بخشی از مقاله
سازمان يونسکو و صلح و امنيت بين المللي
چکيده
صلح و امنيت بين المللي به مفهوم واقعي آن ، در سايه وجود دموکراسي و رعايت حقوق و آزاديهاي بنيادين بشر شکل ميگيرد. از سوي ديگر لازمه صلح و امنيت پايدار جهان ، همکاري و روابط دوستانه ميان ملت ها ميباشد. در اين ميان سازمان آموزشي، علمي وفرهنگي سازمان ملل متحد (يونسکو)، از طريق گسترش همکاري ميان دولت ها در زمينه هاي آموزشي، علمي و فرهنگي و تأکيد بر رعايت دموکراسي و حقوق بشر، نقش خود را در حفظ صلح و امنيت بين المللي ايفاء مينمايد. روش پژوهش اين مقاله برمبناي روش کتابخانه اي و فيش برداري بوده و سعي ميشود تا از ظرفيت هاي موجود اعم از کتاب ها و مقاله ها به زبان فارسي و لاتين حداکثر استفاده صورت گيرد. اين پژوهش نتيجه ميگيرد که پايه هاي صلح و امنيت بايد چنان قوي باشد که با هر تهديدي نلغزد و اين ميسر نميشود مگر از طريق ايجاد همکاري و ارتباط ميان ملت ها مخصوصا در قلمروهاي تعليم و تربيت ، علم و فرهنگ که از اهداف اصلي سازمان يونسکو ميباشد.
کليد واژه : صلح و امنيت بين المللي ، همکاريهاي آموزشي ، علمي و فرهنگي، يونسکو.
مقدمه
يونسکو١، سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد، يکي از مهمترين سازمان هاي تخصصي سازمان ملل متحد است . تأسيس در شکل گيري اين سازمان به کفرانسي بر ميگردد که در آن نمايندگان ٤٤ کشور طي فراخوان مشترکي که توسط دولت هاي بريتانياي کبير و فرانسه انجام شده بود، در ١٦ نوامبر١٩٤٥ در شهر لندن گرد هم آمدند و اساسنامه آن را امضاء کردند٢. اساسنامه مزبور با امضاي کشور يونان در تاريخ ٤ نوامبر ١٩٤٦ به عنوان بيستمين کشور امضاء کننده الزام آور شد و يونسکو متولد شد. ٣ اين سازمان در حال حاضر بيشتر از سازمان ملل متحد که نقش سازمان مادر را براي آن دارد، داراي عضو مي باشد و اعضاء آن در حال حاضر به ١٩٥ کشور مي رسد. اين سازمان از ٣ رکن زير تشکيل مي شود:
الف ) کنفرانس عمومي: که عاليترين مرجع تصميم گيري يونسکو است و خط مشي و جهت کلي حرکت سازمان را تعيين ميکند. اين کنفرانس هر ٢ سال يکبار با شرکت نمايندگان کشورهاي عضو تشکيل جلسه مي دهد. برنامه ها و بودجه يونسکو توسط اين رکن تعيين مي شود.
ب )شوراي اجرايي: که ارگان نظارتي يونسکو در اجراي برنامه ها و تصميمات کنفرانس عمومي است و مقدمات کار کنفرانس عمومي را تهيه و بر اجراي کامل تصميمات آن نظارت ميکند. اين شورا از ترکيب نمايندگان ٥١ کشور عضو که براي دوره اي ٤ ساله توسط کنفرانس عمومي انتخاب مي شوند، به وجود ميآيد و سالانه ٢ بار تشکيل جلسه مي دهد.
ج )دبيرخانه : که مسئول اجراي برنامه هاي يونسکو بوده و شامل مدير کل و کارکنان ميباشد. دبيرکل مدير اجرايي سازمان مي باشد و هر ٤ سال يکبار براساس توصيه هاي شوراي اجرايي توسط کنفرانس عمومي انتخاب ميشود.
