بخشی از مقاله
چکیده :
تا کنون تحقیقات بسیاري پیرامون عوامل تاثیر گذار در فرایند یاددهی و یاد گیري در فضاي کلاس انجام شده است . با توجه به سرعت فزاینده تحولات در همه زمینه ها به ویژه زمینه آموزش، تمهیدات و تدابیري باید اتخاذ کردتا کلاسهاي آموزشی ما برمبناي پژوهش باشدکه دانش آموزان - در حد توان و انتظاري که از آنان می رود - امکان پژوهش هایی را داشته باشند تا ضمن یادگیري و ایجاد رقابت سالم، استعداد هاي نهفته آنان نیز شناخته شود. پژوهش ونقش آن در تعلیم وتربیت از دیر باز مورد توجه بوده است میزان پژوهشهاي انجام شده در هر جامعه شاخص توسعه یافتگی آن جامعه به حساب میآید ، این امر بیانگر اهمیت نقش پژوهش در سیستم آموزشی هر کشوري است. در پژوهش حاضر از روش مشاهده فضاي کلاس و روش کتابخانهاي بهره گرفتیم . تحقیق حاضر در نظر دارد اهمیت نقش آموزش از راه پژوهش را در فرایند یادگیري بررسی و راهکاري مناسب براي آموزشهاي پژوهش محور و انجام پژوهشهاي دانش آموز ي ارائه کند.
کلید واژه ها: پژوهش، دانش آموزا ن، آموزش، تاریخ، معلم
مقدمه :
از آن جا که جهان امروز با مسئله انفجار دانش رو به رو است به طور عملی نمی توان با برنامه هاي درسی سنتی همه دانش ها را به ذهن دانش آموز منتقل کرد، ا نسان هاي امروز و فردا نیازمند دانش ها و مهارتها و نگرشهاي تازه اجتماعی هستند تا بتوانند با اندیشهاي پویا و خلاق خود به حل و فصل مسائل و مشکلات جامعه بپردازند . نظامهاي آموزشی در کشورهاي مختلف، بخشی از نظام کلی هر جامعه محسوب میشوند و اگر متناسب با نیازهاي واقعی جامعه شکل بگیرند، نسل جدید را در رسیدن به اهداف بلند جامعه یاري خواهند کرد، این امر نیازمند شناختهاي علمی از وضعیت جامعه، همچنین تشخیص ظرفیتهاي نسل آینده است و شناسایی واقعی جامعه و ظرفیت سنجی آن جز از طریق تحقیق و پژوهش میسر نیست .
پژوهش و نقش آن در تعلیم و تربیت از دیر باز مورد توجه بوده و هست، اگر نگاهی به گذشته داشته باشیم به این نکته پی میبریم که تاسیس مدرسه نظامیه بغداد توسط خواجه نظام الملک و دارالفنون که در آنها به تربیت پژوهشگرانی میپرداختند و وجود دانشمندانی چون ملا صدرا، شیخ بهایی گویاي ، دیرینه بودن تاریخ پژوهش ایرانیان است . در قرآن مجید نیز این موضوع طرح شده و در بسیاري آیات انسان به تدبر و اندیشیدن توصیه شده است، حتی مهاجرت کردن براي علم و دانش امري موجه است.داشتن کلاسهاي آموزشی که در آن تدریس برمحور پژوهش باشد و آشنا کردن دانش آموزان با روشهاي تحقیق و پژوهش باعث تغییر در نگرش و ارتقاي توانایی نسل جدید در کسب مهارت و دانشهاي برتر میشود . بنا براین در این مقاله سوالات ذیل مطرح است:
پژوهش چیست و چه اهمیتی در سیستم آموزشی ما دارد ؟
اهمیت آموزش از راه پژوهش چیست؟
و تا چه حد سبب ارتقا یادگیري میشود؟
براي نیل به یک یادگیري اثر بخش، چه روش هایی باید براي تدریس در نظر بگیریم؟
کلاس پژوهش محور چه ویژگی هایی دارد؟
در این تحقیق از روش بررسی کتابخانهاي و مشاهده فضاي آموزشی کلاس بهره گرفتیم .هدف پژوهش حاضر آن است که تاثیر روشهاي نوین آموزش تاریخ به ویژه آموزش از راه پژوهش را بر ارتقا یادگیري و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تبیین نماید.
