بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر مقادیر نیتروژن و تراکم بوته بر عملکرد و نوسانات اسانس در مراحل مختلف رشد، آزمایشی در سال 1388 در مزرعه مجتمع تحقیقاتی و پژوهشهای علمی کاربردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان انجام شد. طرح آماری مورد استفاده کرتهای خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار انجام گرفت. عامل اصلی نیتروژن در چهار سطح - صفر،50،100،150 - کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و عامل فرعی تراکم بوته در چهار سطح 80 - ،100،120، - 140 بوته در متر مربع انتخاب شد. نتایج نشان داد که کاربرد نیتروژن بر عملکرد اسانس تأثیر معنی دار داشت. بیشترین عملکرد اسانس با 6/851 گرم بر متر مربع بود که از مصرف 150کیلوگرم نیتروژن در هکتار تولید شد. و طبق گروه بندی به روش دانکن در گروه اول آماری قرار گرفت. و کاهش عملکرد اسانس در کاربرد عدم مصرف نیتروژن به دست آمد تراکم بوته معنی دار نشد.
مقایسه میانگین ها با آزمون Duncan درسطح 5 درصد نشان داد که تراکم 140 بوته در متر مربع با عملکرد 4/602 گرم بر متر مربع اسانس بهتر از سایر تیمارها بود و در گروه بندی با آزمون دانکن در گروه اول قرار گرفت. وتراکم 80 بوته در متر مربع با عملکرد 3/587 گرم بر متر مربع در هکتار برتری داشت.اثر متقابل نیتروژن و تراکم بوته معنی دار شد. مقایسه میانگین ها نشان داد که تراکم 140بوته در متر مربع با کاربرد 150 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار با 9/159 گرم بر متر مربع در هکتار بیشترین عملکرد اسانس در گیاه را تولید کرد و در گروه اول آماری قرار گرفت و تراکم 100 بوته در متر مربع با کاربرد عدم مصرف نیتروژن با 0/9875 گرم بر متر مربع در هکتارکمترین عملکرد اسانس در گیاه را به خود اختصاص داد.
واژههای کلیدی: گیاه شوید، نیتروژن، تراکم بوته، عملکرد اسانس
مقدمه
شوید گیاهی به ارتفاع 40-90 سانتیمتر، علفی و معطر از تیره چتریان Apiaceae با برگهای کوچک نازک و نخی شکل و دارای سه بریدگی عمیق با گلهایی به رنگ زرد و گلآذین چتری میباشد. منشأ آن نواحی شرقی مدیترانه و اروپا گزارش شدهاست. در اکثر نقاط دنیا کشت میشود. هوای آفتابی و اقلیم معتدل را میپسندد.شوید باعث پایین آمدن چربی خون میشود. همچنین ملین و مسکن نیز میباشد. شیر مادران شیرده را افزایش میدهد. شوید یک منبع بسیار خوب از کلسیم می باشد. کلسیم برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوانی که بعد از یائسگی و یا در برخی شرایط خاص مانند آرتریت روماتوئید اتفاق می افتد، بسیار سودمند است. عﻻوه بر کلسیم، شوید منبع خوبی از فیبر و املاحی چون منیزیم، آهن و منگنز می باشد. از شوید برای دل درد در حیوانات نیز استفاده می شود. بذر شوید حتی مؤثرتر از خود شوید است. بذر آن جهت درمان تومورهای شکم ، معده و روده و همچنین تومور پروستات و پستان توصیه شدهاست. پودر بذر شوید همراه با روغن زیتون به صورت ضماد برای رفع تومورهای مختلف مانند تومور مقعد، بواسیر و پستان مؤثر است. بیاشتهایی، یرقان و سرفه را میتوان با مصرف بذر شوید برطرف کرد. بذر شوید را میشود به صورت گرد تهیه و برای رفع ناراحتیهای یادشده نیم گرم در یک استکان آب جوش ریخت و 3 بار در روز استفاده کرد.