بطور کلي، آموزش ، علوم طبيعي، علوم انساني و اجتماعي، فرهنگ ، ارتباطات و اطلاعات جزء دستور کار و اولويت هاي سازمان يونسکو مي باشد که نيل به صلح و امنيت بين المللي از طريق همين اولويت ها امکان پذير بوده و شکل مي گيرد.
صلح و امنيت بين المللي از آرزوهاي هميشگي بشر بوده و هميشه نيز از سوي پديده هاي مختلف تهديد شده است .١ اصطلاح صلح به طور سنتي بعنوان "آزادي از جنگ و ستيز" تعريف شده و اين مفهوم ايده اليستي، به ويژه بعد از جنگ جهاني دوم به بعد، به عقيده اي تبديل شده است که طبق آن ، صلح ، تنها در غياب جنگ وجود دارد.در سطح بين - المللي ، اقدامات بسياري جهت نيل به صلح و آرامش در قالب سازمان هاي بين المللي صورت گرفته که نمونه بارز آن تشکيل سازمان ملل متحد ميباشد که وظيفه اصلي آن حمايت از صلح و امنيت بين المللي است . صلحي که منظور سازمان ملل متحد ميباشد، صلح بين المللي است نه داخلي، مگر در موارد اتفاقي و جهت اجراء اعمال بين المللي ، خصوصا صلحي که مطابق با اصول قداست و حقوق بين الملل باشد.٣ در همين راستا در سازمان ملل متحد اقدام به ايجاد کميته - هايي نمود که موسسات تخصصي سازمان ملل متحد از دل آن ها بيرون آمد. سازمان يونسکو که يکي از موسسات تخصصي سازمان ملل متحد مي باشد، در سال ١٩٤٦ بوجود آمد که نقش مهمي را در ايجاد و حفظ صلح بين المللي ايفا ميکند.
مهمترين فعاليت يونسکو در زمينه آموزشي در سطح جهان ، مبارزه با بي سوادي و ريشه کني اين مسأله بوده است . برنامه يونسکو در سطح فرهنگ ، سه مرحله اصلي و به هم پيوسته را پيگيري مي کند که عبارتند از: آفرينش آثار اصيل ، حفظ آثار موجود و نقد بين المللي فرهنگ ها، همچنين در زمينه توسعه علوم گوناگون ، برنامه هايي دارد که شامل توسعه ساختار اساسي علوم در کشورهاي عضو، ترغيب همکاري بين المللي براي پيشرفت پژوهش ها و مدارک علمي و به - کار بردن علوم و تکنولوژي در کارهاي عمراني است . يونسکو به منظور جلوگيري از بروز جنگ و درگيري در جهان و دستيابي به صلح و تأمين هدف هاي منشور سازمان ملل متحد که خود زير مجموعه آن سازمان ميباشد، از راه آموزش ، علوم و فرهنگ در ارتباطات تأسيس گرديد و اساسنامه اين سازمان صراحت دارد که «براساس تجربه بشر، تنها تمهيدات سياسي و اقتصادي براي ايجاد صلح پايدار و آنچه لازمه عدالت و کرامت انساني است ، کفايت نميکند. از اين رو کليه برنامه هاي يونسکو بايد در راستاي ساختن صلح در اذهان انسان ها، به ويژه از رهگذر برنامه ريزي آموزشي جهت يابد٤».
