بخشی از مقاله
چکیده
بودجه ریزی عملیاتی رویکردی برای تدوین، برنامه بودجه است که به عنوان یک روش بودجه بندی در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است. تعیین و استفاده از معیارهای عملکرد دستگاهها ویژگی متفاوت بودجه ریزی عملیاتی است که کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی سازمانها را افزایش می دهد. بودجه ریزی عمیاتی نهایتاٌ منجر به تخصیص بهینه منابع در درون وزارتخانه ها و سازمانها می شود و مدیران را قادر می سازد به نحو مطلوبتری از منابع اختصاص یافته به سازمان تحت امر خود برای رسیدن به اهداف مورد نظر بهره برداری کنند؛
لذا به جهت اهمیت بودجه بندی عملیاتی در نظام اقتصادی کشور و همچنین نقش حیاتی پاسخگویی سازمانها در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده، این تحقیق با هدف مطالعه تاثیر بودجه ریزی عملیاتی برنقش پاسخگویی انجام گرفته است. مقاله حاضر از نوع مقالات مروری است که با مطالعه مباحث نظری مرتبط شکل گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد تصریح در پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی، تدوین برنامه راهبردی میان مدت و بلند مدت، اصلاحات قانونی لازم به منظور تهیه قوانین الزام آور و تامین نیروی انسانی متخصص برای اجرای بودجه ریزی از جمله شرایط لازم برای تحقق مسئولیت پاسخگویی مالی و عملیاتی است.
1. مقدمه
در صورت استقرار نظام بودجه ریزی عملیاتی، سطح پاسخگویی دستگاههای اجرایی تا حد قابل ملاحظه ای افزایش می یابد وآنها خود را در برابر اعتبارات دریافتی از دولت و نیز در برابر فعالیتهای جاری و برنامه ای مسئول دانسته و بایستی در عملکرد واقدامات خود تجدید نظر کنند. بنابراین لازم است جهت پاسخگویی بهتر، سیستم حسابداری دولتی با نظام بودجه ریزی عملیاتی ارتباط برقرار کند. اگر چه بسیاری از دولتها دسترسی به اطلاعات عملکرد را امکانپذیر ساخته اند، اما در ورای بحثهای سیاسی، اطلاعات عملکرد منتج از بودجه ریزی عملیاتی می تواند به شیوه های مختلف نظیر اسناد بودجه ای، برنامه های راهبردی و گزارشهای عملکرد به اطلاع عموم برساند.
مسئولیت پاسخگویی دولت را ملزم می کند در مورد اعمالی که انجام می دهد به شهروندان توضیح بدهد و در مورد افزایش منابع مالی عمومی و نحوه صرف آن، دلایل منطقی ارائه کند. گزارشگری مالی نقش عمده ای در ایفای مسئولیت پاسخگویی ایفا می کند
بودجه ریزی عملیاتی رویکردی برای تدوین برنامه بودجه است که با روشهای سنتی تفاوتهای اساسی دارد در رویکرد عملیاتی بودجه ریزی برای تعیین نحوه هزینه کرد وجوه، از اهداف وپروژهای اصلی دستگاه استفاده می شود لذا تعیین و استفاده از معیارهای عملکرد دستگاهها - به عنوان مینای حصول به اهداف ویژگی متفاوت بودجه ریزی عملیاتی است از طرفی کارایی و امکانپذیری استفاده از این رویکرد در سازمانها مورد توجه است. بودجه ریزی عملیاتی دولت، نیازمند تعیین دقیق بهای تمام شده خدمات ارائه شده توسط دستگاه های اجرایی دولتی اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها و شرکت های دولتی است
بودجه ریزی عملیاتی از دیرباز در زمره پیشنهادات اصلاحی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بوده است و در ایران دولت در قالب بند » ز « تبصره - 1 - قوانین بودجه سال های 1381 ، 1382 و 1383 به بودجه ریزی عملیاتی اشاره شده است. طبق قانون بودجه در سال 1381 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف شد در راستای اصلاح نظام بودجه نویسی، نسبت به عملیاتی نمودن بودجه، اصلاح نظام برآورد در آمدها و هزینه ها برای سال 1382 برای تمام دستگاه های اجرایی عمل نموده و توزیع اعتبارات مربوط به هزینه ها را بر اساس نیاز دستگاهها و فعالیتهایی که صورت می گیرد انجام دهد.
همچنین در ماده 138 قانون برنامه چهارم ملزم به عملیاتی کردن بودجه شده است. با این وجود تعریف و اجرای بودجه ریزی عملیاتی همچنان با ابهامات فراوانی همراه بوده است.در ماده 138 برنامه چهارم توسعه آمده است: سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور موظف است با همکاری دستگاههای ذیربط به منظور اصلاح نظام بودجه ریزی از روش موجود - برنامه ای - روش هدفمند و عملیاتی و به صورت قیمت تمام شده خدمات، اقدامات ذیل را حداکثر تا پایان سال دوم برنامه چهارم انجام دهد:
الف- شناسایی و احصاء فعالیت و خدمات در دستگاههای اجرائی ارائه می نمایند.
