بخشی از مقاله
تاريخچه یونسکو
در اول نوامبر سال 1945 درست هنگام پايان جنگ جهاني دوم كنفرانس بزرگي در لندن تشكيل شد. در اين كنفرانس نمايندگان چهل كشور شركت كردند. فرانسه و انگلستان به عنوان دو كشوري كه بيشترين صدمات را از جنگ تحمل كرده بودند، پيشنهاد كردند سازماني با هدف نهادينه ساختن فرهنگ صلح به معناي واقعي كلمه تأسيس شود. از نظر آنان سازمان جديد بايد در راه «همبستگي فكري و اخلاقي بشريت» خدمت كند و مانع از وقوع جنگ جهاني ديگر شود.
در 19 نوامبر 1945، 37 تن از نمايندگان كشورها اساسنامة يونسكو را امضا كردند و بدين ترتيب سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد(يونسكو) با هدف پيشبرد صلح و رفاه همگاني در جهان از طريق «همكاري» ميان ملتها تأسيس شد. از آنجا كه صلح بايد بر اساس همبستگي معنوي و فكري پي ريزي شود و از آنجا كه «جنگها نخست در اذهان بشر آغاز مي شود، دفاع از صلح نيز بايد در ذهن انسانها شكل گيرد» (همانگونه كه در آغاز ديباچة يونسكو آمده است) ، رسالت يونسكو بيش از هر چيز اخلاقي است و با روح انسان سر و كار دارد. بنابراين يونسكو مأموريت يافته است كه در مقام سازماني براي «همكاري فكري» در سطح بين المللي خدمت كند.
يونسكو با ازدياد و تقويت مناسبات آموزشي، علمي و فرهنگي دو هدف كاملاً پيوسته را تعقيب مي كند:
1. توسعه، كه وراي تقاضاي سادة پيشرفت مادي، بايد به طيف گسترده اي از خواستهاي انسان پاسخ گويد، بدون آنكه ميراث نسلهاي آينده را به خطر افكند.
2. برقراري فرهنگ صلح، بر اساس آموزش مسؤوليت شهروندي و مشاركت كامل در فرايندهاي دموكراتيك. براي اينكه صلح پايدار، صادقانه و مورد قبول همه برقرار شود، در ديباچة اساسنامة يونسكو آمده است كشورهاي امضاء كنندة اين اساسنامه «مصمم اند كه دستيابي كامل و برابر به آموزش، پي جويي آزاد حقيقت عيني، تبادل آزاد انديشهها و دانستهها را براي همگان تضمين كنند و روابط بين مردم خود را توسعه بخشند و افزايش دهند تا با درك متقابل و بهتر به شناختي دقيقتر و حقيقي تر از آداب و رسوم يكديگر برسند.» براي تحقق اين هدف ، دولت هاي مربوط تصميم به تأسيس «سازمانهاي آموزشي، علمي و فرهنگي ملل متحد (يونسكو) گرفتند تا با همكاري ملل جهان در زمينههاي آموزشي، علمي و فرهنگي به تدريج به اهداف صلح بين المللي و رفاه عام بشري برسند و اين خود از اهداف اولية سازمان ملل متحد است كه در منشور آن نيز آمده است.
كنفرانس سانفرانسيسكو كه منجر به تشكيل سازمان ملل در سال 1945 شده از دولت انگليس دعوت كرد كنفرانسي جهت تدوين اساسنامه بين المللي فرهنگ برگزار كند. اين كنفرانس در نوامبر همان سال با شركت 43 كشور از جمله ايران ، در لندن برگزار شد. هدف اولية كنفرانس سانفرانسيسكو و دولت آمريكا تأسيس سازماني صرفاً آموزشي براي بازسازي مراكز آموزشي بود ولي شركت كنندگان در كنفرانس لندن فرهنگ را نيز به عنوان بخشي از برنامة سازمان منظور كردند. وقوع بمباران هيروشيما و توجه همگان به نقش يافتههاي علمي در زندگي بشر به آنجا انجاميد كه حرف «S» نيز به نشانة كلمة «Sciences» علوم در عنوان سازمان گنجانده شود و «Uneco» به «Unesco» تبديل شود.
طي اين كنفرانس وظايف سازمان درچندين بند تعيين شد كه خلاصه آن عبارت است از:
ü تسهيل تبادل آزاد ميان رهبران آموزشي، فرهنگي و علمي كشورها
ü مبادلة آزاد عقايد و اطلاعات ميان مردم و متخصصين از طريق مدارس، دانشگاهها و ساير مؤسسات آموزشي و پژوهشي ü تدوين و توزيع برنامههاي آموزشي و فرهنگي متناسب با نيازهاي كشورها به علاوه بر ضرورت حفظ جنبة غير دولتي سازمان نيز تأكيد شد.
نزديك به پنجاه سال از تأسيس سازمان ملل و سازمان تربيتي، علمي و فرهنگي وابسته به آن «يونسكو» مي گذرد. طي اين سال ها تحولات بسيار مهمي در زندگي اجتماعي بشر رخ داده است. از جمله مبارزات استقلال طلبانه در سراسر دنيا و ظهور كشورهاي مستقل در صحنه بينالمللي است و گواه آن حضور بيش از 170 كشور عضو در يونسكو در سال هاي اخير است در حالي كه در بدو تأسيس سازمان، اين تعداد كمتر از پنجاه كشور بود.
