بخشی از مقاله
تاريخچه پرورش ماهي به 2000 سال قبل از ميلاد برمي‌گردد كه اولين بار در حين به اين كار پرداختند كه در عهدنامه‌ي چين به پرورش ماهي كپور و قزل‌آلا تاكيد شده است و در انجيل در ايساياه- فصل 19- آيه‌ي 10 به پرورش ماهي اشاره شده است و تاكيد نموده است.
روميان باستان در حاشيه ي درياها شروع به پرورش ماهي كردند كه هنوز هم از اين روش براي پرورش ماهي در كشور ايتاليا استفاده مي‌شود كه قابل به ذكر است كه درعصر امروز گسترش آن محدود است، در اين روش كه در قرون وسطي رواج بيشتري داشت، ماهييان قزل‌آلا به استخرها و حوضچه‌هاي آشپزخانه‌ها وصومعه‌ها هدايت مي‌شوند كه به اين وسيله رستورانها در تمام فصول سال ماهي تازه براي خوراك خود در اختيار داشتند.
در سال 193 ميلادي مهاجران اروپايي كه به شرق سفر كرده بودن فن پرورش ماهي را به دنياي غرب و اروپا وارد كردند.
و به همين ترتيب پرورش و تكثير ماهي به صورتي كه امروزه وجود دارد رواج يافت و ادامه پيدا كرد به طوري كه امروز اين روش بزرگترين توليد منابع گوشت ماهي و آبزيان را به خود اختصاص داده است.
حال به طور كلي به بررسي چند نكته‌ي مهم در رابطه با استخر پرورش ماهي قزل‌آلا مي‌پردازيم كه هر استخر قزل‌آلا چه كوچك و چه بزرگ متشكل از 5 گروه از عوامل اصلي است و غالباً بر توان توليد استخر تأثير مي‌گذارند كه عبارتند از :
1) ماهي 2) آب 3) استخر 4) تغذيه 5) مسائل مديريتي
هر يك از اين گروه‌هاي اصلي، داراي چندين عامل جداگانه نيز هستند كه به شكل دو جانبه به عوامل ديگر وابسته هستند. نتيجه حاصله مي‌تواند به سود يا زيان توليد تمام شود (به جدول 1 و شكل 2 مراجعه كنيد) يعني اگر يك عامل به لحاظ كيفي تغيير كند، اين مساله باعث يك سري تغييرات در عوامل ديگر مي شود. براي پرورش دهنده ماهي ضروري است تا نخستين تغيير را از لحاظ ايجاد اثرات احتمالي نهايي ارزيابي كند؛ مثلاً افزايش مناسب ميزان تغذيه به اندازه چند پوند در هر 100 پوند، ظاهراً به شكل بي‌ضرر در يك سري تغييرات كمي در سيستم عمل مي‌كند كه يا مي تواند منجر به حصول نتيجه مطلوب؛ يعني رشد سريع تر ماهي شود، يا ممكن است به نتيجه دلخواه منجر نشود (شكل 3)
در مثالي ديگر، افزايش دماي آب از 9 درجه سانتيگرد (48 فارنهايت) به 15 درجه سانتيگراد (59 فارنهايت) باعث تغييرات زير در يك محيط قزل‌آلاي رنگين كمان 100 گرمي مي شود.
الف)- تغييرات مربوط به ماهي :
1. يك افزايش 5/67% در ميزان متابوليسم (نياز اكسيژن)
2. يك افزايش 8/97% در پتانسيل افزايش طول روزانه
3. يك افزايش 7/66% در پتانسيل افزايش وزن روزانه
4. يك افزايش 6/98% در پتانسيل توليد آمونياك
5. يك افزايش 1/33% در ظرفيت حمل اكسيژن
ب) تغييرات مربوط به آب :
1. يك كاهش 8/12% در غلظت اكسيژن
2. يك افزايش 8/58% در آمونياك يونيزه محيطي
3. يك افزايش 5/67% در اكسيژن محلول در خروجي آب
بنابراين، ظرفيت حمل اكسيژن استخر كه به حفظ محيط ماهي كمك مي‌كند به ميزان زيادي كاهش مي يابد و گمان مي رود براي سلامت ماهي مضر باشد؛ كه ميزان اين ضرر، وابسته به توده زنده اوليه موجوددر استخر است. يك روش كه فراوان مورد استفاده قرار مي‌گيرد و احتمالاً موجب باز گردانيدن ظرفيت حمل اكسيژن به حالت اوليه مي شود، افزايش جريان و رويز‌ش آب است كه خود، يك سري از تغييرات را در سيستم ايجاد مي‌كند:
1. ظرفيت زيست محيطي يك استخر افزايش مي‌يابد.