ب- تعیین قیمت تمام شده فعالیت ها و خدمات، متناسب با کیفیت و محل جغرافیایی مشخص.
ج- تنظیم لایحه بودجه سالانه بر اساس حجم فعالیت ها و خدمات و قیمت تمام شده آن
د- تخصیص اعتبارات بر اساس عملکرد و نتایج حاصل از فعالیت ها و متناسب با قیمت تمام شده آن.
براساس ماده 144 قانون برنامه چهارم توسعه کلیه دستگاه های اجرایی موظفند به منظور افزایش کارآیی و بهره وری و استقرار نظام کنترل نتیجه و محصول ؛ به جای کنترل مراحل انجام کار و اعطای اختیارات لازم به مدیران برای اداره واحدهای تحت سرپرستی خود به صورت مستقل و هدفمند نمودن تخصیص منابع ، بر اساس دستور العمل مشترک سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و وزارت امور اقتصادی و دارایی، قیمت تمام شده آن دسته از فعالیتها و خدماتی که قابلیت تعیین قیمت تمام شده را دارند - از قبیل واحدهای آموزشی ، پژوهشی و بهداشتی درمانی ، خدماتی و اداری - . بر اساس کمیت و کیفیت محل جغرافیایی مشخص و پس از تایید سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور یا استان و با اعطای اختیارات لازم به مدیران ذیربط اجرا نمایند
به دستگاه هایی که بر اساس ضوابط این ماده خدمات خود را ارایه می نمایند اجازه داده می شود ، بر حسب نیاز نسبت به جابجایی فصول و برنامه های اعتبارات هزینه اقدام و مابه التفاوت هزینه های قبلی فعالیت با قیمت تمام شده را صرف ارتقای کیفی خدمات، تجهیز سازمان و پرداخت پاداش به کارکنان و مدیران واحدهای ذیربط نمایند. اعتباراتی که بر اساس قیمت تمام شده در چارچوب بودجه سنواتی در اختیار واحدها قرار می گیرد ، کمک تلقی شده و پس از پرداخت به هزینه قطعی منظور می گردد
بودجه ریزی یکی از مهمترین نظامهای مالی هر جامعه است که بدون اصلاح آن امیدی به اصلاح سایر نظام های اجتماعی نیست. این سیستم بودجه ریزی از سال1384 به طور جدی مورد توجه قرار گرفت و دولت سعی دارد، آنرا به طور کامل اجرا نماید.
.2 مبانی نظری وپیشینه تحقیق
- بودجه ریزی عملیاتی
بودجه عبارت از طرح جامع در قالب اصطلاحات مالی که به وسیله آن یک برنامه جاری برای مدت معین اجراءگردد.وبودجه ریزی را، فرایند تخصیص منابع محدود، به نیازهای نامحدود می نامند. بودجه ریزی عملیاتی، روشی برای تخصیص منابع به منظور دستیابی به اهداف ، برنامه ها و نتایج ارزیابی شده است که در این روش منابع بودجه به اهداف مورد نظر در قالب برنامه به نحوی کارا و اثر بخش تخصیص می یابد. به عبارتی، عوامل صرفه جویی و اثربخشی به ابعاد سنتی بودجه ریزی اضافه می شود. به طور خلاصه تر می توان گفت که، بودجه ریزی عملیاتی سیستمی از برنامه ریزی، بودجه بندی و ارزیابی است که رابطه میان پول بودجه شده و نتایج مورد انتظار آن را استحکام می بخشد. هدف اصلی بودجه ریزی عملیاتی ،افزایش کارایی تخصیصی وتولیدی در پرداختهای دولت می باشد
بودجه ریزی عملیاتی در واقع همان بودجه برنامه ای است که به نحوه دقیق تری اجرای برنامه ها را از دیدگاه فایده وهزینه تجزیه وتحلیل می نماید وبه علل افزایش قیمت تمام شده واقف می گردد ودر نهایت به مدیریت بهتر اجرای برنامه ها ، فعالیت ها وعملیات هر واحد منجر می شود لذا حرکت به سوی بودجه عملیاتی موجب گسترش و نگهداری حسابها وجزئیات در امور مالی دستگاه می باشد. دانش تجربی درباره بودجه ریزی عملیاتی در سطح گسترده فقط در حوزه متدلوژی محدود شده و اساس را برای نتیجه گیری قاطع درباره کارایی سیستم فراهم نمی آورد
