دانلود مقاله کار اموی قزل آلا

بخشی از مقاله

کار اموی قزل آلا

مقدمه
رشد بی رویه جمعیت در سالهای اخیر و نیاز مبرم به تهیه مواد غذایی از یک طرف و رو به اتمام بودن منابع غذایی قابل دسترس از طرف دیگر توجه به این موضوع که در حال حاضر بسیاری از مردم دنیا با کمبود مواد غذایی روبرو می باشند باعث شده در کشور ما نیز با توجه به رشد جمعیت و محدود بودن منابع آبی و از طرفی رو به کاهش بودن منابع دریایی، شرکت سهامی شیلات ایران را برآن داشت که پرورش ماهی را در آبهای داخلی جدی گرفته و امکانات خود را در جهت افزایش تولیدات داخلی به کار گیرد.

پرورش موفق و پایدار آبزیان اعم از ماهیان وسخت پوستان بستگی به پیش بینی غذای کافی، روابط زیست محیطی و نیز ملاحظات اقتصادی، تهیه و دسترسی به غذا دارد. امروزه به طور میانگین در حدود یک درصد انرژی، 5 درصد کل پروتئین و 14 درصد پروتئین حیوانی مردم از ماهی تأمین می شود که این ارقام روند صعودی داشته و مصرف آبزیان رو به گسترش است. بازده تبدیل غذا به گوشت در ماهی بسیار بالا است در پرورش ماهی بازده تبدیل پروتئین به پروتئین ماهی (کیلوگرم پروتئین در غذا برای تولید یک کیلوگرم پروتئین ماهی) نسبت به جوجه های گوشتی و سایر حیوانات خونگرم بیشتر است.

از نظر پراکنش جغرافیایی گوشه های مختلف آزاد ماهیان توسط بشر به نواحی دور از زیستگاه طبیعی اصلی انتقال داده شده اند. منشاء نسل قزل آلای رنگین کمان کالیفرنیای آمریکاست ولی در حال حاضر در تمامی نقاط جهان که آب مناسب برای زیست این ماهی وجود دارد، گسترش یافته است. توسعه و ترقی روزافزون پرورش آزاد ماهیان منجر به انتقال ماهی آزاد اقیانوس اطلس از سواحل شرقی آمریکای شمالی به سواحل غربی آن و حتی کشورهایی نظیر آفریقای جنوبی، تانزانیا و استرالیا گردیده است.

1- تعریف ماهیان سرد آبی
ماهی شناسان، ماهیان آبهای شیرین را بر اساس نیازهای حرارتی آنها به 3 گروه تقسیم نموده اند.
الف) ماهیان مناطق حاره که فقط در آبهای گرم می توانند زندگی کنند بعنوان مثال، ماهیان تیلاپیا وقتی که درجه حرارت آب پاین تر از 12 درجه سانتیگراد تنزل می کند تلف می شوند.
ب) ماهیان آبهای گرم اغلب این ماهیان محدوده حرارتی وسیعی را تحمل می نمایند ولی رشد آنها دردمای زیر 10 درجه سانتیگراد متوقف و یا کند می شود. مهمترین ماهیان گرم آبی عبارتند از: ماهیان خانواده کپور بویژه کپور معمولی و کپور ماهیان عمده هندی.

ج) ماهیان سرد آبی: این ماهیان قادر به تحمل درجات حرارت بیش از 25 درجه سانتیگراد به مدت طولانی نیستند. مهمترین گروه ماهیان سرد آبی مورد پرورش آزاد ماهیان می باشند.

2- معرفی ماهی قزل آلای رنگین کمان
2-1- جایگاه ماهی قزل آلای رنگین کمان در رده بندی جانوری
Fishes = (شاخه) phylum
teleostic = (رده) class

protacantho pterygil = (فوق راسته) sup class
salmoniformes = (راسته) order
salmonidate = (خانواده) family

oncorhynchus = (جنس) genus
onchorhynchus Mykiss = (گونه) species
rainbow trout = (نام انگلیسی) En. name

2-2- مورفولوژی و اکولوژی ماهی قزل آلای رنگین کمان
این ماهی از خانواده آزاد ماهیان است مهمترین ویژگی آن وجود باله چربی است که بین باله پشتی و باله دمی قرار دارد. این ماهی دارای یک نوار پهن بصورت رنگین کمان در هر طرف بدن می باشد. از لحاظ ظاهری قزل آلای رنگین کمان بدن کشیده ای دارد رنگ قوس و قزحی از سرپوش برانشی تا انتهای دم کشیده شده است. باله هایش توسعه یافته و تعداد آنها 8 تاست. این باله های شامل دو باله سینه ای، دو باله شکمی، یک باله مخرجی، یک باله دمی و دو باله پشتی است که یکی از آنها بالای بدن ماهی و در وسط قرار دارد و دارای اشعه است. به روی سر، بدن، پشت، باله چربی و باله دمی این ماهی لکه های تیره رنگ دیده می شوند. رنگ بدن این آبزی سبز زیتونی در پشت 3 تا خاکستری روشن و سفید با خالهای سیاهرنگ می باشد. حداکثر طول این ماهی به 70 سانتیمتر و حداکثر وزن بدن آن به 7 کیلوگرم می رسد.