پژوهش چیست ؟
ضرورت توجه به پژوهش:
یک ضرب المثل قدیمی میگوید، بگو به من و من فراموش میکنم، به من نشان بده و من به خاطر میسپارم، مرا با موضوع درگیر کن و من درك میکنم . آخرین بخش این ضرب المثل بر ماهیت و نقش پژوهش اشاره دارد . درگیري ذهنی با موضوع ما را به سمت درك و یادگیري هدایت میکند. پژوهش به منزله جست وجو گري در مسیر شناخت واقعیت - لاصأطص - ، دانش - ک؟2کئwپغف - ، و اطلاعات - غپطصهعطپسغط - ، جریان مییابد. جست و جو گري با تولد آغاز و تا پایان عمر با انسان است. نوزادان با مشاهده اشیا ، با چنگ زدن به آنها، با دهان گرفتن آنها و با حرکت به سمت صداها به جست وجو گري میپردازند.
پژوهش با گردآوري اطلاعات با تجربه هایی از دیدن، شنیدن، لمس کردن، مزه کردن و بوییدن آغاز میشود انتظار ما این است که دانش آموزان در مدرسه نسبت به موضوعات درسی و علمی شناخت عمیق به دست بیاورند و بتوانند آنها را در مسیر بهبود زندگی فردي واجتماعی مورد استفاده قرار دهند. - ساکی، : 1388 صص - 173-172 اولین مفهومی که از واژه پژوهش به ذهن میرسد واقعیت گرایی یا جستجوي واقعیت ها است . واقعیت گرایی درست نقطه مقابل واقعیت گریزي مینشیند. هدف پژوهش در کلاس درس و مدرسه سوق دادن دانش آموزان به همان واقعیت گرایی است تا به واقعیت گریزي خو نکنند و حقیقت جو بار آیند. - رئوف، - 9 :1384 پژوهش در واقع جستجوي منظم و هدفمند براي پاسخ گویی به پرسش ها با استفاده از روشهاي گوناگون است.
نظام آموزشی هر کشور به عنوان یک نظام پویا و هدفمند، در تولید و رشد علمی نقش بسزا و سازندهاي را ایفا میکند و در صدد افزایش تولید دانش میباشد . لذا میبایست شیوهاي مناسب براي آموزش در نظر گرفت تا استعدادهاي نهفته دانش آموزان شناخته شود . در واقع پژوهش عامل مهمی در تولید دانش، دانایی و پیشرفت جامعه انسانی است و میزان پژوهشهاي انجام شده در هر جامعه شاخص توسعه یافتگی آن جامعه بحساب میآید . بنابراین با توجه به اهمیت مسئله باید تلاش کنیم تا تدریس و آموزش ما در محیط مدرسه از راه پژوهش باشد. این در حالی است که انجام فعالیت پژوهشی دردوران تحصیل منجر به تقویت روحیه کنجکاوي، خلاقیت و تقویت اعتماد به نفس میشود و میل به دانستن در دانش آموزان افزایش مییابد و به آنها چگونه اندیشیدن و چگونه فکر کردن میآموزد و روحیه همکاري و مشورت در آنها تقویت میشود.
عوامل موثر در نهادینه کردن پژوهش:
– 1 نظام آموزشی: یکی از عوامل مهم در درگیر کردن دانش آموزان در امر تحقیق و پژوهش توجه صاحب نظران و کارشناسان برنامه درسی است، از موثرترین کارها نهادینه کردن پژوهش و تحقیق در برنامه درسی در کلیه مقاطع تحصیلی بر اساس اهداف و نیازهاي هر مقطع میباشد .