2. سرعت آب بيشتر مي شود.
3. صرف انرژي جهت شناي ماهي افزوده مي شود.
4. نياز اكسيژن ماهي افزايش مي‌يابد.
5. ظرفيت زيست محيطي ماهي افزايش مي يابد.
تأثيراصلي هر دو تغيير در يك سيستم، مي‌تواند به شكل دو جانبه‌اي براي وضعيت فيزيولوژيكي ماهي، مضر باشد. يك راه براي بهبود ظرفيت حمل اكسيژن مي تواند كاهش جمعيت در استخر باشد.
در اين موارد، يك ارزيابي دقيق از عوامل مخصوص مي تواند كار را تضمين كند:
عوامل مربوط به ماهي :
اين گروه عوامل را مي‌توان عوامل دروني ناميد؛ چرا كه خود بخشي از طبيعت ماهي هستند. عملكرد آنها به طور گسترده، بوسيله تركيب ژنتيكي ماهي كنترل مي‌شود.
عامل اصلي روني تأثير گذار بر سلامت ماهي «واكنش به استرس» مي‌باشد. ماهي در شرايط شديد مديريتي به طور پيوسته يا نامنظم تحت عوامل استرس زائي مثل تراكم جمعيت و دستكاري فيزيكي (هنگام درجه بندي، امار گيري، نظافت استخر و غيره) قرار دارد. تغييرات اصلي فيزيولوژيكي كه در پاسخ به استرس صورت مي‌گيرد وبيشترين تأثير را بر سلامتي ماهي
دارد، عبارتند از : اثر آن در كاهش اسيداسكوربيك (ويتامين ث) در گردش و افزايش كورتيزل پلاسما. هر دو واكنش، توانايي ميزبان در برابر عفونت سيستماتيك باكتريايي يا عفونت ويروسي را افزايش مي‌دهد جنبه ديگري از واكنش به استرس، شامل بيماري محيطي آبششي (EGD) است كه مانع از جذب اكسيژن و دفع آمونياك خون مي‌شود.
عوامل ديگر مرتبط با ماهي (بدون توجه به ميزان اهميت) عبارتند از :
1. آمونياك: همانند NH4+ آمونياك توليدشده در يك سيستم به منزله محصول نهايي متابوليسم پروتئين مي‌باشد.
دو راه اصلي براي توليد آن عبارتند از : داخلي و خارجي. راه داخلي عمل كتابوليك بدن است، كه در آن فرآيندهاي حياتي بدن با هم سازگار مي‌شوند راه خارجي، آنابوليك است، كه در آن پروتئين جيره غذايي براي رشد و ديگر وظايف فيزيولوژيكي مورد سوخت و ساز قرار مي‌گيرد.
ماهي، آمونياك را به صورت NH4+ ، در سراسر غشاء آبششي خارج مي‌سازد. در محيط آبي، آمونياك اندازه‌گيري شده به دو حالت مي‌باشد:
يونيزه شده يا جداسازي شده (NH4+) كه براي ماهي غيرسمي است و ديگري يونيزه نشده يا جدا نشده (NH3) كه براي بسياري از انواع ماهي‌ها در سطوح مداوم بيش از 03/0 ميلي‌گرم سمي مي‌باشد. نسبت NH4+ به NH3 هم به دما و هم PH وابسته است (به ضمائم جدول 10 مراجعه كنيد)
2. رفتار: قزل‌آلاي رنگين كمان از حيوانات داراي قلمرو محسوب مي‌شوند. آنها چه در شرايط بسيار مناسب و چه در شرايط محدود شده محيطي، فضاي مورد نياز خود را بر مبناي شرايط آب و دسترسي به غذا پايه‌گذاري مي‌كنند. آنها از اين فضا به شكل كاملاً فعال دفاع مي كنند. در شرايط محدود شده، فعاليت دفاعي غالباً به حالت نوك زدن به باله پشتي يا باله‌هاي سينه‌اي ماهي متجاوز انجام مي‌شود. اين مسأله باعث مي شود، بخش هاي زخمي به شكل يك "هدف" براي ديگر ماهي‌هاي مهاجم در آن جمعيت محسوب شوند. نوك زدن باله گاهي آن چنان شديد است كه باعث «زخم پشت» مي شود. بنابراين، با داشتن استخرهاي متعدد و بارگيري آنها به صورت مطلوب مي‌توان به ايجاد و حفظ قلمروها مبادرت ورزيد. پس از آن، وظيفه پرورش دهنده ماهي است كه ماهي را چنان تغذيه نمايد، كه به قلمروي ديگري براي به دست آوردن غذا حمله نكند.