محدود زیستگاه قزل آلای رنگین کمان از رودخانه کاسکونیم Kaskokwnim در آلاسکا به سمت جنوب ادامه می یابد و با عبور از بخش برتیشن کلمبیا به منطقه Baja در کالیفرنیا می رسد این ماهی اصولا بومی رودخانه ساحل شمال غربی آمریکاست.

ماهیان نژاد مهاجر عموماً از نژاد غیرمهاجر که تمام دوره زندگی خود را در رودخانه سپری می کنند بزرگترند اما بزرگترین ماهیان قزل آلای رنگین کمان را می توان در دریاچه های آب شیرین یافت. دو واریته اصلی از قزل آلای رنگین کمان وجود دارد. یکی از واریته ها که به دریا مهاجرت می کند، قزل آلای پولادسر نامیده می شود، این ماهی در اغلب رودخانه هایی که به اقیانوس آرام می ریزد وجود دارد واریته دیگر به طور دائم در آب شیرین زندگی می کند، واریته آب شیرین به چندین نژاد تقسیم می شود.

قزل آلای پولادسر در آب دارای نمک سرعت رشد منحصر به فرد و بالایی دارد که با سرعت رشد سریع الرشد ترین آزاد ماهیان اقیانوس آرام و اطلس برابری می کنند. فصل تخم ریزی نژادهای مختلف قزل آلا در نیمکره شمالی ممکن است در هر زمانی درخلال ماه های پاییز و زمستان تا ابتدای بهار ادامه یابد قزل آلای رنگین کمان در سنین 2 تا 3 سالگی به بلوغ می رسد ومولدین آن بین 2 تا 3 کیلوگرم وزن داشته و متوسط طول آنها نیز 48 سانتیمتر است. بچه اینماهیان تقریباً هنگامی که 15 سانتیمتر طول دارند دارای 11 تا 12 عدد لکه های تیره رنگ بر روی بدن می باشند که یکی از مشخصات آنها می باشد. تعداد تخمها بین 5000 عدد است.

قزل آلای رنگین کمان جزء ماهیان پرورشی است. در زمان حاضر ماهی قزل آلا، اساس صنعتی را تشکیل می دهد که در حین توسعه است. اهمیت آن بویژه در کشورهایی که قادر به تدارک شرایط و مهیا کردن محیط آب شیرین یا شور برای پرورش آن هستند در حال افزایش است. این ماهی اکنون در پنج قاره جهان مورد پرورش قرار می گیرد. نسبت به غذای مصنوعی حساسیت ندارد و توقعات آن بالا نیست. نسبت به درجه حرارت مشکل ندارد (در حوضچه آزاد ماهیان) نسبت به گونه های دیگر دوام بیشتر و حساسیت کمتری نسبت به آلودگیها دارد. در برابر بیماریها مقاوم تر است. ماهی سریع الرشدی است و با تحقیقات زیادی که انجام شده است طیف تخمگیری وسیعی دارد. رنگ آزاد ماهیان در هنگام جفتگیری پررنگتر می شود. از روی رنگماهی می توان به محیط پی برد که براقی بودن ماهی نشان از سلامت محیط دارد.

2-3- آناتومی و فیزیولوژی دستگاه گوارش
2-3-1- دهان
شکل و موقعیت دهان در رابطه نزدیک با نوع غذا و نحوه تغذیه می باشد. دهان در ماهی قزل آلای رنگین کمان از نوع میانی است. دهان دارای دندانهایی می باشد که برای نگهداری طعمه صید شده، خرد کردن غذا و غیره می باشد شکل، تعداد و اندازه دندانها بستگی به نحوه زندگی و نوع تغذیه دارد. دندانها روی فکین بالا و پایین قرار گرفته است.

2-3-2- حلق
حلق پس از حفره دهان واقع شده است. دیواره حلق با اپیتلیوم چند لایه پوشیده شده است و دارای عضلات مخطط می باشد که ارادی هسند. در طرفین حلق شیارهای آبشش ها قرار گرفته اند که لوله گوارشی را با آبشش ها مربوط می نمایندد. روی قوس برانشها خارهای برانش واقع گردیده اند که کار آنها صاف کردن آبی می باشد که از حلق به طرف برانش رانده می شود. بدین وسیله مانع از عبور قطعات ریز می شوند. شکل خارهای برانش و نوع تغذیه رابطه مشخص دارد، بطوریکه ماهیان درنده دارای خارهای کوتاه و فاصله دار می باشند.

2-3-3- مری
حلق مستقیما به مری منتهی می شود که با اپیتلیوم چند لایه پوشیده شده است. عضلات آن را نوع عضلات صاف می باشد که ارادی هستند و وظیفه آن عبور دادن غذا به معده می باشد که برای تسهیل عبور غذا، مری با ترشحات مخاطی کاملا آغشته می باشد.

2-3-4- معده
مری به معده منتهی می شود که سطح داخلی معده با اپیتلیوم یک لایه استوانه ای شکل پوشیده شده است در جدار معده غده های گوارشی ویژه ای واقع گردیده اند در اکثر ماهیان تغییر شکل غذا (گوارش) در معده انجام می گیرد. ماهی قزل آلای رنگین کمان دارای معده کاملاً مشخص و روده کوتاهی است و مجرای صفرا در عقب معده و اول روده باز می گردد.