كشورهاي عضو
در سال 1945، 37 كشور اساسنامه يونسكو را به امضاء رساندند. اين اساسنامه بعداً در سال 1946 مورد امضاء بيست كشور ديگر قرار گرفت و بدين ترتيب اين تعداد از اعضاء نخستين بنيانگذاران سازمان آموزشي، علمي، فرهنگي ملل متحد شدند. تا سال 1950 تعداد اعضا يونسكو به 59 عضو رسيد و در سال 1954 اتحاد جماهير شوروي سابق به عنوان هفتادمين عضو به اين سازمان پيوست.
بين سالهاي 1960 و 1962 در پي فرايند استعمارزدايي 24 كشور جديد التأسيس آفريقايي نيز به اين سازمان پيوستند. اما در سال 1984 يونسكو يكي از اعضاي مهم خود يعني ايالات متحده را كه بر مديريت و سياستهاي سازمان انتقاد داشت و تصميم به خروج از آن را گرفت را از دست داد. اندكي بعد انگلستان و سنگاپور نيز از سازمان كناره گيري كردند.
در اوايل سال 1990 فروپاشي بلوك شرق سبب ايجاد تحولات بيشتر شد. كرسي آلمان شرقي بر اثر اتحاد با آلمان حذف گرديد. اندكي بعد فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سابق نيز سبب افزايش اعضا شد و 12 عضو جديد بر اثر اين فروپاشي به سازمان يونسكو پيوستند از جمله ارمنستان، آذربايجان، گرجستان، قزاقستان و قرقيزستان، اندكي بعد نوبت كشورهاي يوگسلاوي سابق شد و كشورهايي نظير بوسني هرزگوين، اسلووني و كروزني به اين سازمان ملحق شدند.
از زمان تأسيس سازمان يونسكو 10 عضو در فواصل زماني مشخص از سازمان كناره گرفتند. به عنوان مثال آفريقاي جنوبي در سال 1956 اين سازمان را ترك كرد و در سال 1994 بعد از حذف نژاد پرستي دوباره ملحق شد. تمامي اين ده كشور به جز سنگاپور دوباره به يونسكو پيوستند. انگلستان يكبار ديگر در سال 1997 عضو يونسكو شد. در اكتبر 2003 با برگشت ايالات متحده به يونسكو تركيب اعضاي آن به 190 كشور عضو رسيد.
مجامع يونسكو
مجموعه فعاليتها و كاركردهاي يونسكو خوشبختانه از همياري ميان عوامل مختلف مجامع گوناگون بهرهمند است. اين مجامع در شكل نهايي خود يك مجمع بين المللي را تشكيل ميدهند.
اين مجامع در برگيرنده دولتها، كميسيونهاي ملي، نمايندگان پارلمانها، NGOs و مؤسسات ديگر ميباشند. در ميان اين جوامع همچنان مي توانيم رسانههاي جمعي ، مدارس، مؤسسات علمي فرهنگي، سهامداران بخشهاي خصوصي و گروهي از مؤسسات سازمان ملل را جاي دهيم. ـ اين جوامع به عنوان يك كليت ايدهآلها و ارزشهاي يونسكو را در سراسر جهان چه در سطح محلي چه در سطح ملي و چه در سطح بين المللي همواره زنده ميدارند.
ـ در مجموع 190 كشور داراي كميسيونهاي ملي مركب از نمايندگان مجامع آموزشي، علمي و فرهنگي هستند. در حدود صد كميته مشورتي، كميسيونهاي بين المللي و شوراهاي بين الدولي به منظور انجام وظايف محوله ويژه و نيز جهت بازتاب فعاليتهاي يونسكو فعاليت ميكنند.
ـ شش هزار مؤسسه، مركز و كلوپ يونسكو ايدهآلها و تلاشهاي سازمان را به طور اساسي و بنيادين دنبال ميكنند.
ـ 6700 مدرسه وابسته به يونسكو به جوانان در جهت افزايش بينش تساهل و تفاهم بين المللي ياري ميرسانند. ـ 330 سازمان غير دولتي (NGOs) با يونسكو ارتباط رسمي دارند و بسياري از سازمانهاي ديگر با بخشهاي مختلف يونسكو در خصوص مسائل جاري همكاري ميكنند.
ـ گروه چهل نفره متشكل از شخصيتهاي برجسته موسوم به سفيران خيرخواهي از استعدادها و موقعيتهاي خود در راستاي كمك به جلب توجه جهاني نسبت به فعاليت و مأموريت يونسكو استفاده ميكنند. ـ بيش از 300 شركت و سازمان فعال در عرصه تجاري و شركاي جديد متعهد شدهاند كه در راستاي نيل به اهداف توسعة پايدار انساني و مسئوليت پذيري اجتماعي با يونسكو در سطح جهاني همكاري كنند.
ـ 174 كشور عضو با يونسكو در پاريس مذاكرات دائم دارند.
