بخشی از مقاله
خلاصه
افزایش تاکید بر عملکرد بخش عمومی در چند سال اخیر موجب بهبود سازوکارهای موجود برای ادای مسئولیت پاسخگویی گردیده است .در این میان نقش گزارش های مالی دولت به عنوان ابزار ایفای مسئولیت پاسخگویی عمومی برجسته است و همانگونه که در مفاهیم نظری گزارشگری مالی بخش عمومی آمده است هدف اساسی کمک به این بخش برای ایفای وظیفه پاسخگویی در مقابل ملت است .گزارشگری مالی از مهم ترین ابزارهایی است که به مسئولین بخش عمومی کمک می کند تا بتوانند نحوه ایفای وظایف خود را به ویژه در زمینه تامین منابع عمومی و مصارف آن برای خدمت رسانی به گونه ای کارا، اثربخش و با رعایت صرفه اقتصادی نشان دهد .هدف از این مقاله بررسیتفاوت های نظام گزارش گری درمبانی حسابداری - باتاکیدبرمسئولیت پاسخگویی - در بخش عمومی می باشد .
که در این خصوص عدم وجود چارچوب نظری و مفهومی ، قوانین و مقررات موجود در نظام مالی و محاسباتی، استاندارد ها و روش های حسابداری دولتی ، عدم اجرایی شدن کامل بودجه ریزی عملیاتی، عدم اجرایی شدن حسابرسی عملکرد در بخش دولتی و تنوع روشهای شناسایی دارایی ها و همچنین استهلاک , موجب برخی تفاوت ها می شود .از این رو، حرکت از سیستم حسابداری نقدی به سیستم حسابداری تعهدی و اصلاح نظام بودجه بعنوان راهکارهای زمینه ساز، مد نظر قرار گرفته است .به کارگیری حسابداری تعهدی موجب تهیه اطلاعات سودمندتر برای بهبود تخصیص منابع، افزایش پاسخگویی، افزایش شفافیت اطلاعاتی و ایجاد آگاهی نسبت به اثرات اقتصادی می شود .گذشته از آن، به کارگیری حسابداریتعهّدی هزینه، زمان و تخصصی ویژه می طلبد که باید مورد ملاحظه قرار گیرد.
واژگان کلیدی :مبانی حسابداری ، حسابداری نقدی ، حسابداری تعهدی، مسئولیت پاسخگویی، گزارشگری مالی
مقدمه:
از دیر باز به ویژه آغاز نیمه دوم قرن بیستم به بعد، در کشور های پیشرفته و به طور نسبی توسعه یافته، پاسخگویی عمومی به عنوان یکی از مسئولیت های اساسی مورد پذیرش دولت×ها قرار گرفته است ؟از همان زمان صاحب نظران حسابداری و امور مالی دولت ها بر این باورند که نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت ها به عنوان ابزار اصلی ایفای مسئولیت پاسخگویی عمومی، نقش مهمی بر عهده دارند ؟بر پایه این باور در طول نیمه دوم قرن بیستم بر اهمیت و نقش حسابداری در ادای مسئولیت پاسخگویی تاکید×گردیده و×تلاش×های زیادی×در×مورد تعیین×جایگاه مناسبی برای مفهوم مسئولیت پاسخگویی در مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی به عمل آمده است . - Ijiri, 1983 -
یکی از اساسی ترین پایه های حسابداری دولتی مفهوم پاسخگویی است ؛ در مبانی نظری حسابداری دولتی و از دیدگاه فلسفی مفهوم مسئولیت پاسخگویی بدین معناست که در×یک×جامعه مردم سالار که دولت ها با رای مستقیم مردم انتخاب می شوند مقامات منتخب مردم در قبال اعمالی که انجام می دهند باید پاسخگو باشند ؟ دولتبه عنوان مباشر و نماینده ملت باید درباره نحوه مصرف منابعی که از محل منابع عمومی در اختیار دارد پاسخگو باشد؟مردم حق دارند که از میزان منابع و مصارف وجوه حاصل از فروش نفت گاز و معادن ، مالیات و عوارض دریافت شده و درنهایت ارزش خالص منابع بخش دولتی کشورآگاهی×یابند؟