2-3-5- روده
معده به روده منتهی می گردد که به سه قسمت جلویی، میانی، عقبی تقسیم می گردد که با اپیتلیوم یک لایه پوشیده شده است ترشحات کبد و پانکراس به روده جلویی وارد می گردد. همچنین آزاد ماهیان دارای زائده های کور یا پیلوریک می باشند که در قسمت جلویی روده واقع شده است. همچنین در ماهی قزل آلا در مرحله جنینی آثار سوپاپ اسپرالی شکل مارپیچ مانند مشهود است. ولی در مراحل بعد رشد و نمو محو می گردد و وظیفه آن افزودن سطح جذب روده ها می باشد. روده میانی نمونه عقبی که آن هم به نوبه خود به کلوآک منتهی می شود، طول مجرای گوارشی به نوع تغذیه ماهی بستگی دارد. در ماهیان درنده مجرای گوارشی، کوتاهتر می باشد و روده نیز با حرکات دودی شکل باعث می شود محتویات شکمی به طرف مخرج رانده می شود.

3- شرایط محیطی
تعذیه نمودن همه موجودات زنده بستگی به شرایط محیط آن موجودی دارد که در آن محیط زندگی می کند. این امر در مورد ماهیان نیز صادق است، زیرا اگر شرایط محیطی ماهی برای زیست مناسب و مساعد نباشد، ایجاد استرس در ماهیان نموده و عمل تغذیه آنها متوقف و در نتیجه منجر به بیماریهای سوء تغذیه شده و تلف می گردند. بنابراین نوع تغذیه به تنهایی کافی نمی باشد. بلکه شرایط محیطی نیز باید مناسب باشد که عبارتند از: 1- اکسیژن محلول در آب 2- درجه حرارت آب 3- pH آب 4- کدورت 5- نور 6- سرعت جریان آب

4- تعریف علم تغذیه
تغذیه علمی است که دانش بیوشیمی و فیزیولوژی را تواماً و با مفهومی مشترک در ارتباط با یک ارگانیسم و تأمین غذای آن بیان می کند. تغذیه شامل جریانی است که در آن سلولهای بدن موجود زنده با بخشی از محیط شیمیایی خارج که برای تأمین مواد مورد نیاز جهت انجام مطلوب واکنش های متابولیکی و شیمیایی برای رشد، نگهداری، کار و تولید ضروری است در ارتباط می باشد. تغذیه شامل مراحل مهیاسازی، خوردن، هضم و جذب عناصر شیمیایی است که به عنوان مواد غذایی عمل می کنند. به علاوه تغذیه شامل انتقال عناصر جذب شده به صورت فیزیکی و شیمیایی مطلوب به تمامی سلولها جهت ارتقاء یا استفاده سلولها از مواد مزبور است. برای پرورش سودآور و موفقیت آمیز ماهی تغذیه اهمیت حیاتی دارد. تغذیة کم می تواند منجر به کاهش تولید شده و تغذیه زیاد و بیش از حد مورد نیاز سبب هدر رفتن مقادیری از غذای گران قیمت می شود و نتایج و عواقب جدی اقتصادی به دنبال داشته و همچنین بر روی موجودیت مزارع پرورش ماهی تأثیر خواهد گذاشت.
عوامل مؤثر بر تغذیه ماهی عبارتند از: 1- درجه حرارت، 2- سن، 3- گونه، 4- اندازه و وسعت بدن، 5- اکسیژن محلول، 6- گاز کربنیک، 7- نوسانات شبانه روزی، 8- فراوانی و در دسترس بودن غذا، 9- کدورت، 10- نور، 11- آلودگی به مواد آلی

5- مزرعه پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان
این مزرعه پرورش قزل آلای رنگین کمان در جاده هراز – کیلومتر 105 تهران – آمل بخش لاریجان – روستای وانا – مزرعه رنگین قزل واقع است.
این مزرعه در مکانی کوهستانی، با آب و هوایی معتدل و مرطوب واقع شده که مشخصات آن اشاره می شود.
- این مزرعه به صورت استخرهای دراز و حوضچه ای است.

- ظرفیت رسمی مزرعه 50 تن می باشد.
- ظرفیت تولید مزرعه در طی یک سال 150 تن می باشد.

- مساحت استخر بچه ماهی 600 مترمربع به ابعاد 20×20 به عمق 80 سانتیمتر می باشد.
- مساحت استخر پرواری 4500 مترمربع به ابعاد 30×30 به عمق یک متر می باشد.
- میزان دمای آب در طی دوره کارآموزی به طور میانگین 13 درجه بود.
- میزان و بی آب ورودی جهت هر تن ماهی 20 لیتر در ثانیه است.

- میزان تراکم در هر مترمربع 20 کیلو بوده است.
- pH آب خنثی است.

6- انواع غذاهای مورد استفاده در مزرعه پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان
جیره های غذایی کامل برای لاروهای تازه به تغذیه افتاده بچه ماهیان انگشت قد و ماهیان بازاری و جیره های غذایی مورد استفاده در پرورش قزل آا به صورت های زیر است.
1- غذای تر، 2- غذای مرطوب، 3- غذای خشک

6-1- غذای تر
در غذای تر، رطوبت بین 45 تا 75 درصد بوده و توسط خود پرورش دهنده و در مزرعه پرورش ماهی تهیه می شود. اصولاً این مواد شامل ماهی تر چرخ شده مثل کیلکا به اضافه مواد افزودنی از جمله ویتامینها، مواد معدنی و مواد چسبنده می باشد. برای تغذیه لاروهای تازه به تغذیه افتاده می توان از قسمت گوشتی طحال و جگر استفاده نمود. طحال و جگر باید تازه و عاری از هر گونه آلودگی و فساد باشد. طحال را ابتدا کوبیده تا نرم شود و سپس قسمت گوشتی و مغز آن را از بافت پیوندی آن جدا می کنیم.

