بخشی از مقاله
مقدمه
در پرورش لارو ماهیان اصلی ترین مسئله تأمین غذایی مناسب با کیفیت بالا است که به راحتی توسط لارو ماهی پذیرفته و هضم شود .(20) موجودات زنده ریز به خصوص زئوپلانکتون ها به عنوان غذاي لاروي براي بسیاري از گونه هاي آبزیان مورد استفاده قرار می گیرد که در این میان در طول دو دهه گذشته آرتمیا مورد توجه بسیار قرار گرفته است و همچنان به عنوان یک ماده غذایی بدون جانشین در مراکز تکثیر و پرورش میگو و ماهیان
دریایی کاربرد دارد .(29) مهم ترین عامل براي استفاده از آرتمیا به عنوان غذاي زنده، ارزش غذایی آن به خصوص در مرحله ناپلیوس است که داراي 66 درصد پروتئین و 14
درصد چربی بوده و همچنین کلیه اسیدهاي آمینه ضروري و اکثر اسیدهاي چرب را در حد مطلوب دارا می باشد .(9)
با وجود میزان بالاي پروتئین و چربی، نتایج تحقیقات انجام شده بیانگر این موضوع است که اکثر گونه هاي آرتمیا منجمله آرتمیا ارومیانا (Artemia urmiana) داراي
255
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
مقادیر اندك اسید هاي چرب غیر اشباع بلند زنجیره سري امگا 3 به خصوص اسید ایکوزاپنتانوئیک (EPA) بوده و فاقد اسید چرب دوکوزاهگزاانوئیک (DHA) هستند. تقریباً در همه ماهیان دریایی میزان تبدیل اسید لینولنیک به EPA
و DAH و اسید لینولئیک به اسید آراشیدونیک (ARA)
در حد ناچیز یا صفر می باشد و بدین لحاظ در این گونه ها EPA، DAH و ARA جزء اسیدهاي چرب ضروري غذایی هستند. ولی تعداد زیادي از ماهیان آب شیرین توانایی تولید اسید چرب EPA و DHA از اسید لینولنیک
(18:3n-3) و آراشیدونیک اسید ARA از اسید لینولئیک
(18:2n-6) را دارند .(27)
نقش فیزیولوژیک و بیوشیمیایی اسید هاي چرب غیر اشباع بلند زنجیره در نگهداري ساختار اصلی غشاهاي سلولی و همچنین به عنوان پیش ماده ایکوزانویدها می باشند 8)، 26و .(27 بنابراین با توجه به نقش اسید هاي چرب غیر اشباع بلند زنجیره در رشد و نمو، بقا و کیفیت لاروي اهمیت افزودن این ترکیبات حیاتی در جیره غذایی لاروها مشخص می شود .(21) بهره گیري از ویژگی تغذیه اي ناپلیوس آرتمیا که به صورت فیلتر کننده غیر انتخابی است امکان دستکاري در ارزش غذایی ناپلیوس در شرایط فقدان یا کمبود اسیدهاي چرب بلند زنجیره را فراهم نموده است که به روش غنی سازي یا کپسول گذاري زیستی معروف می باشد. با استفاده از روش غنی سازي آرتمیا با روغن ماهی و امولسیون اسیدهاي چرب بهبود قابل ملاحظه اي در کیفیت غذایی آرتمیا و برطرف نمودن نیاز لارو ماهیان دریایی و آب شیرین به اسیدهاي چرب ایجاد شده است
.(30) در نتیجه انتقال اسید هاي چرب غیر اشباع بلند زنجیره به لاروها از طریق غنی سازي آرتمیا به دلیل اثرات مستقیم و غیر مستقیم اسید هاي چرب غیر اشباع بلند زنجیره در فرایند هاي زیستی و فیزیولوژیکی می تواند موجب بهبود رشد، افزایش وزن و افزایش بازماندگی لارو ماهی شود .(13)
انواع مختلفی از روغنهاي گیاهی براي تغذیه ماهیان دریایی از طریق غنی سازي زئوپلانکتونها مورد استفاده قرار می گیرد که نتایج خوبی بر حسب رشد و بقا داشته است.