همانطور که در ديباچه اساسنامه اين سازمان آمده که "جنگ ها نخست در اذهان بشر آغاز ميشود و لذا دفاع از صلح نيز بايد نخست در اذهان بشر شکل گيرد".١ پس رسالت اصلي يونسکو، رسالتي اخلاقي است که تأمين کننده صلح و امنيت بشري از طريق همکاريهاي فکري و معنوي است . يونسکو از بدو تأسيس ، بيشتر جايگاه بحث و تبادل نظر نخبگان علمي، فرهنگي و روشنفکران جهان قلمداد ميشود. جايگاهي که انديشمندان و دانشمندان در آن به هم انديشي و مشورت درباره راه هاي تحقق صلح و امنيت پايدار ميپردازند و با تأکيد بر عرصه هاي فرهنگي و آموزشي سعي دارند يونسکو را به آزمايشگاه عقايد و تدوين کننده استانداردها تبديل کنند تا توافق هاي جهاني درباره موضوعات رو به تزايد اجتماعي، اخلاقي و فرهنگي را پيش ببرند و از اين طريق است که يونسکو با توسل به توافق هاي جهاني درباره موضوعات مذکور و ايجاد تعامل و گفتگو ميان ملت ها، آنها را به لحاظ فرهنگي و اجتماعي به هم نزديکتر و حتي وابسته ميکند و از وقوع جنگ و به مخاطره افتادن صلح و امنيت جلوگيري ميکند. اين مهم در بند يکم ماده يک اساسنامه آن سازمان نيز درج شده است . آنجا که ميگويد: "سازمان بر آنست تا با نزديک تر کردن همکاري بين ملل از طريق آموزش ، علم و فرهنگ ، در صلح و امنيت مشارکت داشته باشد و به اين ترتيب احترام به عدالت ، قانون وحقوق بشر و آزاديهاي اساسي براي همگان پيش بيني شده در منشور سازمان ملل متحد را بدون تبعيض و در نظر گرفتن نژاد، جنسيت ، زبان يا مذهب تضمين کند".
واضح است که هدف اساسي اين سازمان ، کمک به حفظ صلح و امنيت بين المللي و ارتقاء روابط بين المللي ميان کشورهاي عضو از طرق مختلف بويژه از طريق فرهنگي و آموزشي است . فرهنگ مايه اصلي مباحثه هاي مربوط به هويت و انسجام اجتماعي است . احترام به تنوع فرهنگي، بردباري، گفتگو و همکاري در محيطي از اعتماد متقابل و تفاهم از مهمترين عناصر تضمين کننده صلح و امنيت بين المللي است .٢ در واقع علت اصلي ايجاد سازمان يونسکو، «تأسيس سازماني با هدف نهادينه ساختن فرهنگ صلح به معناي واقعي کلمه است »٣.آرمان صلح در جوامعي دست يافتني است که همبستگي و پيشرفت خود را در حالي تأمين کنند که حقوق بشر را مراعات ، ساختارهاي دموکراتيک رابرقرار و توسعه رابه تعهد مشترک مبدل کرده اند. در اين خصوص ، يونسکو نيروي ذهن بشر را به رسيدن به هدف بسيج مينمايد. براين اساس ، در آن سازمان بر خلاقيت انسان در اکتساب ، انتقال و گردآوري دانش که کليد هر روند رهايي بخش فردي و جمعي است ، سرمايه گذاري ميشود.
رسالت يونسکو، بيش از هر چيزي اخلاقي است و با روح و روان انسان ها سر و کار دارد و مأموريت دارد که در مقام سازماني براي همکاري فکري بين المللي خدمت کند و از اين طريق به نزديک کردن ملت ها به لحاظ فرهنگي تلاش نمايد. اين سازمان جهت مقابله با فرهنگ جنگ ، اصولي مثل اصول آزادي، عدالت و دموکراسي، تساهل و همبستگي و رعايت حقوق بشر را شالوده فرهنگ صلح قرار داده است . فرهنگي که مدنظر اين سازمان است ، فرهنگ همزيستي مسالمت آميز است که براساس آن هرگونه خشونت گرايي و جنگ طرد شده و گفتگو و مذاکره جانشين آن مي شود. به گونه اي که با مذاکره و گفتگو صلح جاودان به جامعه بشري بازگردد. به عبارت ديگر، هدف سازمان ، مشارکت در تأمين صلح و امنيت جهاني بواسطه پيشبرد همکاري ملت ها در زمينه هاي آموزشي ، علمي و فرهنگي است که رفاه عمومي بشريت را جايگزين وحشت هميشگي انسان از نابودي حيات و حيثيتش مي نمايد. صلح مورد نظر اين سازمان ، اتحاد و تلاش هماهنگ مردم آزاد، براي کسب امنيت و خوشبختي مي باشد.