6-1-1- ترکیب غذای تر
بخش اصلی غذای تر، از ماهی، ضایعات حاصل از کارخانجات عمل آوری ماهی و کشتارگاه ها می باشد. هرگونه ماهی را برای تغذیه می توان بکار برد و در شرایط ایران ماهی اصلی جهت تغذیه ماهیان پرورشی می تواند ماهی کیلکا باشد. گرچه امکان تغذیه آزاد ماهیان منحصراً با استفاده از ماهی وجود دارد ولی به طور معمول ماهی چرخ شده را با موادی مخلوط می نمایند تا آنکه ثبات و دوام آن بیشتر شده و از شکستن و پخش شدن آن بصورت ذرات ریز در آب ممانعت به عمل آید. علاوه بر این انواع ترکیبات ویتامینی و معدنی را نیز به غذای تر اضافه می کنند تا از عدم کمبود عناصر معدنی و کمیاب اطمینان حاصل نمایند.

پودر و آرد چسبنده را بطور تجارتی و با فرمولهای مختلفی تهیه و تولید می نمایند. بعضی از این مواد فقط به منظور گرفتن و چسباندن بهتر مواد غذایی به یکدیگر و ممانعت از اتلاف غذا در استخر عمل می نمایند سایر مواد چسبنده حاوی تمام مواد معدنی و ویتامینهای لازم برای ماهی هستند و بدین ترتیب نیازی به افزودن جداگانه این ترکیبات به غذا نبوده و حدود 5 تا 10 درصد از این پودر یا آرد به غذا اضافه می کنند. تمام آردهای چسبنده تا حد نسبتاً زیادی از کربوهیدراتها تشکیل شده اند و معمولاً غذای تر را مستقیماً و با دست به استخرهای پرورش ماهی قزل آلا و آزاد می دهند.

6-2- غذای مرطوب
رطوبت این غذاها بین 25 تا 45 درصد بوده و از مواد اولیه ای با رطوبت بالا مانند موادی که در مورد غذای تر گفته شد به همراه مواد اولیه خشک خرد شده ساخته شده است. جیره های غذایی نیمه مرطوب رطوبتی بین 15 تا 25 درصد دارد و مواد غذایی اولیه با رطوبت بالا سهم کمتری در تشکیل آن دارند. غذاهای تر و مرطوب به عنوان غذاهای خوش خوراک در بسیاری از گونه ها استفاده می شوند، زیرا دارای بافت نرمتری هستند و رشد خوب و کارایی و بازدهی بیشتری را باعث می شوند ترکیب غذای مرطوب اصولاً به ترکیب ماهی اصلی

بستگی دارد و بطور مطلوب این غذا دارای 15 تا 20 درصد چربی در ماده خشک است. امکان محاسبه تقریبی میزان غذای تر بر حسب تغذیه مقدار معینی با وزن مشخص در هر روز وجود دارد ولی چون این مقدار بر اساس وزن و اندازه متوسط ماهی، دمای آب و شرایط آب فرق می کند. اغلب پرورش دهندگان ترجیح می دهند که تغذیه را بر اساس اشتهای ماهی و تا موقعی که میل و اشتیاق به خوردن غذا را دارد بطور اختیاری و نامحدود انجام دهند. پرورش دهنده سعی می نماید که غذای تر را طوری تهیه نماید که شناور مانده و یا به تدریج و به کندی ته نشین گردد و با این کار به سادگی امکان پذیر است که مشاهده شود آیا ماهی آن را می خورد یا نه.

6-3- غذای خشک
غذاهای خشک رطوبت بین 7 تا 13 درصد دارند. ساخت، حمل و نقل و نگهداری آنها نسبتاً ساده بوده و به راحتی می توان آنها را در استخرهای بزرگ توزیع کرد. غذاهای خشک را می توان به اندازه های مختلف که مناسب نیازهای ویژه هر مرحله از رشد گونه ها، تغییر جیره غذایی در مراحل مختلف از دوران لاروی به دوران پرواربندی و یا نگهداری مولد باشد تولید کرد.

جدول 1
خوراک آغازی رشد پرواری مولد
پروتئین خام 50-47 45-43 38-36 43-40
چربی خام 15-13 14-12 12-10 12-10
حداکثر فسفر قابل دسترسی 1 9/0 7/0 8/0
حداکثر رطوبت 10 10 10 10
حداکثر 2 5/2 3 3

جدول 2
نام خوراک S1 S1 S2 S2 F1 F2 G1 G2
شکل ظاهری گرانول گرانول گرانول گرانول پلت پلت پلت پلت
دانه بندی mm 4/0> 6/0> 1> 5/1> 2 5/2 5/3 5/4
وزن ماهی gr 25/0> 8/0> 5/2> 5> 5-10 10-30 30-80 200-80
طول ماهی cm 3> 5/4-3 5/4-5 5/6-8 9-8 14-9 18-14 27-18

7- تغذیه بچه ماهیان
در صورت استفاده از جیره غذایی مناسب با نیاز ماهی قزل آلا تولید با صرفه واقتصادی را به دنبال خواهد داشت. با توجه به متفاوت بودن نیازهای غذایی در اندازه و سنین مختلف، فرمول غذایی نیز در هر یک از این مراحل می بایست متناسب با آن مرحله از رشد باشد.