اگرچه آنها اسیدهاي چرب n-3 HUFA را که جزء نیازهاي اساسی لارو ماهیان دریایی به شمار می روند در مقایسه با روغن ماهی به مقدار کافی فراهم نمی کنند .(16) از طرف دیگر با توجه به نیاز ماهیان آب شیرین به اسیدهاي چرب
18 کربنه بتوان از این روغنها به راحتی براي تغذیه آنها استفاده کرد. بعضی از اسیدهاي چرب براي قزل آلا ضروري بوده و ماهی به دلیل فقدان آنزیمهاي لازم قادر به ساختن آنها نیست و باید از طریق غذاها تأمین شوند. اسید لینولئیک (18:2n6) و اسید آلفا لینولنیک((18:3n3 دو اسید چرب ضروري براي ماهی قزل آلا هستند. معمولاً وقتی لیپید هاي غذایی از روغنهایی نظیر سویا، کلزا، آفتابگردان، ذرت و تخم پنبه که غنی از اسید لینولئیک هستند تأمین شوند، کمبود اسید هاي چرب ضروري دیده نمی شود
.(6)
Gordon و همکاران (2001) نشان دادند که جایگزینی روغن ماهی با روغن کانولا براي تغذیه آزاد ماهی باعث رشد و بازده غذایی مشابه می شود بدون آنکه اثر ناخوشایندي بر سلامتی ماهی داشته باشد. اگرچه استفاده بیش از 50 درصد روغن کانولا در تغذیه سبب کاهش
PUFA، EPA و DHA می گردد .(14) مطالعات آذري و همکاران 1383)و (1379 نشان داد که میزان EPA، DHA
و مجموع اسیدهاي چرب غیر اشباع بلند زنجیره سري امگا
3 در طی غنی سازي ناپلیوس آرتمیا ارومیانا در زمانهاي 3، 6 و 9 ساعت با هر سه نوع امولسیون روغن کبد ماهی، کاد، کیلکا و دانه سویا افزایش می یابد 2)و.(3
Drew و همکاران (2007) ضمن بررسی تأثیر جایگزینی آرد و روغن ماهی با پروتئین غلیظ شده کانولا و ترکیب روغن کانولا و روغن بذر کتان بر عملکرد رشد ماهی قزل آلاي رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) گزارش
256
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
نمودند که جایگزینی روغن ماهی با ترکیبی از روغنهاي کانولا و بذر کتان اثرات معکوس بر روند رشد ماهی ندارد
.(12) حافظیه و همکاران (2009) اثر آرتمیاي غنی شده با امولسیون اسیدهاي چرب، دو نوع روغن ماهی و روغن بذر کتان را بر رشد لارو ماهی خاویاري قره برون مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که تغذیه لاروها با آرتمیاهاي غنی شده با اسیدهاي چرب و روغن ماهی باعث افزایش معنی دار طول کل و وزن تر لاروها نسبت به تیمار تغذیه با آرتمیاي غنی نشده و غنی شده با روغن بذر کتان می شود 6) و Phillips .(16 و همکاران 1952)، 1962 و (1963 در مطالعات خود بر روي جیره غذایی ماهی آزاد دریافتند که اضافه کردن 15 درصد روغن ماهی به جیره غذایی آن سبب افزایش رشد می گردد. ولی در جیره غذایی قزل آلاي قهوه اي که از روغن ذرت به عنوان تنها منبع چربی استفاده شده بود رشد کاهش یافته و میزان مرگ و میر بعد از 12 هفته به 25 درصد افزایش می یابد
23)، 24 و .(25 میرزاخانی (1383) نشان داد که لاروهاي قزل آلاي رنگین کمان تغذیه شده با آرتمیا غنی شده با اسیدهاي چرب غیر اشباع بلند زنجیره سري امگا 3
بیشترین افزایش وزن را نسبت به لاروهایی که از آرتمیاي غنی نشده و غذاي کنسانتره تغذیه کرده بودند داشتند .(7)
اکبري و همکاران (1387) گزارش کردند که استفاده از آرتمیاي غی شده با اسیدهاي چرب باعث مقاومت بیشتر قزل آلا نسبت به استرسهاي محیطی می شود .(4) چگنی و همکاران (1389) نیز نشان دادند که استفاده از ناپلی آرتمیا درمقایسه با غذاي کنسانتره باعث افزایش معنی دار شاخصهاي رشد لارو قزل آلا می شود .(1)
علی رغم تحقیقات فراوانی که در طی چند دهه اخیر در ارتباط با تغذیه ماهی قزل آلا در مراحل مختلف رشد آن انجام شده و استفاده از غذاي کنسانتره براي تغذیه این ماهی در سطح دنیا تثبیت شده است، هنوز هم درصد تلفات ماهی در مراحل اول دوره لاروي رقم قابل توجه اي است که گاهی حتی به حدود 70 درصد کل لاروها در یک
مرکز تکثیر می رسد. از آنجایی که تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا بخش عمده تولیدات ماهیان آب شیرین را تشکیل می دهد به نظر می رسد انجام تحقیقات بیشتري در ارتباط با تغذیه لارو قزل آلا ضرورت دارد. جایگزینی روغن ماهی و سایر روغنها و اسیدهاي چرب که از قیمت بالایی نیز برخوردارند با روغنهاي گیاهی پایه یک استراتژي است که به طور فزاینده به عنوان یک ترکیب ضروري جهت کاهش اتکا به منابعی که دسترسی به آنها محدود می باشد و نیز به منظور کاهش هزینه، مورد تأیید صنعت تولید خوراك آبزیان قرار گرفته است .(12) لذا با جایگزینی روغنها و اسیدهاي چرب گران قیمت با روغنهاي گیاهی در غنی سازي ناپلی آرتمیا جهت تغذیه لارو ماهیان از جمله قزل آلا می توان گامی بلند در توسعه و ارتقاء صنعت آبزي پروري برداشت. به همین منظور در این تحقیق کاربرد روغنهاي گیاهی آفتابگردان، کانولا و سویا به جاي روغن ماهی براي غنی سازي ناپلی آرتمیا و استفاده از آنها جهت تغذیه لارو ماهی قزل آلا و اثرات بعدي تغذیه مراحل اولیه بر پارامترهاي رشد و بازماندگی آنها تا مرحله انگشت قد مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
پرورش لاروها: این تحقیق در مرداد 1388 در سالن تکثیر و پرورش پژوهشکده آرتمیا دانشگاه ارومیه به اجرا درآمد.
