بخشی از مقاله
تنظيم خانواده
1- لزوم رعايت تنظيم خانواده را تشريح کنيد؟
الف) جمعيت و تأمين غذا
ب ) رشد بي رويه جمعيت و نظام آموزشي
ج ) رشد بي رويه جمعيت و نظام اقتصادي
د ) رشد جمعيت و مسکن
ه) رشد جمعيت و بهداشت
و ) رشد جمعيت و محيط زيست
ز ) رشد جمعيت و خدمات عمومي
ح ) رشد جمعيت و مسؤوليتهاي اجتماعي بانوان
2- تنظيم خانواده را تعريف کنيد؟
فاصله گذاري مناسب بين بارداريها و کنترل تعداد فرزندان با استفاه از روشهاي پيشگيري از بارداري با توجه به امکانات اقتصادي، قدرت جسمي و رواني والدين را تنظيم خانواده گويند.
3- اهداف تنظيم خانواده را بنويسيد؟
1. کاهش مرگ و مير مادران و نوزادان؛ کاهش معلوليت و ناتوانيهاي ناشي از حاملگيهاي ناخواسته
2. کاهش بيماريهاي مادر زادي با جلوگيري از زايمانهاي ديرهنگام
3. جلوگيري از حاملگيهاي ناخواسته و سقطهاي غيرقانوني
4. جلوگيري از سوء تغذيه مادران و کودکان با فاصله گذاري مناسب بين فرزندان
5. تأمين سلامت جسماني و رواني مادران
6. کمک به خانواده ها در جهت داشتن تعداد فرزندان دلخواه و متناسب با امکانات اقتصادي جسماني و رواني آنها.
4- روشهاي متداول پيشگيري از حاملگي را نام ببريد؟
1. روشهاي مکانيکي شامل:
الف) پوشش براي مرد (کاندوم)
ب ) دستگاه داخل رحمي (IUD)
2. روشهاي شيميايي شامل:
الف) قرصهاي خوراکي ضد بارداري
ب ) هورمونهاي تزريقي
ج ) کپسولهاي کاشتني
3. روشهاي جراحي شامل:
الف) بستن لوله در مردان (وازکتومي)
ب ) بستن لوله در زنان (توبکتومي)
5- مزاياي استفاده از قرصهاي ضد بارداري را بنويسيد؟
1. مصرف قرصهاي پيشگيري از بارداري نه تنها منجر به سرطان نمي شود، بلکه از برخي انواع سرطان پيشگيري مي کند.
2. استفاده از قرصهاي ضد بارداري منجر به نازايي نمي شود بلکه پس از قطع مصرف قرص در ظرف چند ماه، قدرت باروري بازمي گردد.
3.استفاده از قرصهاي ضد بارداري منجر به تولد نوزادان ناهنجار نمي شود و اگر در زمان حاملگي مصرف نشده باشد نوزادان سالم متولد خواهند شد.
4. قرصها براي اينکه مؤثر واقع شوند بايد به طور مرتب و صحيح مورد استفاده قرار گيرند.
هميشه زنان، از اين پس مردان!
گروهي از زوج‌ها از لحاظ جنسي فعال و بارور هستند، ولي تمايلي به بچه‌دار شدن ندارند. اين گروه بايد از روشهاي مؤثر پيشگيري از بارداري استفاده كنند. تحقيقات نشان داده است كه اگر زوجين از هيچ‌گونه روش پيشگيري از بارداري استفاده نكنند، حدود 90 درصد زنان در طي مدت يك سال حامله مي‌شوند. در كشور ما نيز، با وجود دسترسي آسان به وسايل پيشگيري از بارداري، سالانه حدود 400 تا 500 هزار حاملگي ناخواسته اتفاق مي‌افتد كه به‌طور عمده ناشي از استفاده نكردن از وسايل پيشگيري از حاملگي است.
در اينجا تمام كارها در امتداد خطي سبز1 انجام مي‌شود. خواه ناخواه توجهت به افراد حاضر جلب مي‌شود. مردان و زنان در كنار يكديگر خط سبز را دنبال مي‌كنند. صحبت‌هايي مي‌شنوي. آنها از مسائلي حرف مي‌زنند كه هرگز بيرون از اين خط نمي‌توان به آساني بيانشان كرد.