در جوامع مردم سالار با شهروندانی پاسخ خواه، دولتها د قبال منابع مسئول و پاسخگو هستند ؟نظام حسابداری دولتی ابزار ارائه اطلاعات و مسئولیت پاسخگویی را به عهده دارد ؟ ناکارآیی نظامهای حسابداری سبب تحقیقات گسترده و تحولاتی در دهه های اخیر برای رفع نیاز استفاده کنندگان شده است ؟کشورهای توسعه یافته پیشگامان پذیرش حسابداری تعهدی برای ایجاد نظام مالی شفاف و پاسخگو شدند و تغییر در نظام حسابداری در بخش عمومی را آغاز کردند. فدراسیون بین المللی حسابداری نیز جهت مقایسه پذیری اطلاعات کشورها، رهنمودهایی برای ترغیب به استفاده از حسابداری تعهدی براساس تجربیات× کشورهای موفق ارائه کرد تا×کشورهای درحال توسعه و دیگر کشورها را مورد حمایت قراردهد. حسابداری تعهدی مبتنی بر جریان منابع اقتصادی بوده و بر اندازه گیری عملکرد وهایتاًن پاسخگویی مالی و عملیاتی تأکید دارد . که از توان حسابداری نقدی یا تعهدی تعدیل شده خارج است. بنابراین برای ایفای مسئولیت پاسخگویی عملیاتی دولت باید امکان اندازه گیری درست و دقیق هزینه ها و درآمدهای دولت فراهم شود تا بتوان به محاسبه بهای تمام شده خدمات دولتی و تهیه بودجه عملیاتی پرداخت و از مزایای مدیریت منابع و انجام فعالیت های بیشتر با منابع کمتر بهره مند شد. برای دسترسی به چنین اطلاعاتی لازم است سیستم حسابداری تعهدی با احتیاط در بخش دولتی پیاده شود تا گامی در راستای ارتقای سطح مسئولیت پاسخگویی دولت و تأمین انتظارات مردم برداشته شود.
تغییرات بنیادی در سیستم مالی کشورهای پیشرفته :
تا قبل از دهه 1980 میلادی تمامی کشورها از مبنای نقدی برای گزارشگری بخش عمومی استفاده میکردند. در این زمان در سطح جهان نگرانیهایی در رابطه با عملکرد دولتها ایجاد شد که از آن جمله میتوان به موارد ذیل اشاره نمود :
.میزان رشد فعالیت های دولتی
.افزایش انبوه بدهی های دولت ها
.نیاز به افزایش شفافیت و پاسخگویی به شهروندان درباره فعالیت های دولت ها
.پرسش درباره ماهیت اطلاعات ارائه شده توسط دولتها برای کمک برای به اتخاذ تصمیم مناسب به همین جهت تغییرات فزایندهای برای وقوع انقلاب در حسابداری و گزارشگری بخش عمومی بوجود آمد و نهادهای تدوین کننده استانداردهای حسابداری بخش عمومی در کشورهای توسعه یافته بوجود آمدند. یکی از اقدامات اولیه این نهادها تغییر مدل گزارشگری مبتنی بر مبنای نقدی بود . از آنجائی که در مسیر گذر دولتها به مبنای تعهدی کامل بیش از یک مبنا وجود دارد، اصطلاحات و واژگانی توسط این نهادها طراحی شده است. مبانی تهیه صورتهای مالی را میتوان بر روی طیفی فرض کرد که در یک سوی آن مبنای نقدی و در سوی دیگر مبنای تعهدی کامل قرار گرفته است. در ادبیات حسابداری دو دهه اخیر بخش عمومی و به ویژه دولتی آن، لزوم استفاده از مبنای تعهدی کامل یا تعهدی تعدیلشده بویژه در حسابداری فعالیتهای حاکمیتی - غیر بازرگانی - دولتها، جایگاه ویژهای را به خود اختصاص داده است اغلب هیأتهای تدوین استانداردهای حسابداری بخش عمومی استفاده از مبنای تعهدی تعدیل شده و تعهدی کامل را در حسابداری و گزارشگری مالی فعالیتهای غیر بازرگانی نهادهای بخش عمومی الزامی کردهاند.
