بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش، شناسایی مسئولیت پاسخگویی اسلامی در حوزه مدیریت وجوه زکات می باشد. درك دقیق سیستم پاسخگویی و عملکردي موسسات زکات به شناخت عناصر اصلی، که منجر به کاهش کارایی در توزیع وجوه زکات خواهد شد، کمک خواهد کرد. این پژوهش داراي ماهیت نظري و مفهومی می باشد. در این پژوهش چارچوب مسئولیت اسلامی در حوزه مدیریت وجوه زکات بررسی شده و در نهایت اثربخشی شیوه هاي پاسخگویی در مدیریت وجوه زکات مورد بررسی و تجزیه تحلیل می گیرد
کلمات کلیدي:پاسخگویی اسلامی، چارچوب پاسخگویی اسلامی، مسئولیت پاسخگویی،
.1 مقدمه
پرداخت زکات یکی از اصول دین به شمار می رود. زکات مکانیسم مهمی براي توسعه کشور و ایجاد امنیت اجتماعی و هماهنگی در بخش هاي مختلف آن بوده که به کاهش شکاف طبقاتی بین دو گروه ثروتمند و فقیر و تقویت استقلال اقتصادي جوامع مسلمان کمک شایانی خواهد کرد. علاوه بر این زکات منبع مالی مهمی براي حکومت اسلامی در کنار وجوه مالیاتی به شمار می رود. به طور کلی وجوه زکات می تواند به دولت در ایجاد فعالیت هاي اقتصادي، از طریق افزایش قدرت خرید افراد یاري برساند. و در نهایت عامل مهمی براي کاهش فقر به شمار می رود.وجوه زکات می تواند دولت را در مبارزه با فقر از طریق طرح تحول دولت1 و افزایش استاندارد هاي زندگی خانواده هاي کم درآمد یاري رساند. به عبارتی دیگر وجوه زکات می تواند در بهبود اصول زندگی خانواده هاي کم درآمد مفید واقع شود.
با توجه به اهمیت زکات در اقتصاد و جامعه، در کشور هایی مانند مالزي، نهاد هایی براي جمع آوري و توزیع وجوه زکات راه اندازي شده اند. این موسسات تحت کنترل و حمایت شوراي مذهب اسلامیت2 هر کشور می باشند. این شورا نقش مهمی را در مدیریت موسسات زکات ایفا می کند.شواهد تجربی حاکی از آن است که میزان زکات جمع آوري شده در مالزي به صورت سالیانه در حال افزایش است. و ابزار توزیع زکات در این کشور، براي سایر کشورهاي مسلمان به یک الگو تبدیل شده است. - کادر، وحید؛.3 - 2010 موسسات زکات به عنوان یک سازمان غیرانتفاعی داراي چندین اثر بر سیستم اقتصادي می باشند. - خان،
1995؛ عبدالرحمن، .4 - 2011 و به عنوان مکملی براي موسسات مالی بوده و بخشی از سیستم اقتصادي اسلامی به شمار می روند.مطالعات اخیر حاکی از وجود کمبود هاي متعددي براي موسسات زکات می باشد. یکی از مشکلات مربوطه، این است که بسیاري از وجوه زکات در میان کسانی که شایسته دریافت آن می باشند، توزیع نشده است. گزارشات مربوط به جمع آوري زکات و توزیع آن در کشور مالزي در سال هاي بین 2007 تا 2009 نشان می دهد که توزیع زکات نسبت به جمع آوري زکات نسبتاً کمتر بوده است. در سال 2007، مقدار زکات جمع آوري شده در سراسر کشور مالزي حدود 805/6 میلیون بوده که این رقم در سال 2008 به 1037/6 میلیون افزایش یافته و در سال 2009 به حدود 1196/2 میلیون رسیده است. مقدار وجوه توزیع شده در مقایسه با وجوه جمع آوري شده قابل مقایسه نبوده و کمتر است.