ـ شما چند فرزند داريد؟
ـ يك پسر.
ـ پس چرا وازكتومي؟
ـ من و همسرم دخترعمو، پسرعمو هستيم، متأسفانه پسر ما تالاسمي دارد. متخصصان توصيه كرده‌اند كه ديگر بچه‌دار نشويم. ما هم آمده‌ايم اينجا.
پسر كوچك و رنگ پريده‌اي را مي‌بينم كه به گردن مادرش آويزان است. چشمان گودافتاده و جثة نحيفي دارد. او هم به خط سبز خيره شده است.
ـ همسر من مدت‌ها بود كه قرص مي‌خورد. اما هر روز مشكل داشتيم. يا استفراغ مي‌كرد يا خوردن قرص فراموشش مي‌شد. از آي يو دي هم نمي‌توانست استفاده كند تا اين‌كه يكي از همسايه‌ها بخش وازكتومي اين مركز را به ما معرفي كرد.
مردان و زنان زيادي اينجا هستند، جوان و پير. آنها آگاهانه تصميم مي‌گيرند روش مناسب‌تري را براي كنترل جمعيت خانوادة خود انتخاب كنند. شايد خط سبز بهترين مسير براي بسياري از اين زوج‌هاي آگاه باشد.
اهميت تنظيم خانواده در ايران
جمعيت دنيا در سال 1987 به پنج ميليارد نفر رسيد و تنها در طي 157 سال، پنج برابر جمعيت سال 1830 شد. در مقابل، جمعيت ايران فقط در مدت 50 سال (از سال 1320 تا 1370) از دوازده ميليون به شصت ميليون نفر رسيده است. اين افزايش سريع جمعيت، مشكلات و كمبودهاي روزافزوني را در ابعاد مختلف اقتصادي، فرهنگي و تربيتي به دنبال داشته و در آينده مواجهه با معضلات پيچيده‌تري پيش‌بيني مي‌شود.
همچنين رشد سريع جمعيت باعث افزايش نابرابري ميان درآمد كشورهاي در حال توسعه و كشورهاي پيشرفته مي‌شود و پديدة مهاجرت را تشديد مي‌كند. آثار منفي افزايش مواليد و بعد خانوار، تنها محدود به خانواده نيست. افزايش بعد خانواده منجر به افزايش جمعيت جوانان، كاهش درآمد سرانه، تورم، بيكاري، نزول سطح آموزش و تخريب منابع محيط زيست خواهد شد.
مطالعات انجام‌شده در ايران در سال 1371 نشان مي‌دهد كه در حدود 6/1 درصد از حاملگي‌ها در جمعيت شهري و 1/39 درصد در جمعيت روستايي كشور ما ناخواسته هستند. بررسي ديگري در شهر قزوين بيانگر آن بود كه از هر پنج نفر زن، يك نفر از هيچ وسيلة پيشگيري استفاده نمي‌كند.
بر طبق آمار انجمن تنظيم خانوادة جمهوري اسلامي ايران، حاملگيهاي بدون برنامه و ناخواسته، در 16 درصد موارد، به سقطهاي عمدي منجر مي‌شوند. همچنين روزانه دست كم 80 زن به دليل سقط غيرقانوني جان خود را از دست مي‌دهند. به علاوه، نوزادان حاصل از حاملگيهاي ناخواسته غالباً نارس و كم وزن متولد مي‌شوند و دچار اختلالات جسمي و رواني‌اند. از سوي ديگر، زايمانهاي مكرر موجب تحليل قواي جسمي مادر مي‌شود و فاصلة زماني كافي براي ترميم ذخاير غذايي از دست رفته در بدن او فراهم نمي‌گردد. حاملگيهاي مكرر با فواصل كم، خطر مرگ و مير مادران را افزايش مي‌دهد. اين خطر، بخصوص پس از زايمان سوم، به شدت افزايش مي‌يابد.