مبانی حسابداری که در ذیل به شرح آنها میپردازیم هر کدام به گونهایی با درآمدها و هزینه ها بر خورد میکنند و در نهایت به چگونگی گزارش آنها و کنترل و ارزیابی عملکرد مدیران تاثیر میگزارد.تغییر مبنای حسابداری از نقدی تعدیل شده به تعهدی بر روی فرآیند تهیه داده های مالی در سیستم اطلاعاتی حسابداری از جمع آوری داده های مربوط تا تجزیه و تحلیل انها و در نهایت ارایه اطلاعات حسابداری دستخوش تغییراتی میشود که این تغییرات بر روی چگونگی ثبت درآمدها و هزینه ها در دستگاههای دولتی جایتاْمل بسیار دارد .امروزه×افزایش تقاضابرای بهبود پاسخگویی و شفافیت عملکرد، دولت ها را به سمت استفاده از رویکرد نوین مدیریتی همانند نظام های بودجه بندی عملکرد محورسوقو استفاده داده است”محمدی پور و احمدی ، “1392
استقرار نظام های بودجه بندی عملکرد محور مستلزم آن است که امکان اندازه گیری صحیح و دقیق هزینه ها و درآمدهای دولت فراهم شود تا بتوان به محاسبه بهای تمام شده خدمات دولتی پرداخت و از مزایای مدیریت منابع و انجام فعالیتهای بیشتر با منابع کمتر بهره مند شد ؟بنابراین به نظر می رسد که کارایی مقرون به صرفه بودن و اثر بخشی عملیات دولت نیازمند اطلاعاتی است که سستم حسابداری نقدی یا تعهدی تعدیل شده قادر به تهیه این اطلاعات نیست ؟ از این رو در سه دههاخیر تقاضا از دولت ها برای استفاده از حسابداری مبنای تعهدی و اتخاذ شیوه تهیه صورتهای مالی بخش خصوصی در بخش دولتی افزایش یافته است - واین . - 2004 بنابراین در راستای استقرار نظام بودجه بندی عملیاتی ، تغییر سیستم حسابداری نقدی سازمانهای دولتی ابران به سیستم حسابداری تعهدی ضروری است؟ مسئولیت پاسخگوییدولت ها را وادار می نماید در مورد اعمالی که انجام میدهند به شهروندان توضیح دهند و نتایج حاصل از برنامه های مصوب را در معرض ارزیابی قضاوت نهادهای مستقل نظارتی و درنهایت مردم قرار دهند ؟ برمبنای مسئولیت پاسخگویی عمومی دولت مکلف است در مورد افزایش منابع مالی که عمدتا از طریق مالیات یا استقراض صورت می گیرد و همچنین میزان نحوه مصرف این منابع دلایل قانع کننده و منطقی ارایه نماید؟
با توجه به اهمیتی که تعیین میزان درامدها و هزینه های واقعی یک دوره×مالی در ادای مسئولیت پاسخگویی دولتها و ارزیابی این مسئولیت توسط شهروندان و نمایندگان قانونی آنها دارد بنابراین روش های شناسایی و اندازه×گیری درآمدها و هزینه×های دولتها نیز از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار خواهد بود به همین جهت مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی دولتی در دو دهه آخر قرن بیستم بر استفاده از مبنای تعهدی در حسابداری و گزارشگری مالیدولتها و واحدهای×تابعه انها×تاکید×داشته و نظام های حسابداری اغلب دولتها ی کشورهای توسعه یافته برمبنای تعهدی طراحی وبه مورد اجرا گذشته شده است.
مبانی حسابداری: BASESis ACCOUNTING
در سیستم اطلاعاتی حسابداری موسسات . سازمانها و نهادهای دولتی مبانی حسابداری مختلفی مورد استفاده قرار میگیرد. مبنای حسابداری یعنی اینکه درآمدها و هزینه ها را در چه زمانی شناسایی و در دفاتر حسابداری