8- مقدار غذادهی
معمولاً مقدار غذای روزانه بر اساس وزن بدن و دمای آب تعیین می شود که بر این اساس با رشد ماهیان و بزرگتر شدن آنها درصد غذای مصرفی نسبت به وزن کاهش یافته و میزان غذای مصرفی روزانه افزایش می یابد. مصرف بیش از حد غذا باعث اتلاف آن شده و مصرف کمتر از حد نیاز منجر به طولانی شدن دوره رشد می گردد.
از نکات مهم دیگر در امر غذادهی ماهی با توجه به شرایط و کیفیت آب می باشد. به عنوان یک اصل کلی مقدار غذای کنستانتره لازم برای تغذیه روزانه قزل آلای رنگین کمان طبق جداول محاسبه می گردد. نکته مهمی که در اینجا بایستی به آن اشاره شود این است که اشتهای ماهی می تواند به عنوان معیار تکمیل کننده جداول غذادهی مورد استفاده قرار گیرد.
جدول مذکور بیانگر میزان غذای روزانه قزل آلای رنگین کمان (به درصد وزن ماهیان موجود) در تابعیت درجه حرارت آب و بزرگی ماهیان (به هنگامیکه از غذای خشک برای تغذیه ماهیان استفاده می شود) می باشد. مزرعه پرورش ماهی قزل آلا تعداد 100 هزار قطعه بچه ماهی به وزن متوسط 5 گرم و درجه حرارت آب نیز 15 درجه سانتیگراد بود. میزان غذای مورد نیاز روزانه بر اساس جدول غذایی ارائه شده و به روش زیر محاسبه می شود. غذای مورد نیاز در درصد بیوماس ماهی موجود در استخر که باید به عنوان غذا داده شود مقدار ثابتی نیست و با رشد ماهی ها کاهش می یابد تا آنکه بر روی میزان و مقدار انرژی متابولیکی آنها منعکس گردد.

بدین ترتیب وزن مقدار غذای روزانه ماهی ها بر اساس وزن آنها به تدریج که به وزن بازاری می رسند کمتر می گردد دادن مقدار معین غذا به برآورد دقیق تعداد و وزن متوسط ماهیان موجود در مزرعه بستگی دارد. وزن متوسط را می توان مستقیماً با نمونه گیری و توزین تعدادی از جمعیت ماهیان بدست آورد و اطلاعات صحیح و منظم راجع به اندازه و وزن ماهیان را می توان با نمونه گیری هفتگی یا هر دو هفته یک بار بدست آورد.
در استخرها گرفتن نمونه های نماینده و نشانگر کل جمعیت ماهی ساده و آسانتر است. در برداشت نمونه از استخرهای دراز باید دقت نمود که نمونه ها از محل های غذا دهی انتخب نشود. از چند نقطه استخر نمونه گیری کرد تا ماهیان درشت تر به عنوان نمونه انتخاب نگردند و سبب خطا نشوند. برآورد میزان باقیماندگی نیز جهت محاسبه دقیق مقدار غذا لازم است که بصورت زیر می توان انجام داد:
اگر تعداد 20000 ماهی در استخر ریخته باشیم و در یکی از تاریخ های نمونه گیری وزن متوسط 10 گرم باشد و مقدار غذای روزانه لازم برای تغذیه معادل 4% وزن بیوماس باشد، مقدار غذا بدین صورت محاسبه می گردد:

این محاسبه به فرض آنکه تمام ماهیان ذخیره شده در استخر هنوز زنده بوده و وجود دارند صورت گرفته است. اگر تا رسیدن به وزن انفرادی 10 گرم، 25% از ماهیان تلف شده باشند مقدار صحیح غذا 6 کیلوگرم خواهد بود که به شرح زیر محاسبه می گردد:

با این کار علاوه بر صرفه جویی در هزینه 25% غذای روزانه و برآورد دقیق میزان زنده ماندن و رشد از احتمال آلودگی و کاهش کیفیت آب که ممکن است در اثر تغذیه بیش از حد بوجود آید نیز جلوگیری می نمائیم به علت آنکه برآورد صحیح میزان بقا و زنده ماندن ماهی ها به داشتن برنامه صحیح غذایی کمک می نماید. لازم است که مشاهدات و بررسی هایی نیز از حوضچه ها یا استخرهای دراز به عمل آید و هنگامی که هرگونه نقل و انتقال ماهیان به استخرها یا حوضچه ها و یا قفسهای دیگر آنها را شمارش نمود و تعداد آنها را دانست.
جدول 3- تعیین غذا
وزن ماهی به گرم
به
بعد
180 130 تا
180 90 تا
130 60 تا
90 40 تا
60 25 تا
40 12 تا
25 5
تا
12 5/1 تا
5 2/0 تا
5/1 تا
2/0