ساختار و تشكيلات يونسكو
كنفرانس عمومي
يكي از اركان اصلي يونسكو كنفرانس عمومي است. اين كنفرانس نمايندگان كليه كشورهاي عضو را در برمي گيرد و هر دو سال يك بار تشكيل جلسه مي دهد. برنامهها و بودجة يونسكو توسط كنفرانس عمومي تعيين مي شود و همة كشورها از حق يك راي برخوردارند.
كنفرانس عمومي شش زبان كاري دارد كه عبارتند از : انگليسي، عربي، چيني، اسپانيايي، فرانسه و روسي كنفرانس عمومي يكي از فرصتهاي خوب براي تبادل آرا و تنظيم برنامه با دبيرخانه يونسكو و كشورهاي ديگر است.
شوراي اجرايي
شوراي اجرايي يا به عبارتي شوراي اداري يونسكو، مقدمات كار كنفرانس عمومي را تهيه و بر اجراي كامل تصميمات كنفرانس عمومي نظارت مي كند. 58 عضو آن توسط كنفرانس عمومي و با راي گيري برگزيده مي شوند. در گزينش نمايندگان اين شورا، تنوع فرهنگ ها و توزيع جغرافيايي كشورها مدنظر است. شوراي اجرايي دو بار در سال تشكيل جلسه مي دهد.
دبيرخانه و مدير كل
دبيرخانه يونسكو وظيفه تدوين پيش نويس برنامه و بودجه و پياده كرده برنامه مصوب را به عهده دارد. دبيرخانه كه با مديريت و تحت نظارت مديركل (مديركل يونسكو توسط كنفرانس عمومي براي مدت شش سال انتخاب مي شود) اداره مي شود موظف است برنامههاي مصوب كنفرانس عمومي را به اجرا درآورد. در اوايل دهة 80، كاركنان دبيرخانه نزديك به 3500 نفر بودهاند (كه حدود 2400 نفر در مقر يونسكو در پاريس و سايرين در دفاتر منطقه اي سازمان در كشورهاي مختلف فعاليت داشتهاند). در سال 2001 دبيرخانه حدود 1800 كارمند در رده هاي مديريتي و غير مديريتي داشته است كه حدود آنها در مقر يونسكو در پاريس مشغول به كارند. در جهت تمركز زدايي دفتر منطقهاي علوم در هند و دفتر اصلي و ربانكوك عمده ترين دفاتر يونسكو هستند، به علاوه مركز فرهنگي آسيا براي بونسكو كه يك مركز ملي است و در ژاپن قرار دارد در سالهاي اخير سهم فزايندهاي در برنامه هاي يونسكو در آسيا و اقيانويسه يافته است.
مدير كل كنوني يونسكو آقاي كوئيچيرو ماتسوئورا اهل ژاپن هستند كه در سال 1999 به اين سمت برگزيده شدند
اهداف و برنامه ها استراتژي
هدف كلي
هدف برنامه هاي يونسكو كه بر اساس سهيم كردن همة انسان ها در دانش پيريزي شده پيشبرد فرهنگ، صلح خواهي، توسعة انساني و توسعة پايدار مي باشد.
رسالت سازمان
1ـ توسعه و ارتقاء اصول و هنجارهاي جهاني مبتني بر ارزشهاي مشترك به منظور مواجهة با چالشهاي بوجود آمده و مهم در عرصة آموزش، علم، فرهنگ و ارتباطات و حمايت و تقويت «رفاهعمومي»
2ـ ارتقاء و گسترش تكثرگرايي از طريق به رسميتشناسي و صيانت از تنوع فرهنگي و ملاحظة حقوقانساني
3ـ ارتقاء سطح مشاركت و اقتدار در جامعة علمي از طريق دسترسي برابر، ظرفيتسازي و مشاركت در دانش
اهداف استراتژيك
آموزش:
ـ ارتقاي آموزش به عنوان حق اساسي مطابق با اعلامية جهاني حقوق بشر
ـ بهبود كيفيت آموزش از طريق متنوعسازي محتويات و متدها و ارتقاي ارزشهاي مشترك در سطح جهاني
ـ ارتقاي سطح تجارب علمي، ابتكارات و اشاعه و مشاركت اطلاعات و اتخاذ بهترين تدابير در راستاي سياست گفتگوي علمي
علوم:
ـ ارتقاء اصول و هنجارهاي اخلاقي براي هدايت توسعة علمي و تكنولوژي و استحالة اجتماعي
ـ بهبود امنيت انساني از طريق مديريت بهينه تحولات اجتماعي و محيطي
ـ تقويت و غنابخشي به ظرفيتهاي علمي، فني و انساني در راستاي مشاركت در جوامع علمي معاصر
فرهنگ:
ـ ارتقاء سطح ابزارهاي استاندارد قانوني و اجراي آنها در حوزه فرهنگ
ـ صيانت از تنوع فرهنگي و تشويق گفتگو ميان فرهنگها و تمدنها
ـ تقويت و غنابخشي ارتباط ميان فرهنگ و توسعه از طريق ظرفيت و مشاركت در دانش
