و دو - با یکدیگر به دو روش تناسب اراضی ساده و پارامتریک بود.
جهت تهیه اطلاعات خاکی ابتدا با استفاده از مطالعات نیمه تفضیلی دشت ارسنجان و سرپنیران - حسنشاهی - 1372 واحدهای مختلف خاک شناسایی و در هر واحد جهت بررسی خاکها وتکمیل اطلاعات، اقدام به حفر نیمرخ گردیدکه شامل 17 نیمرخ خاک شد. در هر نیمرخ پس از تشریح افقها، مشخصات مورفولوژیکی مانند بافت، ساختمان، چسبندگی، شکل پذیری، وجود آهک وگچ ثانویه تعیین گردید و از هر افق یک نمونه خاک تهیه و برای انجام آزمایشات مختلف بافت خاک، ماده آلی، کربنات کلسیم، گچ، شوری، اسیدیته خاک و درصد سدیم تبادلی به آزمایشگاه خاکشناسی منتقل شد. نتایج حاصل با استفاده از ضرایب عمقی - گیوی - 1376 تا عمق یک متری متوسط وزنی گرفته شد. سایر فاکتورهای خاکی شامل : پستی وبلندی - شیب وناهمواریهای کوچک - ، خیس بودن خاک - سیلگیری، زهکشی، عمق سفره آب زیرزمینی - ، خواص فیزیکی خاک - مقدار سنگ و سنگریزه، عمق خاک و ساختمان خاک - تعیین گردید.
برای تهیه اطلاعات هواشناسی و اقلیمی از اطلاعات ایستگاه هواشناسی ارسنجان استفاده شد. این اطلاعات عبارتند از: درجه حرارت، تابش نور خورشید، رطوبت نسبی، مقدار بارندگی و طول روز که برای ماههای مختلف به تفکیک تهیه گردید. برای تهیه دوره رشد فیزیولوژیکی محصولات عمده زراعی از اطلاعات کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی و مراکز خدمات کشاورزی وکشاورزان تحصیل کرده استفاده شد.
مراحل مختلف رشد - جوانه زنی، رشد رویشی، پنجه زنی، گلدهی و - … گیاهان عمده منطقه مشخص و پارامترهای هواشناسی برای آن مراحل نیز از آمارهای هواشناسی موجود استخراج گردید. در مرحله دوم لازم بود شرایط مطلوب خاکی و اقلیمی رشد هرگیاه مشخص گردد و اثر هر پارامتر در کاهش عملکرد تعیین شود. جهت این امر از جداول ارائه شده در نشریه 1015 موسسه تحقیقات خاک و آب استفاده گردید - گیوی . - 1376 در مرحله سوم شرایط خاکی و اقلیمی منطقه را با جداول فوق مقایسه وکلاس تناسب اراضی فعلی هر واحد جهت هر گیاه زراعی مشخص گردید.
نتایج و بحث:
براساس مشخصات مورفولوژیکی و نتایج تجزیه خاک، خاکها براساس تاکسونومی 2012 طبقه بندی گردید. این اراضی در یک رده خاک Inceptisols و دو فامیلی - سرپنیران و نجمکان - طبقه بندی میگردد - جدول . - 1 در اراضی مطالعه شده بطور کلی با کاهش شیب عمق سولوم و ضخامت افق های AP و B افزایش یافت. از بین روشهای کیفی تعیین کلاسهای اراضی، روش پارامتریک نسبت به روش محدودیت ساده از دقت بالاتری برخوردار است. چون اولاً محدودیتها با هم جمع بسته میشوند و ثانیاً عدد مشخص میشود و دقیقتر میتوان تناسب زمین را تشخیص داد. از بین دو روش پارامتریک یعنی استوری و ریشه دوم، نتیجه ریشه دوم در عمل به واقعیت نزدیکتر است. چون محدود کنندهترین عامل در خارج از رادیکال قرار میگیرد و کارایی آن در تعیین بهرهوری از اراضی بهتر از روش استوری است.
بررسی نتایج ارزیابی کیفی تناسب اراضی سری خاک سرپنیران به روش پارامتریک - ریشه دوم - در مورد گندم، جو و ذرت نشان میدهد که اغلب واحدهای اراضی در کلاس تناسب بحرانی به مقدار خیلی کمتر در کلاس نامناسب و برای کشت سویا و آفتابگردان در کلاس نامناسب قرار دارند - جدول . - 2 همچنین نتایج ارزیابی کیفی تناسب اراضی سری خاک نجمکان به روش پارامتریک - ریشه دوم - در مورد گندم، جو نشان میدهد که اغلب واحدهای اراضی در کلاس نسبتاً مناسب و برای کشت ذرت، سویا و آفتابگردان در کلاس تناسب بحرانی قرار دارند.
مهمترین عامل محدود کننده خاک در همه واحدهای اراضی سنگریزه عمقی میباشد که فاکتور غیر قابل اصلاح بوده و در بعضی از واحدهای سری خاک سرپنیران شیب نیز عامل محدودکننده است. همچنین در بعضی از واحدهای سری خاک نجمکان علاوه بر سنگریزه، شیب و حاصلخیزی خاک نیز بسیار موثراست که همگی غیر قابل اصلاحاند - جدول . - 2 طبق آمارهای هواشناسی و محاسبات تبخیر و تعرق پتانسیل، دوره رشد از 7 آذرماه تا 22 اسفند ماه می باشد که معادل 105 روز است. بنابراین با طول دوره رشد هیچکدام از گیاهان عمده منطقه منطبق نبوده در نتیجه امکان کشت دیم این محصولات در منطقه وجود ندارد.