طول کل به سانتی متر
به بعد
25 5/22
تا 25 20 تا
5/22 5/17
تا 20 15 تا
5/17 5/12
تا 15 10 تا
5/12 5/7
تا 10 5 تا
5/7 5/2
تا 5 تا
5/2 درجه
حرارت
آب co
7/0 7/0 8/0 9/0 1/1 3/1 6/1 2/2 9/2 6/3 ........ 6
7/0 8/0 9/0 1 2/1 4/1 7/1 3/2 1/3 9/3 6/4 7
7/0 8/0 9/0 1/1 3/1 5/1 8/1 5/2 3/3 2/4 9/4 8
8/0 9/0 1 2/1 4/1 6/1 2 7/2 6/3 5/4 4/5 9
9/0 1 1/1 3/1 5/1 7/1 2/2 9/2 9/3 9/4 9/5 10
1 1/1 2/1 4/1 5/1 8/1 4/2 2/3 3/4 3/5 4/6 11
1/1 1/1 3/1 5/1 7/1 2 6/2 5/3 7/4 7/5 7 12
1/1 2/1 4/1 6/1 8/1 2/2 8/2 8/3 5 1/6 5/7 13
2/1 3/1 5/1 8/1 2 4/2 3 1/4 4/5 6/6 8 14
3/1 4/1 6/1 2 2/2 6/2 2/3 4/4 8/5 2/7 7/8 15
4/1 5/1 7/1 2/2 4/2 8/2 4/3 8/4 3/6 8/7 4/9 16
5/1 6/1 8/1 3/2 5/2 3 6/3 2/5 8/6 3/8 10 17
6/1 7/1 9/1 4/2 6/2 2/3 8/3 5/5 2/7 7/8 5/10 18
7/1 8/1 2 5/2 7/2 3/3 9/3 7/5 5/7 9 8/10 19
7/1 8/1 2 6/2 8/2 4/3 4 9/5 7/7 2/9 11 20

9- زمان و دفعات غذاذهی
علاوه بر کیفیت و کمیت غذا، شیوه غذادهی و دفعات غذادهی نیز در رشد مناسب و تولید باصرفه اقتصادی از اهمیت خاصی برخوردار است. غذادهی بایستی با دقت و حوصله انجام شود بطوری که توزیع غذا بصورت یکنواخت و در تمام سطح استخر صورت پذیرد تا ماهی بتواند تمام غذای توزیع شده را مورد مصرف قرار دهد. غذادهی نامناسب باعث ته نشین شدن غذا می شود که این امر منجر به ایجاد آلودگی آب و افزایش ضریب تبدیل غذایی می گردد. میزان غذای محاسبه شده روزانه در دفعات مختلف به ماهی داده می شود دفعات غذادهی بستگی کامل به اندازه ماهی دارد. معمولاً اولین وعده غذا در استخرهای پرواری در ساعات اولیه روز، آخرین وعده غذا در ساعات پایانی روز و سایر میان وعده ها باید در طول روز تقسیم شوند همچنین میزان غذا در وعده های صبح و عصر بیشتر از سایر وعده ها می باشد.

10- کیفیت غذا
ترکیبات غذایی مورد نیاز برای پرورش بچه ماهی قزل آلا (20 تا 100 گرم) می بایست دارای 42% پروتئین، 85/0% کلسیم، 85/0% فسفر، 12% چربی، 2/3% فیبر و حدود 10% رطوبت باشد.
برای پرورش بچه ماهی قزل آلا (100 تا 300 گرمی) ترکیبات غذایی مورد نیاز می بایست دارای 40% پروتئین، 9/0% کلسیم، 85/0% فسفر، 12% چربی، 4/3% فیبر و حدود 10% رطوبت می باشد. انرژی ناخالص غذا باید kcal/kg 4000 و حداکثر ازت آزاد آن تا mg/gr 100 باشد. دانه بندی غذای مورد استفاده قزل آلا باید متناسب با اندازه و وزن ماهی باشد، در صورت مصرف غذا با دانه بندی کمتر از اندازه مورد نیاز، ماهی باید انرژی بیشتری را جهت تأمین غذا خود مصرف کند.

اگر دانه های غذا بزرگتر از اندازه مورد نیاز ماهی باشد، ماهی غذا را نمی گیرد و یا در صورتی که وارد دهان خود نماید دوباره آن را خارج می کند.

11- روشهای تغذیه
در تغذیه ماهی قزل آلا بایستی تولید و تامین غذای کافی با حداقل اتلاف و حداکثر صرفه جویی در نیروی کار در نظر گرفته شود. خوشبختانه آزاد ماهیان به مقدار زیاد قابل تطبیق با روشهای مختلف تغذیه ای می باشند. اگر در تهیه غذا به اندازه کافی دقت بعمل آید و نوع و اندازه های آن مشخص و زمان و فواصل تغذیه رعایت و از نمودارهای مخصوص تغذیه پیروی شود می توان از تلف شدن غذا به مقدار زیاد جلوگیری کرده و رشد و نمو خوبی از ماهی انتظار داشت.

