بخشی از مقاله
کتاب »تاریخ نوین جهان اسلام« نوشته پروفسور رینهارد شولز استاد دپارتمان مطالعات اسلامی دانشگاه برن سوئیس یکی از جدیدترین کتاب هایی است کـه طـی چنـد سـال گذشته در ارتباط با جهان اسلام در قرن بیستم تألیف شده است.1 پروفسور شولز در این کتاب که تلاشی در گشودن افقی نو در زمینه مطالعه کشورهاي اسلامی در جهان غرب به شمار میرود و برخلاف اکثر نویسندگان امروز غربی که بیشتر دامنه مطالعات خود را بر
.Schulze, R. (2002).A Modern History of the Islamic World. London & New York: Tauris.. arabahmadi@ut. ac.ir
.1 پروفسور رینهارد شـولز متولـد سـال 1953 در کشـور آلمـان و دانـشآموختـه دانشـگاهبـن در رشـتههـاي اسلام شناسی، زبان هاي لاتین، عربی و زبانشناسی است. شولز در دهه 1980 و نیمه اول 1990 در دانشگاههـاي بوخوم، بن و بامبرگ به تدریس اسلام و مطالعات شرقشناسی پرداخته و از سال 1995 به عضویت هیئت علمی دانشگاه برن سوئیس نائل آمده است. وي در حال حاضر رئیس دانشکده مطالعات اسلامی دانشگاه بـرن اسـت. حوزه تخصص پروفسور شولز توسعه تاریخی و گسترش اسلام در مناطق مختلف جهان است. جداي از کتـاب پیش روي دیگر تالیفات وي عبارتند از: انترناسیونالیسم اسلامی در قرن بیستم (1990)؛ حقوق بشـر در مباحـث اسلامی (1991)؛ تاریخ جهان اسلام در قرن بیستم (1994)؛ شورش کشاورزان مصري در سـال (1919)؛ تقابـل جامعه کشاورزي مصر با دولت استعماري .(1919- 1820) پروفسور شولز تاکنون چند مقاله در ارتباط با جهـان اسلام و موضوعات اسلامی در دایرةالمعارف اسلام و دایرةالمعارف آکسفورد به چاپ رسانده است.
232 فصلنامه مطالعات جهان؛ سال اول؛ شماره دوم؛ زمستان 1390
بخش هاي خاصی از جهان اسلام محدود ساخته اند، رویکرد کلی خـودرا در گسـتره اي وسیع به کشورهاي اسلامی در قرن بیستم معطوف ساخته است. در ایـن راسـتا وي بـا نگرشی جدید و دیدگاهی جامعهشناختی به تحلیل وقایع تاریخی و شاخصههاي سیاسی جهان اسلام از خاورمیانه تا شمال و غرب افریقا از یک سو و خاور دور و اروپا از سوي دیگر پرداخته است. نویسنده در این کتاب در مقاطع ده ساله و به صورت مقطعی تاریخ حوادث سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جوامع اسلامی را مورد بررسـی قـرار داده اسـت. پروفسور شولز در بخش آغازین با ارائه توضیحاتی پیرامون استعمار و تأثیر آن در ظهور نوگرایی در جهان اسلام، طلوع ناسیونالیسم بورژوازي را در دهه هاي 1920 و 1930 و عصر نهضت هاي استقلال طلبانه را طـی دهـههـاي 1940 تـا 1960 بـا در نظـر گـرفتن پیچیدگی هاي موجود بین فرهنگ هاي اسلامی و فرهنگ سیاسی جمهوري خواهی مورد بررسی قرار داده و به تشریح ایدئولوژيهاي اسلامی در دهههاي 1970 و 1980 و روابط بین فرهنگ اسلامی و جامعه مدنی حاکم در سرتاسر دهه 1990 پرداخته است.
نویسنده در بخش هاي مختلف کتاب با پرداختن بـه تقابـل سـنت و مدرنیسـم در جهان اسلام طی یک صد سال گذشته (قرن بیستم) مکاتب گوناگون نظیر ناسیونالیسم و سوسیالیسم را نیز در نظر داشته و در بررسی مقاطع مختلف تاریخ جهان اسلام به نوعی سعی کرده این مکاتب را الهام بخش جوامع اسلامی قلمداد کند. وي همچنین بخشی از مباحث کتاب را به تقابل مشروطه خواهان با جمهوري خواهان اختصاص داده و گوشـه چشمی نیز به مبحث خلافت در اسلام و فراز و نشیبهاي آن طی یکصد سـال اخیـر داشته است.
هرچند پروفسور شولز در این کتابتقریباً به بیشتر کشورهاي اسلامی اشاره هـاي کوتاهی در دورههاي مختلف داشته ولی رویکرد خاص اوعمدتاً معطوف به چند کشور اسلامی از جمله امپراتوري عثمانی (ترکیه)، ایران، مصر، عربستان، اندونزي، الجزایـر و افغانستان بوده و به گونهاي میتوان گفت این کشورها را به عنوان نمونهاي از کل جهان اسلام در نظر گرفته است.
معرفی و نقد کتاب: تاریخ نوین جهان اسلام 233
کتاب »تاریخ نوین جهان اسلام« از بسیاري جهـات و بـا توجـه بـه حجـم بـالاي اطلاعاتی که در مورد جهان اسلام و جوامع اسلامی و ارتبا ط آنها بـا مکاتـب فرهنگـی معاصر ارائه کرده، تحقیقی ارزشمند و در خور توجه تلقی مـی شـود و مـی تـوان آن را شیوهاي جدید در بررسی حقایق تاریخی، پیوستگی مـداوم سـوبژه ـ ابـژه (موضـوع و ماهیت) و اصالت قائل شدن به رویکرد سوبجکتیویستی در تاریخ دانست. با ایـن حـال نویسنده همچون دیگر متفکران و محققان غربـی کـهمعمـولاً جهـان اسـلام و جوامـع اسلامی را به شیوه خاص سکولاریستی خود مورد مطالعه قرار داده و تلاش دارند کلیه وقایع و حوادث تاریخی کشورهاي اسلامی را در قالب و چهارچوب فکري خود تنظیم و دسته بندي کنند، بسیاري از موضوعات را از زاویه خاص خویش مورد بررسـی قـرار داده کهطبیعتاً رهیافتی یک سویه و فاقد عینیت هاي موجود در جوامـع اسـلامی اسـت. برخی از اشکالات موجود در متن این کتاب حجیم عبارتند از:
1. نویسنده در بخش هایی از کتاب به ارائه تعـابیر خـاص خـود از دیـن اسـلام و ارتباط آن با سوسیالیسم، ناسیونالیسم و فاشیسم پرداخته است.