كدام روش بهترين است؟
دكتر مهدي صدق‌آذر، مربي ارشد كشوري وازكتومي بدون تيغ جراحي و سرپرست مركز آموزشي، بهداشتي و تحقيقاتي شهيد جعفري، مي‌گويد: «براي انتخاب روش پيشگيري از بارداري، هميشه زوجين بايد مشاورة خانوادگي بگيرند. زيرا روش مطلوب پيشگيري از بارداري براي زوج‌هاي مختلف، متفاوت است. هدف از مشاوره، انتخاب و استفادة صحيح از روش پيشگيري از بارداري در افراد مختلف متناسب با شرايط خاص آنان است. بدين منظور، قبل از پيشنهاد يك روش پيشگيري به هر فرد، بايد شرايط خاص وي، نياز او، وضعيت فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي‌اش در نظر گرفته شود. در مشاوره براي پيشنهاد يك يا چند روش پيشگيري از بارداري، بهتر است كه با زوج صحبت شود يا اگر با يكي از آنان صحبت شد، به او فرصت داده شود تا با همسر خود مشورت كند. قبل از شروع مشاوره، بايد نحوة عمل روشهاي جلوگيري، ميزان اثربخشي آنها، موارد منع مصرف، عوارض جانبي و نحوة برخورد با آنها و علائم خطري كه نياز به پيگيري دارند به تفصيل بيان شود.»
ستاره مددي، كارشناس بهداشت و مسئول بخش تنظيم خانواده در يك پايگاه بهداشتي واقع در غرب تهران، نيز بر اهميت مشاوره قبل از انتخاب تأكيد مي‌كند و مي‌افزايد: «در مشاوره، به فرد آگاهي مي‌دهيم تا خودش شيوة مناسب را انتخاب كند و به دنبال دو هدف عمده هستيم: يكي اصلاح باورهاي غلط عاميانه و ديگري آشنا كردن مردم با عوارض و مشكلات وسايل پيشگيري. در پايگاه بهداشتي، با استفاده از پوسترهاي آموزشي، مزايا و معايب هر روش را به‌طور مجزا بيان مي‌كنيم. موفقيت زماني به دست مي‌آيد كه فرد بتواند به دلخواه شيوة مناسب براي خود را انتخاب كند. به داوطلباني كه روش مورد نظرشان به سلامت آنها لطمه مي‌زند روش ديگري پيشنهاد مي‌كنيم.»
علي نيك‌دل، معلم دبيرستان پسرانه‌اي در تهران، به همراه همسر خود به پايگاه بهداشتي مراجعه كرده است. وي در صف انتظار عمل وازكتومي مي‌گويد: «ما دو بچه داريم و ديگر بچه نمي‌خواهيم. مشكل ما هزينة زندگي نيست، بلكه ديگر وقتي براي اختصاص دادن به بچة ديگري نداريم.»
كبري امامي، خانه‌دار و ديپلمه، مشكل اصلي را تمايل مردان به داشتن فرزند بيشتر مي‌داند. وي در تأييد گفتة خود شرح مي‌دهد: «مردها، براي زياد كردن نسل خود، تا جايي كه مادر جان دارد بچه مي‌خواهند. مادر تا وقتي كه يائسه نشده، بايد به فكر بچه باشد.»
مشاركت مردان در تنظيم خانواده
يكي از عوامل مؤثر در موفقيت برنامه‌هاي تنظيم خانواده جلب مشاركت مردان است. مشاركت مردان در برنامه‌هاي تنظيم خانواده به معناي استفادة آنها از روشهاي مخصوص مردان نيست. اين مشاركت شامل درك درست مردان از محدوديت‌ها و نيازهايي است كه با استفاده از روشهاي پيشگيري از بارداري براي همسرانشان پيش مي‌آيد.