خرد کردن و آسیاب کردن گوشت ماهی توام با با لِه کردن و بریدن آن است. این عمل سبب پاره شدن دیواره سلولها و در نتیجه از بین رفتن قسمتی از مواد محلول در آنها می گردد. برای جلوگیری هر چه بیشتر از این کار، آسیاب کردن بایستی فقط تاحدی باشدکه اندازه های مورد نظر بدست آید. اگر غذا در حال منجمد بودن آسیاب شود از له شدن آن تا حدودی جلوگیری می شود. اندازه ذره های غذا بایستی به حدی باشد که ماهی بتواند آنها را مصرف نماید و نیز از حل شدن مواد غذایی آن در آب جلوگیری شود. تکه های درشت غذا که بایستی بوسیله ماهی به تکه های کوچکتری تبدیل شوند ممکن است مورد مصرف ماهی قرار نگرفته و یا در اثر بلعیدن باعث خفه شدن گردند. تعداد دفعاتی که روزانه بایستی به

ماهی ها غذا داد بستگی به اندازه و سرعت تغذیه آنها دارد وقتی که تغذیه بچه ماهی ها آغاز می شود حتما بایستی ذرات ریز غذایی در دسترس آنها قرار گیرد. برای این منظور برای جلوگیری از اتلاف و حل شدن مواد غذای در آب لازم است که مقدار کمی غذا در دفعات بیشتر در اختیار بچه ماهی ها قرار گیرد. ماهی هایی که درشتر می شوند غذا را سریعتر

بلعیده لذا می توان مقادیر بیشتری غذا در دفعات کمتر به آنها داد مقدار غذای مصرفی روزانه بستگی به اندازه ماهی، درجه حرارت و نوع ماهی دارد. برای اینکه حداکثر استفاده از مواد غذایی بعمل آید، بایستگی همیشه غذای کمتری از میزان مصرفی معمولی در اختیار بچه ماهی ها قرار گیرد. بخصوص غذای خشک بایستگی کمتر از مقداری که آنها می توانند مصرف کنند در دسترسشان قرار گیرد. با زیاد کردن میزان غذای مصرفی ممکن است بتوان رشد و نمو ماهی را افزایش داد. ولی بایستی در نظر داشت که افزایش رشد حاصله هرگز برابر با میزان غذای اضافی که مصرف شده است نمی باشد.

اگر به ماهی ها حداکثر مقدار غذایی را که می توانند بخورند داده شود نوعی رخوت و سستی در آنها بوجود آمده و فاقد جنب و جوش لازم می گردند. بعلاوه این ماهی ها غذا را بسرعت نگرفته و مواد غذایی بیشتر ارزش غذایی خود را در آب از دست خواهند داد. اگر به ماهی ها کمتر از مقدار لازم غذا داده شود، رشد آنها و نیز مقاومتشان در برابر بیماری ها کم می شود. این ماه ها به علت کمبود مواد غذایی مستعد پذیرش هرگونه شرایط نامطلوبی خواهند بود.

12- فرموله نمودن ترکیبات غذایی
برای نوشتن فرمول غذایی اطلاعات زیر ضروری است.
1- لیست مواد غذایی اولیه که در عمل قابل تهیه می باشند با جدول ترکیبات مختلف آنها و اطلاعات راجع به قیمت آن مواد.
2- خصوصیات جیره غذایی که باید نوشته و ساخته شود و به صورت مقدار پروتئین – لیپید – اسیدهای آمینه ضروری – اسیدهای چرب ضروری – ویتامینها و غیره را نیز باید بنویسید.
3- دانستن اینکه کدام یک از مواد خام بخصوص جهت تغذیه ماهی قزل آلای رنگین کمان یا بنابراین اولین قدم در نوشتن فرمول جیره غذایی جمع آوری اطلاعات فوق بصورت منظم و قابل استفاده می باشد. دومین مرحله عبارت از کشیدن یک جدول برای فرموله کردن غذا است که شامل مواد غذایی مهم وقابل تهیه و قیمت آنها باشد. وقتی که مواد اولیه جیره غذایی تعیین و مشخص شد، سایر مشخصات و ویژگی های آن را نیز می توان بررسی و محاسبه نمود. تا آنکه بالاخره به یک فرمول یا ترکیب متعادل و ایده آل برسیم.

جدول 4
ترکیب غذا SFT FFT BFD
انرژی ناخالص 420 4100 4300
چربی خام 12 11 13
هیدروکربن 27 30 27
فیبر خام 5/2 3 3
خاکستر 12 13 12
کلسیم 5/2 8/2 7/2
فسفر 25/2 4/2 5/2
سدیم 5/0 7/0 65/0
پروتئین خام 44 41 43
آرژنین 25/2 2 2/4
متیونین 8/1 56/1 7/1
لیزین 7/5 2/5 5/5
ویتامین A 4500 4000 4600
ویتامین D 3000 2750 3200
تیامین 15 13 16
ریبوفلاوین 25 23 25
پریدوکسین 20 18 21
سیانوکوبالامین 03/0 028/0 032/0
رطوبت 5 5 5
اسید لینوکئیک 85/1 18 2
ازت آزاد 630 640 640

جدول 5- آنالیز خوراک دست ساز مورد استفاده در مزرعه پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان

نمونه شرح آزمایش خوراک ماهی 1 خوراک ماهی 2
رطوبت % 958/7 594/8
پروتئین خام % 55/32 907/37
چربی خام % 945/19 496/10
ازت آزاد 8/44 4/64
فیبر % 091/9 395/0

13- زیست سنجی و تکمیل فرم های مربوطه
جهت بهبود مدیریت در حین پرورش و آگاهی از وضعیت رشد ماهیان و تعیین غذای روزانه می بایست زیست سنجی پذیرد.
عملیات زیست سنجی باید در صبح زود و زمانی که هوا خشک بوده و معده ماهی خالی است انجام گیرد. باید عمل زیست سنجی با سرعت و دقت کافی صورت گرفته تا از آسیب رسیدن به ماهی در حین کار جلوگیری شود. در صورت استفاده از ساچوک، بایستی از تورهای زیرچشمه و بدون گره استفاده گردد. با آگاهی از وزن متوسط ماهیان موجود در استخر و استفاده از جدول مربوطه، جیره غذایی لازم را تعیین می نماییم. جیره غذایی روزانه متناسب با میزان رشد ماهیان تا زیست سنجی بعدی تعیین می شود.