هدف اصلي از تدوين اين نگارش پاسخ به اين پرسش است که يونسکو چگونه نقش خود را در زمينه حفظ صلح و امنيت بين المللي ايفاء ميکند و آيا اين نقش موثر و پويا بوده است . که در پاسخ بايد گفت سازمان يونسکو به منظور بسط و گسترش علم و دانش ، جلوگيري از بروز جنگ ، حفظ ميراث جهاني کمک به توسعه فرهنگ و هنر، گسترش آزاديهاي فردي و جمعي و ايجاد ارتباط هر چه بيشتر بين ملل و اقوام با فرهنگ هاي مختلف بنيان نهاده شده است . رسالتي که اين سازمان دارد ايجاد ارتباط ميان ملت هاي با فرهنگ هاي متفاوت است تا از طريق اين ارتباط و هر چه بيشتر نزديک تر کردن آنها به هم ، بيشتر از طريق فرهنگي، صلح و امنيت را گسترش دهد و از آن محافظت کند. در واقع يونسکو چارچوبي را براي بررسي مشکلات جهاني انسان براساس اصل برابري کشورهاي عضو ارائه ميدهد که بر مبناي اصول جهان شمول ، تنوع و کرامت انساني استوار شده است . اين سازمان به طور جدي در پي تقويت ارکان منسجمي است که صلح ، توسعه پايدار و حقوق بشر را تشکيل ميدهد و در زمينه فقرزدايي و ترويج گفتگو ميان ملت ها، تمدن ها، فرهنگ ها و مردم مشارکت مي کند که در اين مورد يونسکو در زمينه فرهنگي نقشي بارز دارد. با يادآوري تأکيد يونسکو در مقدمه اساسنامه آن مبني بر اينکه "ترويج فرهنگ در سطح گسترده و آموزش انسان ها در جهت نيل به عدالت و آزادي و صلح و دستيابي به کرامت انساني داراي اهميت بوده و از اجزاي جدايي ناپذير آن هستند و با توجه به اينکه عمل به اين مهم ، وظيفه اي مقدس است که جز در سايه همکاريهاي متقابل و اهداف مشترک دست يافتني نيست "، واضح است که يونسکو در ايجاد همکاريهاي متقابل و ايجاد اهداف مشترک بين ملت ها جهت استقرار صلح داراي نقشي بيبديل است ؛ چه ، صلح بين المللي در سايه همکاريها و اهداف مشترک تدوام مييابد و فرهنگ ها در طول زمان و در مکان هاي مختلف به اشکال متفاوتي ظهور يافته اند. اين تنوع فرهنگي ريشه در يگانگي و تکثر هويت هاي گروه ها و جوامع انساني دارد. در جوامع بينهايت متفاوتي که با آن مواجه هستيم ، تضمين تعامل هاي هماهنگ و مسالمت آميز ميان مردم و گروه هاي داراي هويت هاي فرهنگي متنوع ، متکثر و پويا، و ايجاد اشتياق در آنان براي زندگي در کنار هم بسيار مهم و الزامي است .
در واقع يونسکو از طريق ترويج همکاري ميان ملت ها در زمينه هاي آموزشي، ارتقاي فرهنگ و ايجاد جامعه اي دانش مدار براساس دسترسي آزاد به اطلاعات به حفظ صلح و امنيت بين المللي کمک ميکند.