دكتر صدق‌آذر زن و مرد را به يك ميزان مسئول جلوگيري از بارداري مي‌داند. وي معتقد است: «اگر عارضه‌اي در نتيجة استفاده از شيوه‌هاي جلوگيري از بارداري در يكي از زوجين مشاهده شود، همسر وي بايد از او حمايت كند. در نظام‌هاي تأمين بهداشت تنظيم ، به جنبة حمايتي مردان توجه بيشتري مي‌شود. در مجموع، مردان علاوه بر استفادة شخصي از روش پيشگيري، نقش‌هاي ديگري را نيز شامل مشورت با همسر در انتخاب و استفاده از يك روش، مشاركت در تعيين بعد خانوار و نيز حمايت از همسر در هنگام استفاده از وسايل پيشگيري برعهده دارند.»
تنوع وسايل پيشگيري از بارداري براي زنان، محدود بودن روشهاي مخصوص مردان و وجود برخي نگرش‌هاي نادرست، كه تنظيم خانواده را تنها وظيفة زنان مي‌دانند، سبب شده تا مردان مشاركت كمتري در برنامه‌هاي تنظيم خانواده داشته باشند. بر طبق آمار اعلام‌شدة وزارت بهداشت در سال 1376، ميزان مشاركت مردان در استفاده از روشهاي تنظيم خانوادة مخصوص آنان 3/7 درصد از كل مردان واجد شرايط را شامل مي‌شود.
دكتر صدق‌آذر مشاركت كم مردان را در برنامه‌هاي تنظيم خانواده ناشي از مسائل متعددي مي‌داند. وي معتقد است: «تأثير نگرش منفي افراد جامعه، تأثير برخورد منفي اعضاي خانواده ، ناآگاهي زنان از حقوقشان كه باعث مي‌شود تنها خود را مسئول پيشگيري از بارداري بدانند، كم‌رويي مردان براي مراجعه به مراكز بهداشتي و درماني و درخواست خدمات تنظيم خانواده ، رواج فرهنگ شفاهي بين مردان، غرور مردانه و باورهاي غلط فرهنگي و اعتقادي از جملة مشكلات مردان براي شركت در برنامه‌هاي تنظيم خانواده است. از لحاظ شغلي، عواملي همچون تطبيق نداشتن ساعت كار مراكز بهداشتي تنظيم خانواده با وقت آزاد مردان، مشغلة زياد مردان، اتلاف وقت آنان هنگام مراجعه به مراكز دولتي و محدود بودن خدمات مشاوره‌اي غيرحضوري را بايد در نظر گرفت.»
وازكتومي چيست؟
دكتر سيدحبيب‌الله جعفري، جراح و متخصص بيماريهاي كليه و مجاري ادرار و عقيمي مردان، با ذكر اين نكته كه سابقة استفاده از روش وازكتومي به يك قرن پيش بازمي‌گردد، در معرفي اين روش مي‌گويد: «بيش از پنجاه سال تحقيقات گسترده‌اي دربارة وازكتومي صورت گرفت. از 1974 تا 1985، يعني به مدت يازده سال، عمل وازكتومي در ايالت سي‌چوان چين انجام شد و در سال 1985، انجمن جلوگيري داوطلبانه از بارداري از طريق جراحي، بي‌عارضه بودن اين روش را اعلام كرد و در سال 1986، وازكتومي به تمام نقاط دنيا معرفي شد. در اوايل ارديبهشت 1372 نيز پروفسور ليسون چان به ايران آمد و اين روش را به محافل علمي ما معرفي كرد.»
سازمان بهداشت جهاني وازكتومي را به‌عنوان بهترين، مطمئن‌ترين و راحت‌ترين روش جراحي براي جلوگيري دائمي از باروري تأييد كرده است. وازكتومي را نخستين‌بار در ايران دكتر فريدون فروهري، مدير پلي‌كلينيك شهيد جعفري مركز بهداشت شرق تهران، انجام داد. وي كه پدر وازكتومي ايران شناخته شده است، شاگردان متعددي تربيت كرد و براي ترويج اين روش به تمام نقاط ايران فرستاد. به گفتة دكتر صدق‌آذر، سرپرست كنوني اين پلي‌كلينيك، از آن زمان تاكنون، 775 پزشك دوره‌هاي آموزشي وازكتومي را طي كرده‌اند و در نقاط مختلف كشور در حال خدمت هستند. وي شمار موارد موفق وازكتومي انجام‌شده در مركز مذكور را در حدود 29 هزار مورد ذكر مي‌كند.