3. احتياجات تغذيه‌اي : بر اساس اولويت‌هاي غذايي، ماهي‌هاي رنگين كمان، گوشت خوار هستند. پس بايد فرمول جيره‌بندي غذايي آنها اين نياز را مرتفع سازد. دانش فعلي تغذيه ماهي جيره‌هاي غذايي مناسب، براي بسياري از انواع گونه‌هاي آزاد ماهيان را قابل دسترسي مي‌سازد.
تركيبات انرژي فرمول جيره غذايي قزل‌آلا شامل پروتئين، ليپيد (چربي) و كربوهيدرات مي‌باشد. پروتئين، از منابع حيواني (پودر ماهي) و منابع گياهي (گندم، ذرت و سويا) به دست مي‌آيد و چربي، از پودر ماهي و روغن ماهي حاصل مي گردد هم چنين كربوهيدرات نيز از منابع گياهي تأمين مي شود.
قزل‌آلاي رنگين كمان به 1650- 1600 كيلوكالري انرژي قابل سوخت و ساز در هر پوند احتياج دارد. آنها مي‌توانند 0/4 كيلوكالري را از هر گرم پروتئين خام قابل هضم و 8/1 كيلوكالري را از هر گرم كربوهيدرات قابل هضم به دست آوردند. بسياري از خوراك‌هاي تجارتي ماهي جهت برآورد ساختن تبديلات انرژي 1: 2/1- 4/1 طراحي مي‌شوند. فرمول جام نقره‌اي در صورتي كه دقيق اجرا شود يك تبديل غذايي 1: 2/1 را نشان مي‌دهد (ضمائم: جدول 9)
4. احتياجات محيطي: قزل‌آلاي رنگين كمان به صورت ماهي سردآبي طبقه بندي مي‌شود. كه درجه استاندارد (SET) آن 15 سانتيگراد (59 فارنهايت) است. براي هر درجه‌اي كه بالاتر يا پايين‌تر از SET باشد، يك كاهش 5/8% در ميزان متابوليسم رخ مي‌دهد، كه مي‌توان آن را به منزله كاهش قابل مقايسه در رشد يا وزن دانست.
اولويت‌هاي ديگر محيطي عبارتند از : سطوح اكسيژن محلول بالاي 60% اشباع و سطوح مداوم آمونياك ( و نيز NH3) پايين تر از 03/0 ميلي‌گرم. اين عوامل «محدوديت‌هاي بي‌تأثير» (NEL) مي‌باشند. مقادير NEL براي ساير احتياجات محيطي جدول 2 ارائه شده است.
5. تعريف محصول: اين واژه، يك مفهوم نسبتاً جديد در امر آبزي پروري بوده و به معناي اين است كه شروع چرخه محصول با اندازه و تعداد ماهي صيد شده در يك تاريخ مشخص مي شود. اين فرآيند از نظر زماني به عقب برمي‌گردد و چندين عامل موثر بر محصول را به حساب مي‌آورد و تاريخ شروع و فرآيندهاي مديريتي آن را معين مي‌كند كه بايد در جهت نيل به محصول تعريف شده اجرا شوند.
6. پتاسيل ميزان رشد (GRP) : رشد قزل‌آلاي رنگين كمان را مي‌توان در افزايش طول، وزن و يا هر دو اندازه‌گيري نمود. GRP به ميزان بسيار زيادي تحت كنترل ژنتيكي و تحت تأثير دماي آب مي‌باشد (ضمائم :جدول 5)
ميزان رشد مجاز (AGR)، به بعارت ديگر، ميزان رشدي است كه سيستم امكان آن را فراهم مي‌سازد: عوامل زير بر AGR تأثير گذار هستند:
1- دماي آب 4- كيفيت تغذيه
2- دسترسي به اكسيژن 5- كميت تغذيه
3- اسمزي بودن آب 6- بيماري تنفسي غيرقابل تشخيص (تحت باليني)
تحت شرايط ايده‌آل، GPR, AGR مساوي هستند؛ هر چند، در بسياري از موارد اين موضوع صدق نمي كند. به علاوه، يك پرورش دهنده آبزي بايد بتواند تمامي عوامل تأثيرگذار بر رشد را جهت تعيين AGR به عامل كليدي در پيش‌بيني محصول جهت دستيابي به تعريف محصول تبديل مي‌گردد.