اسانس ها طبقه ای از روغن های گیاهی هستند که نقش ویژه ای در زندگی بشر ایفا می کنند. امروزه اسانس های حاصل از گیاهان در صنایع مختلف دارویی، بهداشتی، شوینده ها، خوشبو کننده ها، پزشکی و حتی دور کردن حشرات استفاده فراوان دارد. امروزه در دنیا سالانه بیش از 20 میلیون کیلوگرم انواع اسانس از گیاهان استخراج می شوند. اسانسهایی که از طریق مصنوعی تهیه می شوند از لحاظ مرغوبیت و لطافت با اسانسهایی که منشأ طبیعی دارند قابل قیاس نیستند. اسانس شوید که از بذرها و پیکر رویشی خشک شده استخراج میشود خاصیت ضد باکتریایی دارد و در صنایع غذایی و نوشابه سازی از آن استفاده می شود. مصرف اسانس شوید در جهان 60 تا 70 تن در سال است. اسانس میوه شوید دارای اثر ضد قارچ است. اسانس حاصل از برگ شوید نیز اثر ضد قارچی داشته و باعث محافظت گندم از فساد قارچی در طی دوران نگهداری - ذخیره - می شود - .میوه شوید داری 2/5-4درصد اسانس میباشد که مقدار آن براساس منطقه جغرافیایی و فصل تغییر کرده و تا 7/7 درصد هم میرسد. قسمت اعظم اسانس میوه شوید د-کاروون به میزان بیش از 60 درصد، د-لیمونن و آلفا فلاندرون است که در مجموع حدود 90 درصد اسانس را شامل میشود.
مواد و روشها
این پژوهش در تابستان 1388 در مزرعه مجتمع تحقیقاتی وپژوهشهای علمی کاربردی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان انجام شد. طرح آماری مورد استفاده کرتهای خرد شده - - Split Plot Design در قالب بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد.که در آن نیتروژن از منبع اوره به عنوان عامل اصلی در چهار سطح - صفر،150،100، - 50 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و تراکم بوته در چهار سطح 80 - ،100 ، 120 ، - 140 بوته در متر مربع به عنوان عامل فرعی درنظر گرفته شدند. ابعاد هر کرت اصلی طول و عرض 4 متر هر کرت اصلی دارای 8 جوی و پشته به عرض 60 سانتیمتری و هر کرت فرعی شامل 2 پشته 60 سانتی متری به طول چهار متر بود که روی هر پشته سه خط کاشت با فاصله 20 سانتیمتر در نظر گرفته شد و فاصله بین خطوط بر اساس تراکم های بوته مورد نظر به ترتیب 3، 4، 5 و 6 سانتی متر تنظیم گردید. عمق کاشت بذر حدود سه سانتی متر در نظر گرفته شد.
بین کرت های اصلی ، سه پشته به صورت نکاشت برای جلوگیری از نشت کودی منظور شد. فاصله بین بلوک جهت احداث سر آب و فاز آب های جداگانه ، چهار متر در نظر گرفته شد. تنک کردن مزرعه جهت نیاز به تراکم های مورد آزمون، در مرحله 3 تا 4 برگی انجام شد. جهت تعیین درصد اسانس مقدار 100 گرم گیاه - شامل برگ و ساقه - خشک شده در سایه از هر کرت آزمایشی تهیه شده و پس از خرد کردن ساقه و برگ آنها با دستگاه کلونجر به روش تقطیر با آب مقطر به مدت 2 ساعت از زمان جوش آمدن اسانسگیری شد. سپس اسانس توسط سولفات سدیم انید - - Na2so4 رطوبتزدایی گردید و با توزین وزن حجمی اسانس بدست آمد. و عملکرد اسانس از طریق حاصلضرب درصد اسانس در عملکرد بیوماس کل تقسیم بر 100 محاسبه گردید. آنالیز و تجزیه واریانس دادهها با آزمون چند دامنهای دانکن در سطح 5 درصد توسط نرمافزار SAS V 9.0 انجام گرفت. همچنین کلیهی منحنیها و نمودارها توسط نرمافزار Excel Microsoft 2010 رسم گردید.
نتایج و بحث
هدف از زراعت گیاه شوید جنبه مصارف دارویی آن جهت استحصال اسانس از پیکره رویشی و میوه می باشد. اثر اصلی نیتروژن در سطح یک درصد معنی دار شد. مقایسه میانگین ها نشان داد که کاربرد 150 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار با میانگین 6/851 گرم بر متر مربع در هکتار بیشترین عملکرد اسانس را تولید کرد و طبق گروه بندی به روش دانکن در گروه اول آماری قرار گرفت، ولی نسبت به عدم مصرف نیتروژن با میانگین 1/199 گرم بر متر مربع در هکتار برتری معنی داری داشت، کاربرد نیتروژن باعث افزایش میزان عملکرد بذر و اسانس گیاه رازیانه می شود.