وازكتومي به دو روش انجام مي‌شود: روش قبلي يا كلاسيك كه جراحي با تيغ بوده است و روش جراحي بدون تيغ. دكتر جعفري در توضيح وازكتومي مي‌گويد: «وازكتومي عبارت است از قطع لولة مني‌بر در مرد كه با عمل جراحي ساده و مطمئني در مدتي كوتاه انجام مي‌شود. اين روش آسان‌ترين و مؤثرترين روش پيشگيري از بارداري است كه به‌تازگي با عملي بسيار ساده و بدون استفاده از تيغ جراحي صورت مي‌گيرد و نيازي به بخيه‌زدن ندارد.»
وازكتومي براي چه افرادي مناسب است؟
دكتر صدق‌آذر استفاده از اين روش را توصيه مي‌كند براي افرادي كه:
1. مايلند روشي را انتخاب كنند كه با فعاليت جنسي آنها تداخلي نداشته باشد؛
2. تصميم به بچه‌دار شدن مجدد ندارند؛
3. به دلايل پزشكي نمي‌خواهند بچه‌دار شوند؛
4. احتمال بروز بيماريهاي ژنتيكي در فرزند آنها وجود دارد؛
5. وازكتومي را، به دليل سهولت و نداشتن عوارض، بر لولـه بستن همسرشان ترجيح مي‌دهند.
وازكتومي چگونه از حاملگي جلوگيري مي‌كند؟
سلول‌هاي جنسي كه در بيضه ساخته مي‌شوند، از طريق لوله‌هاي مني‌بر راست و چپ، وارد مايع مني مي‌شوند. در وازكتومي، اين دو لولـه را مسدود مي‌كنند و در نتيجه سلول‌هاي جنسي قادر به عبور نيستند. در وازكتومي بدون تيغ جراحي، كه با بي‌حسي موضعي انجام مي‌شود، شكاف كوچكي به طول 2 تا 3 ميلي‌متر بر روي پوست ايجاد مي‌كنند. سپس با وسايل مخصوصي لايه‌هاي سحطي را كنار مي‌زنند و از همين فضاي كوچك لولـه‌هاي مني‌بر را خارج مي‌سازند. پس از انجام عمل، كه بي‌نياز از بخيه است، محل را پانسمان مي‌كنند. سوراخ باقي‌مانده حداكثر ظرف 48 ساعت ترميم و محو مي‌شود.
دكتر صدق‌آذر تأكيد مي‌كند: «داوطلب تنها زماني درد مختصري احساس مي‌كند كه مادة بي‌حس‌كننده به او تزريق مي‌شود و پس از تزريق، هيچ دردي احساس نخواهد كرد.» اين عمل، به‌طور متوسط، در مدت 10 الي 12 دقيقه خاتمه مي‌يابد. داوطلب بايد تا مدت 24 ساعت پس از عمل استراحت كند و از انجام دادن كارهاي سنگين تا يك هفته بپرهيزد. اما اگر كار روزمرة او سنگين نباشد، زودتر از اين مدت مي‌تواند به سر كار خود بازگردد.
دكتر جعفري در مورد احتمال وقوع بارداري بلافاصله پس از انجام عمل وازكتومي هشدار مي‌دهد و مي‌گويد: «به علت باقي‌ماندن تعدادي از سلول‌هاي جنسي يا اسپرم در لولـه‌هاي تناسلي، خطر حاملگي بلافاصله پس از وازكتومي از ميان نمي‌رود. زوج‌ها بايد به مدت سه تا شش ماه از يك روش مطمئن ديگر پيشگيري از بارداري استفاده كنند. براي حصول اطمينان از حذف سلول‌هاي جنسي از ترشحات دستگاه تناسلي مرد، متقاضي بايد آزمايش شمارش اسپرم انجام دهد. اولين آزمايش دو ماه پس از عمل درخواست مي‌شود. البته براي حصول اطمينان كامل، تكرار آزمايش در چهار و شش ماه پس از عمل نيز ضروري است.»
