بخشی از مقاله
چکیده
- با تشریح چارچوب مفهومی مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی این چارچوب مفهومی توانست جایگاه خود را در حسابداري و گزارشگري مالی به خصوص گزارشگري مالی بخش عمومی پیدا کرده و جایگزین چارچوب مفهومی مبتنی بر تصمیم گردد. چارچوب مفهومی مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی بر ارکانی نظیرحقِ» دانستن حقایق« وحقِ» پاسخ خواهی« براي مردم استوار است. در جوامع مردم سالار، مردم به عنوان صاحبان اصلی قدرت از طریق برگزاري انتخابات قدرت را به نمایندگان رسمی و قانونی خود واگذار میکنند لیکن حق دانستن حقایق و پاسخ خواهی را براي خود محفوظ میدارند. در این جوامع مقامات منتخب و مسئول در قبال اعمالی که انجام میدهند در برابر مردم و ذینفعان مسئولیت پاسخگویی دارند و مردم نیز در جایگاه صاحبان حق، حقایق را در مورد اعمال مسئولان و تصمیماتی که اتخاذ کردهاند به صورت علنی، مستقیم و یا از طریق نمایندگان قانونی خود و با استفاده از ابزارهاي مختلف پیگیري میکنند. تصویب بودجه، نظارت بر اجراي بودجه و گزارش تفریغ بودجه از جمله این ابزارهاست. در سالهاي اخیر گزارشات تفریغ بودجهصرفاً در جهت ایفاي مسئولیت پاسخگویی مالی تهیه میگردیده لیکن با رویکرد جدید دیوان محاسبات کشور،در خصوص حسابرسی عملکرد، ارزیابی صرفه اقتصادي، کارایی و اثربخشی فعالیتهاي دولت در تهیه گزارش تفریغ بودجه لحاظ گردیده است که می تواند گام مهمی در مسیر ایفا مسئولیت پاسخگویی عملیاتی باشد. در این مقاله ضمن ارائه مفاهیم مربوط به مسئولیت پاسخگویی و سطوح مسئولیت پاسخگویی، جایگاه گزارش تفریغ بودجه تهیه شده توسط دیوان محاسبات در ایفاي مسئولیت پاسخگویی به تفضیل تشریح خواهد گردید.
کلید واژه- مسئولیت پاسخگویی، گزارش تفریغ بودجه، دیوان محاسبات کشورح
-1 مقدمه
از اوایل نیمه دوم قرن بیستم به بعد در کشورهاي پیشرفته ونسبتاً توسعه یافته پاسخگویی عمومی به عنوان یکی از مسئولیتهاي اساسی، مورد پذیرش دولتها قرار گرفته است. از همان زمان صاحبنظران حسابداري و امور مالی دولتها اعتقاد داشتهاند که نظام حسابداري و گزارشگري مالی دولتی به عنوان ابزار اصلی ایفاي مسئولیت پاسخگویی عمومی، نقش مهمی بر عهده دارد. بر پایه این عقیده در طول نیمه دوم قرن بیستم بر اهمیت و نقش حسابداري در اداي مسئولیت پاسخگویی تأکید گردیده و تلاش هاي زیادي در مورد تعیین جایگاه مناسبی براي مفهوم مسئولیت پاسخگویی در مبانی نظري حسابداري و گزارشگري مالی به عمل آمده است.
مسئولیت پاسخگویی دولت را ملزم مینماید در مورد اعمالی که انجام میدهد به مردم توضیح دهد و نتایج حاصل از برنامههاي مصوب را در معرض ارزیابی قضاوت نهادهاي مستقل نظارتی و در نهایت مردم قرار دهد. بر مبناي مسئولیت پاسخگویی عمومی، دولت مکلف است در مورد افزایش منابع مالی که عمد تا از طریق مالیات یا استقراض و غیره صورت میگیرد و همچنین میزان و نحوه مصرف این منابع، دلایل قانع کننده و منطقی ارائه نماید. در این مقاله ما به دنبال این موضوع هستیم سهم گزارش تفریغ بودجه که توسط دیوان محاسبات کشور تهیه و به مجلس ارائه میگردد را در ایفاي مسئولیت پاسخگویی بیان نماییم.
