بخشی از مقاله
چکیده :
حق بر آموزش به عنوان یکی از بنیانی ترین حقوق بشری به ویژه در چند وقت گذشته با تصویب سند آموزشی 2030 ، در محافل علمی کشور بحث های مختلفی را به دنبال داشته است . از آن جا که در صحنه ی ملی ، دولت ها و در صحنه ی بین المللی ، یونسکو متولی حق بر آموزش است در این تحقیق بر آن شدیم تا با تکیه بر اسناد ملی آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران هم چون سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در سطح داخلی و کنوانسیون مع تبعیض در آموزش یونسکو در سطح بین المللی به این پرسش پاسخ دهیم که چه وجوه تفاوت ، شباهت ، نقاط قوت و ضعفی در هر کدام از این دو نظام وجود دارد ؟ نتیجه ی تحقیق حاضر ، آن است که دو نظام مزبور علی رغم شباهت های اجرایی زیادی که با هم دارند اما از لحاظ مبنا و فلسفه وجودی و نوع نگاه به انسان به عنوان اصلی ترین کاربر نظام آموزش و پرورشی به شدت با هم متفاوت هستند .
کلید واژگان : حق بر آموزش ، یونسکو ، آموزش و پرورش ، ج.ا. ایران
مقدمه :
حق بر آموزش یکی از اولین حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی می باشد . اهمیت آن به ویژه در تغییر جهان بشریت در پایان قرن بیستم میلادی و اوایل قرن بیست و یکم ، به وضوح به چشم می خورد . حق بر آموزش به خودی خود یک حق بشری تلقی می گردد . با این حال ،این حق را می توان زمینه ی تحقق سایر حقوق بشری نیز شمرد . در این راستا ، گزارش نظارت جهانیِ 1کنفرانس جهانی آموزش 2 برای همه در سال 2002 میلادی با عنوان - - آموزش برای همه : آیا جهان در مسیر حرکت می باشد ؟ - - 3 تصریح می دارد : - - در مواردی که حق بر آموزش تضمین می شود ،
دسترسی مردم به سایر حقوق ارتقاء پیدا می کند - - .4
حق بر آموزش در اسناد بین المللی حقوقی بی شماری هم در سطح بین المللی و هم در سطح منطقه ای پیش بینی شده است از جمله در اسناد سازمان های بین المللی هم چون یونسکو ، شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد ، کمیته ی بین المللی حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی سازمان ملل متحد - به عنوان نهاد ناظر بر میثاق بین المللی حقوق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی - مورد تاکید قرار گرفته است که در ادامه بدان ها به صورت تفصیلی پرداخته می شود .در این تحقیق بر آن هستیم که حق بر آموزش را در به صورت تطبیقی از منظر نظام ملی آموزش و پرورش ایران و نظام راهبردی آموزش یونسکو در قالب سه بخش مورد بحث و بررسی قرار بدهیم . در بخش نخست این مقاله در ارتباط با مفهوم حق بر آموزش و پیشینه ی آن و اسناد بین المللی حاکم بر آن ، در بخش دوم به موضع نظام ملی آموزش و پرورش ایران در قبال حق بر آموزش و در بخش سوم نیز به نقاط ضعف و قوت هر یک از این دو نظام پرداخته می شود .
مبحث اول : مفهوم حق بر آموزش
حق بر آموزش امروزه به قلمرو اساسی ترین حق های بشری وارد شده است تا جایی که این حق در اسناد بین المللی حقوق بشر ، جایگاه و منزلتی رفیع یافته است . با این حال به منظور شناسایی صحیح این حق و جایگاه آن در میان سایر حقوق انسان ها ، بررسی مفهوم آموزش و ملاحظه ی جایگاه آن در اسناد بین المللی لازم و ضروری به نظر می رسد .
-1 حق بر آموزش در حقوق بین الملل با تاکید بر اسناد راهبردی یونسکو -1-1 تعریف آموزش :
تا کنون صاحب نظران و اندیشمندان تعاریف مختلفی از آموزش ارایه داده اند و این مفهوم نیز مانند اکثر مفاهیم علوم انسانی از یک تعریف واحد و مورد اتفاق برخوردار نیست . لغت نامه وبستر ، واژه ی آموزش را به این شرح تعریف نموده است : - - عمل یا پروسه ی انتقال دانش ، مهارت ، توانش یا عموما صفات پسندیده رفتاری با شخصی یا مانند آن که به طور خاص به وسیله ی یک دوره رسمی آموزش یا تعلیم صورت می پذیرد . - - از تعاریف لغوی واژه آموزش در زبان انگلیسی و فارسی چنین برمی آید که این مفهوم در کنه خود ، تربیت و پرورش را نیز در برمی گیرد. در واقع ، آموزش نه تنها فرآیند انتقال مفاهیم ذهنی و انتزاعی که ترتیب صحیح و آموزش شیوه های عملی برای بهتر زیستن و تکامل انسان را نیز در برمی گیرد.
