بخشی از مقاله

مقدمه آلمانی است. مصرف سالیانه بابونه در جهـان بـیش از 4000
یکــی از پرمــصرفتــرین گیاهــان دارویــی در اروپــا، تن گل خشک بوده که بیـشتر آن را بابونـه آلمـانی تـشکیل
خاورمیانه، شمال اروپا، اسـترالیا و آمریکـاي شـمالی بابونـه میدهد (امیدبیگی، .(1374 بابونه در منـاطق مختلـف ایـران

201 تأثیر مقادیر نیتروژن و فسفر بر عملکرد، اجزاء عملکرد…

کشت میشود. در سال زراعـی 1384 منـاطق عمـده کـشت بابونه در ایران استان شیراز، کهکلویه و بویراحمد بـا سـطح زیرکشت 154 هکتار و عملکرد 560 کیلوگرم گل خشک در هکتار گزارش شده است (رحمانی، .(1386 از دلایل کمبـود عملکرد گیاهان دارویی در کشور، میتـوان بـه نبـود دانـش کافی در عملآوري، هزینـه کـارگري در برداشـت سـنتی و همچنین امکانـات مکـانیزه اشـاره کـرد (امیـدبیگی، .(1374

اگرچه اخیراً در زمینه کاربرد کودهاي فسفره و نیتروژنـی در گیاهان زراعی تحقیقات زیادي صورت گرفته، ولی در مورد کاربرد ایـن کودهـا در گیاهـان دارویـی و مـدیریت آنهـا و همچنین در بررسی اثر این کودها بر روي متابولیتهاي ثانویه در گیاهان دارویی ماننـد کامـازولن در گیـاه دارویـی بابونـه آلمانی به نظر میرسد باید تحقیقات بیشتري صورت گیـرد.

نیتروژن از عناصر اصلی تشکیلدهنده پروتئین بـوده و بـراي رشد بخشهاي هـوایی گیـاه ضروریـست .(Lopes, 1996)

بنابراین براي رشد طبیعی گیاهـان دارویـی بـه مقـدار کـافی نیتروژن مورد نیاز است و مقدار این عنصر در مناطق خشک بسیار کم است (فلاحتگر، .(1382 فسفر نیز عنصریست کـه بهویژه در بخشهاي زایشی گیاه بسیار داراي اهمیت است و یکی از عناصر مهم در بابونه آلمانی است و بایـد کمبـود آن در خاك براي یک عملکرد مناسب برطـرف شـود ( Lopes, .(1996 برداشت بابونه آلمانی زمانی صـورت مـیگیـرد کـه بالاترین میزان اسانس در گیاه تولید شده باشد. این زمـان بـا عناصر غذایی رابطه مـستقیم دارد .(Bernath, 1993) نتـایج آزمایشهاي مختلف نشان داده که تأمین میزان کود نیتروژنی و فسفره مناسب در عملکرد بابونه آلمانی بسیار حائز اهمیت بوده و در تداوم گلدهـی، میـزان وزن تـر گـل، میـزان وزن

خشک گل، عملکرد اسانس داراي اثرهاي مستقیم میباشد و بالاترین میزان عملکـرد را مـیتـوان از بکـار بـردن نـسبت مناسب ایـن دو عنـصر کلیـدي، بـراي گیـاه حاصـل نمـود

(امیـدبیگی، .(1374 هـدف از ایـن تحقیـق بررسـی تعیـین بهترین تیمار کودي براي تولید عملکرد (تعداد گل در بوتـه، مقدار گل تازه و خشک در هـر گیـاه) و درصـد اسـانس در بابونه آلمانی بود.