مزايا و معايب وازكتومي
وازكتومي يك عمل جراحي ساده است، در حالي‌كه بستن لوله‌هاي زنان نياز به بيهوشي عمومي و دسترسي به حفرة شكم دارد. بنابراين، بستن لولـه‌هاي زنان يك عمل جراحي وسيع محسوب مي‌شود با كلية عوارض بيهوشي عمومي. به علاوه، حاملگي خارج رحمي مرگ‌آورترين عارضة بستن لوله‌ها در زنان محسوب مي‌شود. اما وازكتومي هيچ عارضة ناخواسته‌اي به همراه ندارد. برخلاف باور بسياري از افراد ناآگاه، اين روش نه‌تنها فعاليت جنسي را محدود نمي‌كند بلكه، با حفظ تمام مراحل طبيعي رابطة جنسي، قواي زوجين را افزايش نيز مي‌دهد.
دكتر صدق‌آذر مي‌گويد: «افرادي هستند كه چند ماه پس از وازكتومي به مركز مراجعه و از افزايش قواي جنسي خود شكايت مي‌كنند. رفتارهاي جنسي از افكار و عواطف انسان‌ها تأثير مي‌پذيرند. ترس از حاملگي ناخواسته عامل سردمزاجي و بي‌ميلي در روابط زناشويي بسياري از زوج‌هاست. آنچه اهميت دارد اين است كه بايد براي عموم مرز ميان وازكتومي و اخته كردن مردان را روشن كرد. در اخته كردن، بيضه‌ها به‌طور كامل از بين مي‌روند و دو وظيفة طبيعي آنها، يعني توليد هورمونهاي جنسي مردانه و ساخت اسپرم، ديگر به انجام نمي‌رسد. با تخريب بيضه‌ها، خصوصيات ظاهري مردانه نيز همزمان با توقف توليد اسپرم از بين مي‌روند. اما در فرد وازكتومي شده، هورمونهاي مردانه از راه عروق به بدن مي‌رسد و بيضه سالم است. زوج‌هاي متقاضي وازكتومي بايد بدانند كه پس از اين عمل، مقدار مايع مني مرد همانند پيش از انجام وازكتومي است و از لحاظ خصوصيات ظاهري، يعني رنگ، بو و حجم آب نيز تغييري نخواهد كرد. در طي عمل وازكتومي، دستگاه ادراري آسيبي نخواهد ديد و احتمال ابتلا به سرطان پروستات در داوطلبان افزايش نخواهد يافت.»
برخي از مردان پس از وازكتومي دچار ناراحتي و تورم محل عمل مي‌شوند. عده‌اي نيز ممكن است دچار خونريزي، كبودشدگي يا عفونت بشوند. اما به‌ندرت مسئلة جدي و مشكل‌سازي به‌وجود مي‌آيد. توصيه مي‌شود كه داوطلبان در صورت تب در چهار هفتة اول پس از عمل، بخصوص يك هفتة اول، خونريزي يا خروج چرك از محل زخم، درد و تورمي كه قطع نشود يا تصور باردار شدن همسر به پزشك مراجعه كنند. دكتر جعفري رعايت نكاتي را در بهبود سريع‌تر محل جراحي مفيد مي‌داند: «حداقل تا دو روز از بيضه‌بند استفاده شود. محل جراحي در حين جوش خوردن زخم به‌هيچ‌وجه دست‌كاري نشود. در صورتي كه وازكتومي به روش كلاسيك يا قديمي انجام شده است، بايد يك هفته پس از عمل براي كشيدن بخيه‌ها به مركز انجام وازكتومي مراجعه كرد. در روش وازكتومي بدون تيغ جراحي، نيازي به كشيدن بخيه نيست و متقاضي مي‌تواند سه روز بعد از عمل، پانسمان روي زخم را بردارد و پانسمان مجدد هم ضرورتي ندارد.»