براي مثال در سال 2007، فقط 640/6 میلیون از وجوه زکات جمع آوري شده توزیع شده و بقیه وجوه به صورت توزیع نشده باقی مانده است. در سال 2008 بخش توزیع نشده زکات به شدت افزایش پیدا کرده است.مطالعات پیشین درباره مدیریت زکات، ما را با بینش هاي مفید و متنوعی درباره مشکلات و چالش هاي مدیریت زکات مواجه می سازد. پیشنهاداتی مبنی بر وجود یک مدل یا چارچوب براي بهبود توزیع زکات ارائه شده است. با وجود این پیشنهادات، همانگونه که در بخش قبل ذکر شد، یکی از اثرات ناشی از عدم کارایی مدیریت زکات، مسئله وجوه زکات توزیع نشده بین واجدین شرایط می باشد.
در حالی که مطالعات پیشین شیوه هایی را براي غلبه بر عدم کارایی توزیع زکات ارائه کردند، مطالعات اندکی درباره بررسی سیستم پاسخگویی و شیوه عمل موسسات زکات انجام گرفته است. درك عمیقی نسبت به سیستم پاسخگویی و رویه عمل موسسات زکات، به شناسایی عوامل مهمی که منجر به عدم کارایی در شیوه توزیع زکات می شود، کمک خواهد کرد. در نتیجه موسسات زکات ممکن است اقدامات لازم همچون تجدید نظر در رویه ها و فرآیند هاي مربوط به توزیع وجوه زکات، را در جهت بهبود عمل خود، اتخاذ کنند. بنابراین این پژوهش با هدف کشف ارتباط پاسخگویی و مسئولیت پذیري و موسسات زکات و توسعه درك اولیه نسبت به چارچوب پاسخگویی اسلامی در موسسات زکات، به نگارش درآمده است.
.2 تعریف و اهداف زکات
زکات که به عنوان مالیات مذهبی اسلامی نیز شناخته می شود، یکی از اصول اسلامی است که باید توسط مسلمانانی که واجد شرایط هستند، پرداخت شود. با توجه به تاریخ اسلام، واژه زکات داراي دو معناي متفاوت می باشد. بر اساس علم زبان شناسی، واژه زکات از ریشه عربی زکا1 نشأت گرفته که به معناي رحمت، رشد، پاکی، خوبی و افتخار می باشد. از نظر واژه شناسی و اصطلاح محوري، زکات به معنی چندین خصوصیت ویژه است که از سوي خداوند براي افرادي که مستحق آن هستند، واجب شده است. - قراداوي، .2 - 1988 این بدان معنی است که زکات یک برکت، خلوص، مهربانی و پیشرفت در دارایی هایی است که زکات آن با توجه به قوانین ذکر شده پرداخت شده و بین مستحقان توزیع شده است. همانطور که در قرآن آمده است - سوره توبه، آیه 3 - 60، هشت گروه از افراد هستند که مستحق دریافت زکات می باشند.
زکات می تواند بین فقراء، نیازمندان، بخش مدیریت زکات، افرادي که به سمت اسلام گرویده اند، بردگان، بدهکاران، و در نهایت در راه خدا توزیع گردد.به طور کلی هدف از پرداخت زکات را می توان به دو بخش تقسیم نمود. -1 هدف روحانی و معنوي. پرداخت زکات، فرد را از آلودگی و گناه پاك می گرداند. بنابراین افرادي که زکات پرداخت می کنند، بیان می کنند که با این کار از عادات بدي نظیر حرص و طمع، خودخواهی و تکبر رها می شوند - نور، برضیه، -2 .4 - 2007 هدف اقتصادي: ازنظر اقتصادي پرداخت زکات، اثر مثبتی را بر ابعاد مختلف اقتصادي جامعه می گذارد. اثراتی نظیر پس انداز و سرمایه گذاري، تراکم در بخش عرضه کار و سرمایه، کاهش فقر و رشد اقتصادي را می توان نام برد. - نور برضیه، عبدالرحیم؛.1 - 2011 می توان گفت که پرداخت زکات منبع مهمی براي تأمین مالی کشورهاي اسلامی در کنار وجوه مالیاتی به شمار می رود - دیابی، .2 - 1993 بنابراین زکات می تواند منجر به ایجاد یک جامعه سعادتمند و رو به رشد شده و افزایش قدرت خرید افراد را از طریق توزیع مجدد درآمد بین دو گروه ثروتمند و فقیر به ارمغان آورد.