در این تحقیق براي پرورش لارو ماهی قزل آلا از حوضچه هاي پلی اتیلینی با حجم 100 لیتر استفاده شد. هر حوضچه
75 لیتر آبگیري گردید و براي هر حوضچه جریان آب با دبی 2 لیتر در دقیقه برقرار شد. آب مورد استفاده با دماي حدود 14/5 ± 0/6 درجه سانتی گراد، اکسیژن محلول
8±0/5 میلی گرم در لیتر و pH=7/57 ±0/3 از یک چاه عمیق تأمین گردید. تعداد 500 قطعه لارو قزل آلا (با میانگین وزن 100 میلی گرم) در سه تکرار براي هر تیمار غذایی به هر حوضچه منتقل شدند.
257
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران) جلد 26، شماره 3، 1392
غنی سازي ناپلی آرتمیا: سیست آرتمیا ارومیانا با 85
درصد تخم گشایی از پژوهشکده آرتمیا تهیه و طبق روشهاي استاندارد پوسته زدایی و تخم گشایی شدند 11)، 28 و .(29 محلولهاي غنی سازي مورد استفاده حاوي روغنهاي ماهی کاد، کلزا، سویا و آفتابگردان بود. براي تهیه هر کدام از این محلولها مقدار یک گرم لسیتین و 10
گرم از روغنهاي مورد نظر به 100 میلی لیتر آب ولرم 40
درجه سانتی گراد افزوده شد و به مدت 10 دقیقه با همزن الکتریکی مخلوط گردید تا محلولهاي مورد نظر به صورت همگن درآیند. سپس مقدار دو میلی لیتر از هر کدام از محلولهاي غنی سازي آماده شده به ازاي هر 200 هزار ناپلی به مخروطهاي یک لیتري حاوي اب 33 ppt اضافه شد. عمل غنی سازي به مدت 12 ساعت ادامه یافت.
تیمارهاي غذایی و تعیین مقدار غذاي روزانه: در این تحقیق اثر شش تیمار غذایی بر پارامترهاي رشد و بازماندگی لاروهاي قزل آلاي رنگین کمان مورد آزمایش قرار گرفت که عبارت بودند از:
تیمار اول(تیمار شاهد): غذاي کنسانتره تجاري مخصوص قزل آلا تهیه شده از شرکت چینه
تیمار دوم: آرتمیاي غنی شده با امولسیون روغن ماهی به مدت 10 روز و غذاي کنسانتره به مدت 50 روز
تیمار سوم: آرتمیاي غنی شده با امولسیون روغن آفتابگردان به مدت 10 روز و غذاي کنسانتره به مدت 50
روز
تیمار چهارم: آرتمیاي غنی شده با امولسیون روغن کلزا به مدت 10 روز و غذاي کنسانتره به مدت 50 روز
تیمار پنجم: آرتمیاي غنی شده با امولسیون روغن سویا به مدت 10 روز و غذاي کنسانتره به مدت 50 روز
تیمار ششم: آرتمیاي تازه تخم گشایی شده (غنی نشده) به مدت 10 روز و غذاي کنسانتره به مدت 50 روز
مقدار غذاي روزانه لاروها با توجه به وزن متوسط آنها، براي تیمار 1 از روز 1-6 بر حسب 12/5 درصد وزن بدن، از روز 6-11 بر حسب 12 درصد وزن بدن، از روز -31 11 براي کل تیمارها بر حسب 15 درصد وزن بدن و از روز 31-60 بر حسب 11 درصد وزن بدن محاسبه و در اختیار لاروها قرار گرفت. با توجه به تیمارهایی غذایی فوق الذکر طی 10 روز اول از ناپلی آرتمیا (غنی شده و غنی نشده) به عنوان غذاهاي آزمایشی و از غذاي کنسانتره به عنوان غذاي شاهد استفاده شد و از روز 11 تا روز 60
به مدت 50 روز کلیه تیمارها با غذاي کنسانتره مورد تغذیه قرار گرفتند. غذادهی لاروها در طول دوره پرورش 5 بار در روز در ساعات 8، 11، 14، 17 و 20 انجام گرفت.