1
کنفرانس ملی حسابداری و مدیریت
١٤ شهریور ماه ١٣٩٢، شیراز- ایران
-2 مفهوم مسئولیت پاسخگویی
برخی صاحبنظران معتقدند که مسئولیت پاسخگویی عمومی از قدمتی در حدود چهار هزار سال برخوردار است. یکی از مدعیان این نظر، قانون همورابی پادشاه بابل را به عنوان سند ارائه میدهد که ضمن مراجعه به این قانون دلایل کافی و قابل استناد براي تأیید آن به دست نیامد. (باباجانی، (1389
اما آنچه که مستنداً قابل ارائه میباشد سخنرانی معروف پروفسور یوجی ایجیري در دانشگاه هاروارد میباشد که ایشان اعلام میدارد که چارچوب نظري حسابداري میتواند بر مبناي تصمیمگیري و یا بر مبناي پاسخگویی تدوین شود. در چارچوب نظري مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی، هدف حسابداري ایجاد یک سیستم مناسب جریان اطلاعات بین حسابده با پاسخگو (طپصغأپطط(A و پاسخخواه یا صاحبان حق (ککصغأپطط(A است.
در چارچوب نظري مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی دو طرفه بوده و منافع هر دو طرف را تضمین میکند.
با توجه به اهمیتی که مفهوم مسئولیت پاسخگویی در مبناي نظري حسابداري و گزارشگري مالی دولتی دارد، ارائه تعریف مشخص از مفهوم مذکور و توضیح مختصري در مورد مبانی فلسفی و نظري که مفهوم مسئولیت پاسخگویی عمومی بر پایه آن استوار است ضروري به نظر میرسد. در فرهنگ لغات مفهوم مسئولیت پاسخگویی به شرح زیر تعریف شده است: »الزام شخص به توضیح و تشریح همراه با ارائه دلایل منطقی در مورد اعمالی که انجام داده است.«
لیکن مفهوم پاسخگویی در ادبیات حسابداري دولتی به صورتی گسترده مورد استفاده قرار میگیرد. به بیانی ساده مسئولیت پاسخگویی وظیفهاي است که در اجراي آن اشخاص، دلایل و توضیحات قانعکنندهاي براي اداي مسئولیتهایی که بر عهده آنان محول گردیده است، فراهم نموده و گزارش هاي لازم را ارائه مینمایند، بنابراین مسئولیت پاسخگویی دو وظیفهکاملاً مشخص زیر در بر میگیرد. (باباجانی، (1385 - الزام به انجام دادن یک عمل یا وظیفه مشخص موسوم به
y)صطئطتطکغپژککل)
-الزام به توضیح و تشریح چگونگی انجام مسئولیت از طریق ارائه
گزارشهاي لازم مبتنی بر دلایل منطقی و قابل اتکا موسوم به
y)صطئطتهصغأپطط(A
در مبانی نظري حسابداري و گزارشگري مالی دولتی مفهوم مسئولیت پاسخگویی از دیدگاه فلسفه سیاسی مورد توجه قرار گرفته است. بدین معنی که در یک جامه مردم سالار که دولتها با رأي مستقیم مردم انتخاب میشوند مقامات منتخب مردم در قبال اعمالی که انجام میدهند باید پاسخگو باشند.
مفهوم مسئولیت پاسخگویی در کشورهایی که نظام حکومتی آنها بر مبناي دموکراسی بنا گردیده است، بر پایه این عقیده استوار است که مردم حق دارند بدانند و همچنین حق دارند حقایق را به صورت علنی و از طریق مذاکرات عمومی در اختیار ایشان و یا نمایندگان قانونی آنها قرار گیرد.
براي اطلاع از مبانی قانونی مسئولیت پاسخگویی در ایران و حصول اطمینان از رسمیت شناختن حق حاکمیت مردم و الزامات مقامات رسمی و منتخب مردم به پاسخگویی، برخی از اصول قانون اساسی را که با مفاهیم مورد بحث در ارتباط میباشد به شرح زیر میباشد: (باباجانی، (1385 - در اصول 59،56،7،6، حق حاکمیت مردم به رسمیت شناخته
شده است و مردم به عنوان صاحبان حق مورد توجه و تأکید میباشند.
-در اصول 62،6 چگونگی انتقال و تفویض قدرت از مردم به نمایندگان منتخب پیشبینی شده است.
-در اصول 86،84،76،69، حق دانستن حقایق و چگونگی دسترسی به حقایق براي مردم و نمایندگان قانونی ایشان تصریح شده است.
-در اصول 137،134،122،121، مسئولیت پاسخگویی مقامات منتخب مسئول اعم از رئیس جمهور و وزیران در قبال مردم و نمایندگان قانونی ایشان و همچنین مسئولیت پاسخگویی نمایندگان منتخب در قبال مردم، مورد توجه و تأکید قرار گرفته است.
-در اصول 174،90،89،88،86،84،76،55، سازوکار پاسخ خواهی مردم از طریق نمایندگان قانونی و همچنین چگونگی ارزیابی مسئولیت پاسخگویی مقامات منتخب مسئول از طریق تحقیق و تفحص، طرح سؤال و استیضاح که توسط نمایندگان مردم صورت