- 2 نقش مدارس: مدارس نقش بسزایی در نهادینه کردن پژوهش دارند و باعث شکوفایی جامعه میشوند . مدرسه باید تمام تلاش و کوشش خود را جهت فراهم کردن زمینه پژوهش و رشد یادگیري دانش آموزان به کار گیرد، فراهم کردن شرایط منا سب براي پژوهش و بها دادن به کارهاي تحقیق در تقویت امر پژوهش امري ضروري است .
-3 نقش معلم: مهمترین و حساس ترین وظیفه در زمینه تحقیق و پژوهش بر عهده معلمین میباشد، زیرا معلم با آگاهی از توانایی، استعداد و ویژگی ها، خواستها و علائق دانش آموزان میتواند تدریس خود را به سمتی هدایت کند که منجر به حس کنجکاوي در شاگردان شود، تدریس او به گونهاي باشد که با سوال متنوع زمینه را براي کسب اطلاعات بیشتر و کسب دانش فراتر فراهم کند . در این رابطه باید براي رشد مهارتهاي حرفهاي معلم، تدریس اندیشه ورز مورد توجه قرار گیرد منظور از تدریس اندیشه ورزانه، نوعی تدریس همراه با کاوش و بررسی است که معلمان را در چرخه تفکر و عمل بر اساس تجربیات حرفهاي در گیر میکند. - ر. ك :احمد وند، - 34 :1390
نقش معلم در تدریس پژوهش محور:
معلم عامل اصلی هدایت یادگیري در سطح کلاس درس است و همه اجزاو عناصر مدرسه باید در جهت کمک به انجام رسالت وي عمل کنند. بدون ایفاي نقش موثر معلمان، مدارس به موفقیت دست نخواهند یافت. - ساکی، - 81 :1388 حرفه معلمی متشکل ازدانش ها و مهارتهاي گوناگون است. یک معلم باید براي تدریس مطلوب، هم زمان مجموعهاي از دانش ها را به طور هنر مندانه در هم بیامیزد تا در مسیر ترکیب و به کار گیري آنها تدریسی اثر بخش، طراحی و در کلاس درس ارائه کند. در واقع، معلم با تکیه بر رویکردهاي مختلف پژوهشی بر مشکلات و مسائل موجود بر سر راه طراحی و اجراي تدریس اثر بخش غلبه میکند. با این وصف، پژوهش، عنصري اساسی در حرفه معلمی به شمار میآید که آشنایی با جایگاه و سطوح آن میتواند به معلمان در استفاده از این ظرفیت اساسی براي بهبود کیفیت آموزشی و تدریس کمک کند. - همان: - 83
در نظامهاي آموزشی موفق نقش معلمین است که بعنوان هدایتگر و راهنما پژوهش را به دانش آموزان خود بیاموزند . در سیستمهاي آموزشی موفق، خروجی سیستم پژوهشگرانی هستند که در اثر آشنایی با روشهاي پژوهش و بوسیله جمع آوري و طبقه بندي اطلاعات، توانایی تولید نظریههاي جدید براي حل مشکلات را بدست آورده اند . براساس این دیدگاه، معلم باید بکوشد تا با شناخت توانمندي ذهنی دانش آموزان، زمینههاي لازم را براي رویارویی آنان با مسائل مختلف فراهم آورد و در نهایت روش کشف مجهول و پاسخ به سوال را به آنها بیاموزد. به عبارت دیگر میتوان وظیفه اصلی معلم را آموزش مراحل گوناگون کاوشگري نامید که در اثر آن دانش آموزان تبدیل به پژوهشگران و محققانی خواهند شد که براي حل مسائل مختلف، آمادگی لازم دارند در این رویکرد معلم، نقشهاي زیر را به عهده دارد:
معلم به عنوان طراح برنامه درسی معلم به عنوان هدایتگر و راهنماي آموزشی
معلم به عنوان ارزشیاب - اثر بخشی مسئله، عملکرد دانش آموز، عملکرد معلم - معلم تاریخ در کلاس پژوهش محورمعلم با ژرف اندیشی پیرامون تدریس خود و عوامل و مولفههاي مدیریت در کلاس، با آشنایی و درك فنون وروشهاي ارزش یابی پیشرفت تحصیلی، استفاده از فناوريهاي آموزشی در تدریس میتواند دانش مربوط به تدریس خود را رشد و توسعه دهد معلم باید خیلی تلاش کند تا به دانش آموزان اهمیت و حیاتی بودن فعالیت پژوهشی را القا کند و باید با رفتار خود اعتماد دانش آموزان را جلب کند. چرا که اعتماد متقابل پایهاي بی عیب و نقص براي یادگیري و تدریس موثر است. تدریس ده ها رویکرد دارد که بخشی از آن ها مربوط به معلم میشود و قسمتی به نظام آموزشی و محیط تدریس و سطح آگاهی ودانش خانواده ها . لذا دبیر تاریخ باید آموخته هایش به روز باشد.