13-1- فرم بیومتری
بیومتری در پرورش مصنوعی قزل آلا با توجه به اینکه غذای دستی به ماهیان داده می شود و میزان غذای روزانه آن نیز مشخص می باشد جهت تعیین میزان رشد ماهی، ضریب تبدیل غذایی، انتظار قابل برداشت در آخر دوره پرورش و همچنین تعیین غذای مناسب برای سایز دهانی ماهی امری لازم و ضروری می باشد.
معمولاً بیومتری ماهیان هر چند روز یکبار انجام می شود و مراحل آن نیز به شرح زیر می باشد:

1- حجم معینی آب را در داخل یک سطل ریخته و وزن آن را یادداشت می نماییم و بسته به اندازه ماهی آب کم یا زیاد می شود.
2- حداقل تعداد 50 قطعه از ماهی را توسط ساچوک از استخر گرفته و داخل سطل حاوی آب می ریزیم و دوباره وزن می نماییم (مواظب باشید سطل کوچک نبوده و آب سرریز نکند).
3- وزن آب و ماهی را از وزن آب اولیه کم کرده تا وزن کل نمونه ماهی بدست آید.

4- تعداد ماهیان نمونه را می شماریم و وزن ماهیان را به (گرم) تقسیم بر تعداد ماهی می نمائیم تا وزن متوسط معلوم گردد.
5- اگر این عمل 2 یا 3 بار انجام گردد و وزن متوسط نهایی را از 2 یا 3 وزن متوسط بدست آمده بگیریم ضریب خطایی کمتری خواهیم داشت.
6- می توانیم توسط یک خط کش طول بزرگترین و کوچکترین ماهی نمونه را نیز بدست آورده و یادداشت نمائیم.
7- برای بیومتری ماهیان بایستی حداقل 12 ساعت قبل غذای آنها قطع گردد تا بتوان به آسانی به دام انداخت.

14- احتیاجات مواد غذایی آزاد ماهیان
14-1- انرژی لازم در ماهیان و راه های تأمین آن
هر موجود زنده ای برای ادامه حیات و رشد به مقداری انرژی نیاز دارد. در مورد ماهیها مقدار انرژی لازم به درجه حرارت آب، نژاد ماهی، اندازه ماهی، طول عمر، نوع تغذیه، فعالیت بدنی، نور، کیفیت شیمیایی آب، مقدار و شدت جریان آب و غیره بستگی دارد. نتایج تحقیقات نشان داده است که انواع ماهی های قزل آلا برای تولید یک کیلوگرم وزن به 4600 کیلوکالری انرژی نیاز دارند. بدیهی است قسمتی از انرژی دریافتی برای فعالیتهای بدنی و قسمت دیگر آن برای تبدیل به وزن در رشد مصرف می شود. که برای قزل الای رنگین کمان حدود 300 درصد انرژی صرف بدن سازی می شود.

اختلاف اصلی ماهی و پستانداران در مصرف انرژی این است که ماهی خونسرد است و برای نگهداری درجه حرارت بدن خود نیاز به مصرف انرژی ندارد. با نداشتن این نیاز ماهی قادر خواهد بود از انرژی موجود برای رشد، فعالیت و تولید مثل، استفاده کند.
طبیعی است که بدن ماهی نمی تواند تمام این مواد را یکسره هضم کند. بنابراین ضریب هضم را باید در اعداد فوق ضرب کرد. از طرفی قسمتی از این مواد به انرژی تبدیل نخواهد شد که این عامل را باید منظور کرد.

انرژی مواد خام  انرژی قابل متابولیزه شدن  انرژی خاص
منبع تأمین انرژی مورد نیاز ماهی از مواد غذایی است که استفاده می کند که مواد اصلی متشکله از پروتئین ها، چربی ها و هیدراتهای کربن می باشد. انرژی قابل حصول از غذای ماهی را باید به ترتیب زیر محاسبه کرد.
55/5 کیلوکالری به ازای هر گرم پروتئین
45/9 کیلوکالری به ازای هر گرم چربی

10/4 کیلوکالری به ازای هر گرم کربوهیدرات
در نتیجه هر گرم پروتئین دارای Kcal 9/3 هر گرم چربی دارای Kcal 5/8 و هر گرم کربوهیدرات Kcal 5/3 انرژی خالص می باشد.

14-1-1 احتیاجات انرژی قزل آلای رنگین کمان
از کل انرژی موجود در خاک، بخشی جهت تأمین رشد و انجام فعالیت های متابولیکی ضروری در اختیار ماهی قرار گرتفه و بقیه بصورت غذای خورده نشده یا هضم نشده و یا از طریق حرارت و فراورده های دفعی از دسترس ماهی خارج می شود. شکل 1 سیر انرژی در بدن ماهی را نشان می دهد. بیشترین مقدار انرژی دفع شده مربوط به غذای هضم نشده و کمترین آن مربوط به ترشح آمونیاک و ادرار می باشد.