بنابر تعریف سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد - یونسکو - - - تمام کنش ها و اثرات و راه ها و روش هایی که برای رشد و تکامل و توانایی های مغزی و معرفتی و هم چنین مهارت ها و نگرش ها و رفتار انسان به کار می روند ، البته به طریقی که شخصیت را تا ممکن ترین حد آن تعالی بخشند ، تعلیم و تربیت یا آموزش و پرورش ... - - هستند .چنین کنش هایی از بدو تولد تا واپسین دم حیات همراه انسان است . از این رو ، آموزش یک فرآیند پیوسته است که تداوم آن تمامی ابعاد حیات انسان را در برمی گیرد . لذا زمان و مکان مشخصی برای آموزش وجود ندارد و می توان گفت ، آموزش جزیی از زندگی و از آن جدایی ناپذیر است .
در تعریف دیگری گفته شده است : - - آموزش به فعالیت هایی گفته می شود که به وسیله ی آن ، یک گروه انسانی به نسل هایش ، دانش ، مهارت و قواعد اخلاقی که آن گروه را قادر به زیستن می نماید ، منتقل می کند - - . 5 البته یکی از مهم ترین مفاهیمی که در فرآیند آموزشی به نسل های بعدی منتقل می گردد ، ارزش ها و آرمان های گروه های انسانی است که در تعریف فوق مغفول مانده است .از منظر کنوانسیون منع تبعیض در آموزش یونسکو نیز آموزش همه ی انواع و سطوح آموزشی را در برمی گیرد و شامل دسترسی به آموزش ، استانداردها و کیفیت و شرایطی است که آموزش در آن ارایه می گردد.
6 البته آن چه که در زبان انگلیسی ، education نامیده می شود در فارسی ، آموزش و پرورش نام دارد . بنابراین از آن جا که حق بر آموزش در زبان انگلیسی معادل Right to Education است ، در کنه خود حق بر پرورش را نیز در برمی گیرد .گفته شده است که پرورش به منزله ی دگرگونی های مطلوبی است که به وسیله ی مربی در متربی ایجاد می گردد که در پی آن ، زمینه ی لازم برای بهبود تمدن و تربیت جامعه فراهم می گردد . تربیت نه تنها قادر به پرورش نیروهای خلاقانه ی هر یک از افراد جامعه است بلکه می تواند انسان را به عالی ترین مراحل تکامل نیز برساند ، به کمک تربیت است که یک انسان و یک جامعه بدوی را می توان به انسان و جامعه ای متمدن مبدل ساخت و دگرگونی های قابل توجهی در آن ها به وجود آورد .7
در تعریف دیگر ، پرورش و تربیت ، عمل عمدی فردی بالغ و رشید فرض شده است که هدف از آن ، تسهیل رشد در فردی است که فاقد ولی قابل آن می باشد . تعلیم و تربیت عملا به معنی تاثیر گذاشتن است و این تاثیر باید تکامل موجود را تسریع نماید .8از مجموع تعاریف پیش گفته می توان این چنین نتیجه گرفت که آموزش به مجموعه فعالیت هایی گفته می شود که به وسیله ی آن ، دانش ، مهارت ، آرمان های اخلاقی و اجتماعی از یک گروه بشری که واجد آن ها است با هدف تعالی مادی و معنوی به گروه دیگری که فاقد آن می باشد ، منتقل می گردد .9همان گونه که ار این تعریف بر می آید هدف آموزش ، تعالی مادی و معنوی انسان است . البته آموزش نباید به گونه ای باشد که قدرت خلاقیت و آزادی انسان را از وی سلب نماید و به اصطلاح ، او را دست آموز کند - - .10 وظیفه ی معلم ، مراقبت در بهره برداری از فرصت ها به نحو احسن است . از آن جا که آزادی عبارت است از به کار بستن مشاهده و