مواد و روشها

این تحقیق در منطقهاي نیمهخـشک (طـول جغرافیـایی'53

و"48، عرض جغرافیایی'31 و 36"، ارتفاع 1050 متر از سـطح دریا، میانگین بارندگی 259 میلیمتر در سال و همچنین با دماي حداقل -8 درجه و حداکثر +40 درجـه سـانتیگـراد) در بهـار سال 1386 با بررسی خاك (جدول (1، تهیه بذرهاي آزمایـشی و سرانجام اجراي نقشه طرح آزمایش آغاز گردید. آزمـایش در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه شاهد به صـورت فاکتوریل در قالب بلوكهاي کامل تـصادفی بـا سـه تکـرار در زمینی به ابعاد 600 متر مربع اجرا شد. بذرهاي بابونه در عمـق یک سانتیمتري با فاصله 10 سانتیمتر روي ردیف و فاصله 50

سانتیمتر در بین ردیف کشت شد. مقدار نیتروژن در سه سطح

0)، 40 و 80 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) از منبـع اوره بود که نصف آن در هنگام کاشـت و نـصف دیگـر در هنگـام ساقه رفتن به گیاه داده شـد، مقـدار فـسفر نیـز در سـه سـطح

0)، 30 و 60 کیلــوگرم فــسفر خــالص در هکتــار) از منبــع سوپرفسفات تریپل به صورت نواري در عمق پنج سانتیمتـري همزمان با کاشت بکار برده شد. در این آزمایش تمـام مراحـل فنولوژیک گیاه (زمان اولین غنچهدهی، زمان اولـین گـلدهـی،

فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 26، شماره 1 103


تعداد گل و ارتفاع گیاه) یاداشتبرداري شد. پس از بـاز شـدن غنچهها عملیات برداشت گلها انجام شد. عملیات برداشت در شش مرحله انجام شد که هر سه برداشت، یک چین اصـلی در نظر گرفته شد. بعد گلهـاي چیـده شـده بـه وسـیله کاغـذهاي مخصوص به مدت دو روز در تاریکی و در هواي آزاد خشک شــدند (امیــدبیگی، (1376، پــس از خــشککــردن گــلهــا اسانسگیري از گلهاي بابونه آلمانی توسط روش تقطیر با آّب در آزمایشگاه گروه زراعت دانشکده کشاورزي دانشگاه شـاهد انجام شد، بهطوري که هر 50 گرم گل خشک از هـر تیمـار را به مدت سه ساعت در داخـل دسـتگاه قـرار داده و بعـد از آن اسانس استخراجی از گلهاي گیاه را در داخل ظروف شیشهاي تیره ریخته و به آزمایـشگاه گیـاهپزشـکی بـراي تعیـین میـزان کامازولن اسانس از طریق دستگاه اسپکتروفتومتر انتقال داده شد

Stahi & Schild, 1994)؛ .(Galal et al., 2000 بـراي کـالیبره

کردن دستگاه جهت اندازهگیري کامـازولن اسـانس از محلـول ديکلرومتان استفاده شد. بعد از کالیبراسیون، محلول اسـانس و ديکلرومتان به حجم 10 میلیلیتـر رسـانده شـد و بـه داخـل


دستگاه منتقل گردید. بعد طول موج ارسالی دستگاه در حـدود

603 نانومتر (طول موج جذبی کامازولن) تنظیم شـد و پـس از خواندن اعداد بدست آمـده بـا اسـتفاده از رابطـه زیـر درصـد کامازولن تعیین شد.

C = 50 10 Ε184 / 3 ε ×1000

=C درصد کامازولن در اسانس

=50 وزن گل خشک بر حسب گرم در اسانسگیري

=E عدد خوانده شده از اسپکترو فتومتر

=184/3 وزن ملکولی کامازولن

= ε ثابت جذب مولار کامازولن که برابر 420 نانومتر میباشد


دادههاي بدستآمده در Excel 2003 وارد شده و بعد به وسیله برنامه SAS تجزیه وتحلیل آماري شدند و میـانگینهـا نیـز بـا آزمون دانکن مقایسه شد.