و از شیوههاي یادگیري حیطههاي شناختی و علل افت تحصیلی و اصول حاکم بر آن اطلاعاتی داشته باشد. - ر. ك: کلبعلی، - 20 : 1386 معلم باید دائما از تخته استفاده کند و از نقشههاي جغرافیایی، عکس و سکه و آثار باستانی هم استمداد جوید ولی این زحمات معلم نباید به این منجر شود که دانش آموز تماشاچی و مستمع آزاد باشد . باید با سوالات مفید و طلب سنجش و مقایسه، شاگردان را با کار خود شریک سازد. - رمضان پور، - 18: 1385 بهتر است استفاده از فناوري اطلاعات را در برنامه کاري خویش قرار دهد . معلم تاریخ باید خود را عادت بدهد، از سایتهاي گوناگون استفاده کند. اینترنت را بداند و در آن جستجو کند با انواع سایتهاي تاریخی آشنا باشد و اطلاعات تاریخی را براساس جدیدترین اخبار دریافت نماید.
در امر تدریس ، یافتههاي خود را در اختیار کلاس درس تاریخ بگذارد و چه بسا دانش آموزان را نیز مانند خود به فراگیري اطلاعات تاریخی عادت دهد. این عمل یعنی به روز شدن اطلاعات معلم تاریخ، دانش آموز را با جدید ترین اطلاعات تاریخی آشنا میسازد . - همان - 21: اماکن تاریخی را معرفی کند. دانش آموزانش را از فضاي درس زنگ قبل وارد فضاي درس تاریخ کند. بازدید از موزهها، اماکن وآثارتاریخی، نمایش فیلمهاي تاریخی، برپایی نمایشگاههاي گوناگون استفاده از عکس ها - استفن بان که نظریه پردازي است در زمینه تاریخ هنر، مینویسد: تماشاي مستقیم وارتباط رو در رو با هر تصویر تاریخی موجب درك عمیق و بهتر مباحث تاریخی میگردد. -
- کوهیل، - 10 :1393، نقاشی ها چارت وپوستر و. . . . . نمونه هایی از فعالیت ها و فضاهاي جدید هستند.همچنین معلم تاریخ طرح درس داشته باشد و در ابتداي درس، هدف مورد نظر را براي دانش آموزان بیان کند، مفاهیم اساسی تاریخ و کلمات نامانوس را برروي تخته بنویسد و توضیح دهد. پیوسته به مباحث پیشین اشاره شود، زیرا با بحثهاي جدید ارتباط دارند و نکته مهم در آموزش تاریخ، توالی حوادث است. - ر. ك: گروه تاریخ سازمان آموزش و پرورش، - 10 :1386 در کلاس پژوهش محور فعالیتهاي زیر از دانش آموز مورد انتظار است:
مشاهده و پرسشگري