.3 مدیریت زکات
مدیریت زکات به عنوان مهم ترین عنصر در هدایت دهی موثر و کارآمد موسسات زکات با هدف بهینه سازي زکات، انجام می گیرد. - موتیارا، زکریا و ظهري؛ .3 - 2013 به صورت کلی، مدیریت زکات داراي دو فعالیت اصلی جمع آوري و توزیع زکات می باشد - احمد، .4 - 2009 یکی از اهداف اصلی مدیریت زکات، دستیابی به بهترین نتیجه ممکن در جمع آوري و توزیع زکات به عنوان یکی از اصول اسلام، با صرف کمترین زمان و هزینه می باشد. - عبدالقدوس،2009، صفحه .5 - 316 مدیریت زکات به سبب کمک به مسلمانان براي انجام سومین رکن اسلام و اجراي وظیفه خود براي کاهش فقر در جامعه، داراي اهمیت بسزایی است. - عبدالقدوس، . - 2009 علاوه بر این، اثر مدیریت زکات از نظر اینکه باعث می شود که زکات بتواند به صورت فزاینده اي باعث بهبود زندگی فقیران و نیازمندان شود، حائز اهمیت می باشد - محیاالدین؛ عبداالله، 6. - 2011
سطح مناسبی از اعتماد، براي حفظ رابطه بین مسلمانان و موسسات زکات و یا سایر افراد بالقوه براي پرداخت زکات، امري مهم به شمار می رود، چرا که بسیاري از افراد ترجیح می دهند، به جاي پرداخت زکات به این موسسات، به صورت مستقیم زکات خود را به فقرا و نیازمندان پرداخت کنند. - عبدالقدوس،. - 2009 از سوي دیگر، مدیریت زکات باید با مهارت بالایی، اعتماد پرداخت کنندگان زکات را جلب کرده و تمام تلاش خود را براي حفظ منافع دریافت کنندگان زکات به کار گیرد. - آتایینا و احمد، 7. - 2010 در بسیاري از پژوهش هاي پیشین که به موضوع زکات پرداخته اند، زکات را از زوایاي مختلف و به صورت تجربی و مفهومی، مورد بررسی قرار داده اند. یکی از این مسیرهاي پژوهشی بر موضوع »رفتار رعایت زکات« متمرکز شده است. براي مثال رم آل جعفري و همکاران 8 - 2010 - مطالعه اي را براي درك عوامل موثر بر »رفتار رعایت زکات«، انجام دادند.
آن ها متوجه شدند که عواملی همچون نگرش، هنجار هاي ذهنی و کنترل هاي رفتاري، عوامل مهمی در شکل دهی تصمیمات افراد در پرداخت زکات به شمار می رود.یکی دیگر از موضوعاتی که در پژوهش هاي مرتبط با زکات مورد توجه قرار گرفته است، توزیع زکات می باشد.محی الدین و عبداالله - 2011 - ، بر این باورند که یک مکانیزم بسیار فعال در قالب سرمایه هاي پولی و یا تجهیزات حیاتی براي کمک به دریافت کنندگان زکات با هدف ایجاد بهبود در اصول زندگی این افراد، مورد نیاز است. آن ها ادعا می کنند که مکانیزم هاي خودساخته براي توزیع زکات می تواند ابزار موثرتري در جهت ارائه تضمین براي ایجاد کیفیت بهتر زندگی براي دریافت کننده زکات به شمار رود. از سوي دیگر، موهرمن و همکاران 9 - 2011 - سیستم اطلاعاتی یکپارچه اي را ارائه می کنند که می تواند به بهبود مدیریت زکات منجر شود. با این حال، تعداد اندکی از