جدول -1 مشخصات خاك محل انجام آزمایش

صفات عمق نمونهبرداري
خصوصیات عمق نمونهبرداري به سانتیمتر 0 - 30 30 - 60
هدایت الکتریکی (دسی زیمنس برمتر) 4/96 4/65
واکنش خاك (pH) 7/7 7/7
مواد آلی (درصد) 1/5 0/64
نیتروژن کل (درصد) 0/089 0/062
فسفر قابل جذب (میلیگرم در کیلوگرم) 21 5
بافت خاك لومی لومی رسی

401 تأثیر مقادیر نیتروژن و فسفر بر عملکرد، اجزاء عملکرد…

نتایج

نتایج بدست آمده از تجزیه واریانس دادهها نشان داد کـه اختلاف عملکرد (تعداد گل در واحد سـطح، وزن تـر، وزن خشک) بابونه آلمانی تحت تأثیر مقادیر نیتروژن و فـسفر در ســطح %1 معنــیدار مــیباشــد. همچنــین در بقیــه صــفات اندازهگیري شده مانند وزن تر و خشک پیکر رویشی، زمـان ظهور اولین غنچه و گل، تعداد شاخههاي گلدهنـده، مقـدار اسانس در واحد سـطح، اخـتلاف معنـیداري در سـطح %1

وجود داشته، ولـی از نظـر مقـدار اسـانس در 50 گـرم گـل خشک و درصد کامـازولن در اسـانس اخـتلاف معنـیداري مشاهده نشد (جدول .(2 همچنین باید اشاره کرد کـه تیمـار شاهد داراي پایینترین عملکرد نسبت بـه تیمارهـاي دیگـر بوده است. مقایسه میانگینها نشان داد که پایینتـرین مقـدار عملکرد مربوط به شاهد و بیشترین مقـدار عملکـرد مربـوط به سطح سوم سطوح کودي فسفره 60) کیلوگرم در هکتـار)

و ســطح دوم کــودي نیتروژنــه 40) کیلــوگرم در هکتــار)

میباشد. همچنین در تعیین مقدار اسانس و درصد کامازولن در اسانس باید گفت که سطوح کودي فوق به دلیـل فـراهم بودن مناسب عناصر غذایی براي گیاه مقدار اسانس بیـشتري را نسبت بـه دیگـر سـطوح نـشان مـیدهـد، امـا در تولیـد کامازولن بیشتر در بین تیمارها اثر معنیداري مـشاهده نـشد که میتوان نتیجه گرفت، به دلیل فعالیتهاي خاص شیمیایی در گیاه در تولیـد متابولیـتهـاي ثانویـه اثـر معنـیداري در تغییرات این دو سطوح کودي نسبت به تیمـار شـاهد بـراي درصد کامازولن مشاهده نشد، امـا در بررسـی بقیـه صـفات تیمار شـاهد از نظـر تـداوم اسـتفاده از منـابع غـذایی داراي

کمبود میباشد و براي تولید عملکرد مناسـب میـزان بـسیار پایینتري را نشان میدهد.

عملکرد پیکر رویشی خشک در واحد سطح

تجزیه واریانس نشان داد که سـطوح مختلـف کودهـاي نیتروژنه و فسفر اثـر معنـیداري در سـطح %1 بـر عملکـرد بیوماس خشک در واحـد سـطح داشـته اسـت (جـدول .(2

مقایسه میانگینهـا مـشخص نمـود کـه تیمـار 80 کیلـوگرم نیتروژن در هکتار (N2) با 80/33 گرم در متر مربع بیـشترین عملکرد ماده خشک را تولید کرده و با سایر تیمارها اختلاف معنیداري دارد. پـس از آن تیمـار 40 کیلـوگرم نیتـروژن در هکتار (N1) و شاهد (N0) بهترتیب با 70/33 با 50/58 گـرم در متر مربع مـاده خـشک کمتـرین میـزان را داشـته اسـت.