در طول 60 روز تحقیق ، هر روز صبح قبل از شروع تغذیه
، ابتدا تلفات احتمالی لاروها در هر حوضچه شمارش شده
و پس از خارج کردن لاروهاي مرده از حوضچه ها برنامه روزانه تغذیه شروع می گردید.
بررسی زیست سنجی لاروهاي قزل آلا: لاروهاي در حال رشد قزل آلا در روزهاي 11، 31 و 61 مورد زیست سنجی قرار گرفتند. وزن و طول کل لاروها، ضریب چاقی، ضریب تبدیل غذایی، نرخ رشد ویژه و همچنین درصد رطوبت و خاکستر لاشه لاروها در روزهاي فوق مورد اندازه گیري قرار گرفتند. ضریب چاقی، نرخ رشد ویژه، ضریب تبدیل غذایی، میزان رطوبت و خاکستر لاشه لاروها طبق فرمولهاي زیر محاسبه گردید:
Cf=w/L3×100 (Grant et al. 2008)(15) ضریب چاقی
که در آن W وزن ماهی بر حسب گرم و L طول ماهی بر
حسب سانتیمتر می باشد .
SGR=(ln wf- ln wi)×100/t (Huang et al. 2008)(19)
نرخ رشد ویژه
که در آن wf وزن نهایی ، wi وزن اولیه و t دوره رشد بر حسب روز می باشد.
258
مجله پژوهشهاي جانوري (مجله زیست شناسی ایران)
FCR=f/(wf-wi) (Turchini et al. 2003)(31) ضریب تبدیل غذایی
که در آن f میزان غذاي مصرفی، wf وزن نهایی و wi وزن اولیه می باشد.
(W=(G1-G2) ×100/(G1-T) (AOAC) (10) درصد
رطوبت
که در آن G1 وزن نمونه تر با ظرف و G2 وزن نمونه خشک با ظرف و T وزن خالی ظرف می باشد
Ash=(E-B) ×100/(D-B) (AOAC) (10) خاکستر
که در آن E وزن ظرف با خاکستر، B وزن خالی ظرف و D
وزن ظرف با نمونه خشک می باشد.
اولین زیست سنجی قبل از شروع تغذیه فعال لاروها صورت گرفت براي این منظور تعداد 60 لارو به طور تصادفی از میان لاروها انتخاب و مورد زیست سنجی قرار گرفتند.
آنالیز آماري: براي تجزیه و تحلیل آماري داده ها از نرم افزار SPSS (نسخه (15، آزمون آنالیز واریانس یک طرفه
( one way ANOVA) استفاده شد و مقایسه میانگین داده ها با کمک آزمون دانکن (Duncan) انجام و میزان اختلاف معنی دار در سطح اعتماد 95 درصد تعیین گردید.
نتایج
ترکیب اسیدهاي چرب در غذاهاي مورد استفاده شده:
ترکیب اسیدها در غذاهاي مورد استفاده در 10 روز اول و تا پایان دوره در جدول 1 ارائه شده است. همان طور که نتایج نشان می دهد درصد اسید چرب لینولئیک که یکی از اسیدهاي چرب مادر به حساب می آید در آرتمیاهایی که با روغنهاي کلزا و آفتابگردان و همچنین در غذاي کنسانتره بیش از سایر تیمارهاست. درصد اسید چرب ایکوزاپنتانوئیک (EPA) در ناپلیهاي غنی شده با روغنهاي گیاهی نیز به طور قابل توجه اي نسبت آرتمیاي غنی نشده
جلد 26، شماره 3، 1392
افزایش یافته است هرچند مقدار آن در ناپلی غنی شده با روغن ماهی از بیشتر از کلیه تمیارهاست. درصد اسید چرب دکوزاهگزانوئیک (DHA) در غذاي کنسانتره بیش از مقدار آن در آرتمیاهاي غنی شده با روغن ماهی است در حالی که این اسید چرب در سایر تیمارها یافت نشد
(جدول .(1