در خصوص موثر بودن نقش يونسکو در اجراي اهدافش بايد گفت که رسالت اصلي يونسکو، تأمين صلح و امنيت بشري از طريق فکري و معنوي است . لذا بايد از طريق فکري و معنوي تخم صلح را در ميان ملت ها کاشت و از جنگ و خونريزي هدر کرد. برقراري مجدد صلح ، ترميم و تعمير و بازسازي صدمات و ويراني هاي ناشي از جنگ ، هزينه کلاني دارد. اما رسيدن به هدف که همانا صلح بين المللي است ، اقتضا مي کند که با ريشه کن کردن علل زيربنايي کشمکش ها، يعني فقر، بيعدالتي اجتماعي، ستم سياسي، تبعيض و انحصار طلبي، باعث شويم که خود جنگ خرد و نابود شود که در اين خصوص يونسکو نيروي ذهن را در رسيدن به هدف بسيج ميکند. اقدامات يونسکو و نهادهاي آن در راستاي حفظ صلح و امنيت بين المللي در قالب بخش هاي پنج گانه "آموزش ، علوم طبيعي، فرهنگ ، ارتباطات و اطلاع رساني، علوم انساني و اجتماعي" قابل اعمال است که در هر کدام از اين فعاليت ها نقش نهادهاي يونسکو مشهود است . چرا که "آموزش " براي کشورهاي عضو يونسکو در عين حال که حقوقي انساني و وسيله اي براي نيل به دستاوردهاي فردي به شمار مي رود، به عنوان ابزاري اساسي در ساخت بناي آينده جامعه نيز نقش به بسزايي دارد.
بخش "علوم " يونسکو، کميته بين المللي اخلاق زيستي را در خود جا دارد که هدف کميته ، ارزيابي پرسش هاي اخلاقي در مورد پيشرفت هاي علمي و فني، ارتقاي اصول و هنجارهاي اخلاقي براي هدايت و توسعه علوم و فن آوريها و تحولات اجتماعي است . فعاليت هاي "فرهنگي" يونسکو هم از نظر مفهومي و هم از نظر دامنه ، گسترش چشم گيري داشته است . يونسکو که زماني با اقدامات بين المللي مربوط به حفظ ميراث فرهنگي و انتشار مجموعه آثار ادبي برگزيده جهان شهرت يافته بود، اکنون مفاهيم اساسيتري از حيات بشري، يعني فرهنگ و توسعه پايدار، سر و کار دارد. وظيفه ارتقاي جريان آزاد "ارتباطات " و همچنين آزادي هر چه بيشتر مطبوعات و استقلال رسانه ها نيز يکي از جنبه هاي اصلي فعاليت اصلي فعاليت يونسکو در زمينه ارتباطات ، اطلاع رساني به شمار ميآيد. مشارکت يونسکو در همکاري متخصصان بين المللي عرصه هاي علوم اجتماعي، انتشار در تبادل اطلاعات و اسناد مربوط به علوم اجتماعي و دانش اصطلاحات و در ياريرساني در علوم اجتماعي، از جمله فعاليت هاي يونسکو در زمينه "علوم انساني و اجتماعي" است .
در اين موارد پنج گانه ، نقش يونسکو و نهادهايش در ايجاد همکاري و ارتباط ميان ملت ها در زمينه هاي آموزشي، علمي و فرهنگي کاملا مشهود است تا به تدريج به اهداف صلح بين المللي و رفاه عام بشري برسند که از اهداف اوليه سازمان يونسکو و به طريق اولي سازمان ملل متحد مي باشد.
اصولا هر سازمان بين المللي براي دستيابي به اهداف از پيش تعيين شده اي پايه عرصه وجود ميگذارد و فعاليت - هايش را در اين راستا انجام ميدهد. اين اهداف ، معمولا خط مشيها و مسير فعاليت هاي آن سازمان را ترسيم مينمايد و همين امر موجب گرايش اعضاي بيشتري از جامعه بين المللي به آن سازمان ميشود. اين اهداف بايد فراتر از اهداف منافع يا چند کشور باشد. اساسنامه هر سازمان بين المللي در برگيرنده اهداف آن ميباشد که با بررسي و مقايسه اهداف آن مي - توان به ميزان درجه موفقيت آن سازمان پي برد.١ سازمان يونسکو، به عنوان يک سازمان بين المللي که در برگيرنده قريب به اتفاق کشورهاي دنيا ميباشد، داراي يک سري اهداف و اصولي ميباشد که در راستاي اين اهداف و اصول به فعاليت ميپردازد.