همچنین تیمار 60 کیلوگرم فسفر در هکتـار (P2) بـا 86/31

گرم در متر مربع بالاترین عملکرد ماده خشک را تولید کرده و با سایر سطوح تفاوت معنیداري داشته و پس از آن تیمار

30 کیلوگرم فسفر در هکتار (P1) با 79/72 و P0 (شاهد) بـا

75/33 گـرم در متـر مربـع مـاده خـشک پیکـر رویـشی در پایینترین سطح قرار میگیرند (شکل .(1

اختلاف معنیداري بین اثرهاي متقابل نیتروژن و فسفر بر عملکرد ماده خـشک پیکـره رویـشی بابونـه مـشاهده شـد.

مقایسه میانگینها نشان داد که تیمار 80 کیلوگرم نیتـروژن و

60 کیلوگرم فسفر در هکتار (N2P2) بـا 90/14 گـرم در متـر مربع بیشترین وزن ماده خشک در واحـد سـطح را داشـته و تیمار شاهد (N0P0) بـا 50/03 گـرم در متـر مربـع کمتـرین میزان ماده خشک را در بین تیمارها داشته است.

فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 26، شماره 1 105


زمان ظهور اولین غنچه و گل

اثر متقابل نیتروژن و فسفر بر زمـان ظهـور اولـین غنچـه معنیدار بوده است (شکل .(2 مقایسه میانگینها نشان داد که تیمار 80 کیلوگرم نیتروژن و 60 کیلـوگرم فـسفر در هکتـار

(N2P2) با 56/66 روز بیشترین زمان و تیمار شاهد نیتـروژن و فسفر (N0P0) با 49/33 روز کمتـرین زمـان بـراي ظهـور اولین غنچه را در بـین سـایر تیمارهـا بـه خـود اختـصاص دادهاند. در بررسی زمان ظهور اولین گـل، تجزیـه واریـانس نشان داد که اثرهاي متقابل نیتروژن و فسفر تأثیر معنـیداري در سطح %1 بـر زمـان شـکوفایی اولـین گـل داشـته اسـت

(جدول .(2 مقایسه میانگینها مشخص نمود که تیمـار (N2) 80 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با 60/11 روز پس از کاشـت بذر طولانیتـرین زمـان شـکوفایی اولـین گـل را بـه خـود اختصاص داده و با سایر تیمارها تفـاوت معنـیداري داشـته است. باز شدن اولین گل تیمارهاي 40 کیلوگرم نیتـروژن در هکتار (N1) و شاهد (N0) نیز بهترتیب 56/55 و 54/66 روز زمان لازم داشته است. اثر متقابل نیتروژن و فـسفر بـر زمـان شکوفایی اولین گل تأثیر معنـیداري داشـته اسـت. مقایـسه میانگینها مشخص نمود که تیمار 80 کیلوگرم نیتروژن و 60

کیلوگرم فـسفر در هکتـار (N2P2) بـا 61/33 روز بیـشترین زمان و تیمار شاهد نیتروژن و فـسفر (N0P0) بـا 52/33 روز کمترین زمان براي ظهور اولین گل را در بین سـایر تیمارهـا به خود اختصاص دادهاند.

تعداد شاخههاي گلدهنده

اثر متقابل نیتروژن و فسفر بر تعداد شاخههاي گلدهنـده نشان میدهد که تیمار 40 کیلوگرم نیتـروژن و 60 کیلـوگرم فسفر در هکتار (N1P2) بالاترین تعداد شاخههاي گلدهنـده


(25/06) را ایجاد کرده وتیمارهاي شـاهد نیتـروژن و فـسفر

(N0P0) پایینترین تعداد شـاخههـاي گـلدهنـده (9/20) را داشته است، بهطوري که بیشترین تعداد شاخههاي گلدهنده در بوته مربوط به تیمارهاي 40 و 80 کیلوگرم نیتروژن و 60

کیلوگرم فسفر در هکتار (N1P2) میباشـد کـه بـراي تولیـد اقتصادي توصیه میشود (شکل .(3

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید