بخشی از مقاله
چکیده
گسترش دوچرخه سواری به عنوان یک موقعیت سفر، بخشی از حملو نقل است تا درجایگزینی ماشین شخصی و تشویق به استفاده از آن نقش آفرین باشد. اگرچه ترافیک دوچرخه تنها درصد ناچیزی از کل جریان ترافیک را شامل میشود ولی تاثیر همین درصد ناچیز نیز باید در برنامه ریزیهای حملونقل ایران در نظر گرفته شود. به همبن منظور در بسیاری از شهرها برنامه ریزی گسترده ای را برای تامین تسهیلاتی از قبیل اختصاص مسیر های مخصوص دوچرخه سواری به صورت خطوط ویژه عبور مرور در نظر گرفته میشود. در این رابطه افزایش استفاده از دوچرخه در کاهش ترافیک شهری و مشکلات ناشی از آن موثر خواهد بود. با توجه به این مسائل ایجاد مسیرهای دوچرخه سواری در شهرها و کلان شهرهای جهان به عنوان یکی از طرح های فوریتی و مورد نیاز مدیریت شهری، شهرداری تهران را نیز متقاعد به انجام چنین پروژه ای کرد تا جایی که شهردار تهران به تازگی منطقه 8 را به عنوان پایگاه آزمایشی برای انجام این طرح معرفی کرد. لذا در این تحقیق تلاش میگردد با بررسی مسیرهای ویژه تردد دوچرخه در منطقه و مزایا و معایب و مشکلات وجود مسیرها درسطح منطقه و نقش آنها در کاهش ترافیک معابر، راهکارها و پیشنهادات مناسب درجهت برطرف نمودن موانع بر سرراه دوچرخه سواری ارائه گردد.
واژگان کلیدی: مسیر دوچرخه سواری، ترافیک، حملونقل شهری، منطقه 8 تهران
-1 مقدمه
در بسیاری از کشورهای جهان عموما قوانین سختگیرانه به منظور محدود کردن تردد خودروهای شخصی به اجرا در میآید، قوانینی که شهروندان از اجرای آن راضی هستند. چرا که حجم زیاد خودروهای شخصی در این شهرها به گونهای است که زندگی شهروندان را با مشکلات جدی روبهرو کرده است.
در ایران نیز در برخی از شهرها قوانینی اتخاذ میشود تا بسیاری از مشکلات زیست محیطی و شهری برای ساکنان شهرها کمتر شود و شهروندان بتوانند با آرامش بیشتری به زندگی بپردازند. اگرچه بسیاری از شهرهای جهان با اعمال قوانین سختگیرانه سعی دارند تا از حضور خودروها در خیابانها بکاهند و در عوض وسایل حملونقل غیر موتوری را ترویج کنند، اما این روند در شهرهای ما که همواره با مشکلاتی نظیر آلودگی هوا و ازدحام خودروها روبهروست، چندان جدی تلقی نشده و مورد توجه مسئولان نیست.
شهرهای بزرگ از دوچرخه به عنوان راهی برای برون رفت از استفاده بیرویه از خودروهای شخصی بهره میگیرند. ایجاد خطوط متعدد دوچرخه سواری، طراحی و ساخت ایستگاهها و تعمیرگاههای مختلف و همچنین اتخاذ تدابیر ویژه برای حمایت از دوچرخه سواری و شراکت در ساخت دوچرخههای مناسب، ساده و راحت برای شهروندان نمونهای از این اعمال قوانین است. مزایای منحصر به فرد دوچرخه به عنوان یک وسیله حملونقل شهری، امروزه در بسیاری از شهرهای دنیا شناخته شده است. این وسیله نقلیه سالم، مفید و با صرفه در سفرهای کوتاه و متوسط شهری به عنوان یک جایگزین برای اتومبیل سواری مطرح شده است. با این وجود در بسیاری از شهرهای کشور، علیرغم وجود فرهنگ دوچرخه سواری در گذشته و شرایط محیطی مناسب، این شیوه جابجایی شهری مورد کم توجهی قرار گرفته است. گسترش دوچرخه سواری مستلزم رفع موانع توسعه آن است.
برای اینکه در یک کلانشهر، یک شبکه حملونقل یکپارچهی دوچرخه سواری طراحی و پیاده سازی شود، لازم است تمامی معابرمستعد و دارای پتانسیل مسیر دوچرخه مورد ارزیابی قرار گیرد. معیارها و پارامترهای هندسی و فیزیکی مسیرهای دوچرخه (شامل شیب منطقه، عرض معبر، رویه مسیر، تعداد تقاطعها، حجم و سرعت ترافیک، حجم عبور عابر پیاده و یکطرفه بودن خیابانها)عمدتاً دارای مقادیر کمی بوده و پارامترهای شهرسازی (شامل وضوح، ایمنی و امنیت، کیفیت هوا، سرپناه، نگهداری و نظافت، جاذبه و تمایل)عمدتاً دارای مقادیر کیفی هستند. در این پژوهش تعریفی از روشهای موجود سنجش امکان پذیری معابر شهری به ویژه در منطقه 8 تهران برای مسیر دوچرخه سواری ارائه میشود و در ادامه تاثیرات استفاده از مسیرهای ویژه دوچرخه سواری بر ترافیک معابر و مزایای استفاده از دوچرخه در زندگی شهری مورد ارزیابی قرار گرفته و ملاحظات اصلاحی پیشنهاد میگردد.
-2پیشینه تحقیق:
سابقه تاریخی استفاده از دوچرخه در جهان پس از اختراع دوچرخه به سال 1867 بر میگردد، نخست این وسیله نقلیه به عنوان وسیله تفریحی مورد توجه همگان قرار گرفت ولی با تکامل تدریجی آن، کم کم از وسیله ای تفریحی - ورزشی به وسیله نقلیه ای که سرعت جا به جایی فردی را به چندین برابر سرعت حرکت پیاده رسانده بود، برای رفت و آمد در سطح شهرها مبدل شد. با آغاز قرن بیستم و پیدایش اتومبیل به عنوان رقیبی برای دوچرخه، تردد با دوچرخه کاهش یافت. گسترش شهر ها و تغییر نظام کاربریها، مطابق با نگر شهای نوگرایانه، رکورد استفاده از آن را تشدید کرد. سرانجام در دهه 1970، مسأله بحران سوخت و انرژی در جهان به ویژه در اروپا از یک سو و توجه به مسائل زیست محیطی از طرف دیگر موجب گرایش مجدد به استفاده از این وسیله نقلیه درسطح شهرها شد. موضوعاتی از قبیل ایجاد شهر سالم و توسعه پایدار در دهه 1980 به تعدیل در استفاده از اتومبیل شخصی منجر شد و تردد با دوجرخه را به منزله بخشی از سیستم حملونقل درون شهری، رسمیت بخشید.[1] امروزه در بسیاری از شهرهای جهان، دوچرخه به عنوان وسیله ای مفید در گذران اوقات فراغت، گردشگری، خرید، کار، ورزش، تحصیل و ... مورد استفاده قرار میگیرد.
ورود دوچرخه به ایران قبل از جنگ جهانی دوم شروع شد ولی به لحاظ محدود بودن تعداد آنها، وسیله گرانی به شمار میرفت که تنها افراد متمول قادر به خرید آن بودند. بعد از جنگ جهانی دوم، واردات دوچرخه افزایش یافت و از قیمت آن نیز کاسته شد. با رشد سریع اتومبیل در ایران، در اوایل دهه 1350 و نبود ایمنی لازم برای دوچرخه سواران و کم توجهی مسئولان در برنامه ریزی های سطوح مختلف کشور، موجب کاهش اهمیت دوچرخه به عنوان یک وسیله نقلیه گردید. درحال حاضر دوچرخه عموما وسیله نقلیه ای است که مغایر با تشخص اجتماعی به شمار می رود.[2] در مورد دوچرخه و نقش آن در حمل ونقل شهری در شهرهای کشورمان، متأسفانه تاکنون مطالعه منسجمی صورت نگرفته است. تنها گفته میشود که استفاده از دوچرخه در بعضی از شهرهای کشورمان، به ویژه شهرهای کویری نظیراصفهان، یزد و کاشان و برخی شهرهای دیگر مانند میاندوآب، رواج بیشتری دارد . اما در مورد اینکه چه عواملی در این شهرها در استفاده از دوچرخه مؤثر بوده اند و یا اینکه با چه هدفی از دوچرخه استفاده میشود و یا میزان استفاده از آن تاچه حدی است، اطلاعات دقیقی در دست نیست.
برعکس کشورمان، در کشورهای دیگر به ویژه کشورهای آمریکای شمالی و اروپای غربی، مطالعات گسترده ای دراین زمینه صورت گرفته است.
-3اهداف تحقیق:
- شناخت و بررسی مزایای استفاده از دوچرخه و دوچرخه سواری
- شناخت موانع موجود در امر دوچرخه سواری
- ارائه معیارهای مناسب در جهت طراحی مسیرهای دوچرخه وطراحی پارکینگ های دوچرخه
- ارائه راهکارهای مناسب درجهت توسعه حملونقل انسان گرا
-4مبانی نظری تحقیق:
1-4 تعریف دوچرخه:
دوچرخه به عنوان وسیله نقلیهای تعریف میشود که دو چرخ دارد و به وسیله قدرت فرد یا افرادی که آن را میرانند به حرکت در می آید. فرهنگ لغت آکسفورد کلمه » بایسیکلیسم 1« را بصورت »فن یا هنر دوچرخه راندن« تعریف میکند. سال 1791 میلادی اولین باری بود که بشر، به صورت مکتوب در تاریخ، توانسته خود را روی دو چرخ متعادل نگه دارد . در آن زمان یک فرانسوی بنام »کنت سیوراک2« اسب چوبیاش را در باغ قصر سلطنتی به حرکت درآورد. از آن زمان به بعد، دوچرخه فراز و نشیبهای بسیاری را در طول تاریخ به ویژه از زمان اختراع ماشین پشت سر گذارده و هم اکنون به واسطه خصوصیات مثبت آن، از جمله مفید بودن برای سلامت روح و جسم انسانها و محیط زیست، دوباره مطلوبیت یافته است.[3]
2-4 جایگاه دوچرخه درنظام حملونقل درون شهری:
استفاده از دوچرخه در تردد، دامنه ای از سلامتی و مزایای زیست محیطی و اجتماعی را در بر میگیرد. در طول دو دهه گذشته، استفاده از دوچرخه به طور معنا داری در چند کشور اروپایی نظیر دانمارک، آلمان، سوئد و هلند افزایش یافته است.[4]
برای نمونه، در آلمان سهم متوسط دوچرخه برای سفرهای درون شهری، بین سال های 1972-1995 از 5 درصد به 12 درصد رسیده است. امروزه، سهم دوچرخه از سفرهای محلی در هلند 30 درصد، دانمارک 20 درصد، آلمان 12 درصد و سوئد 10 درصد است. در این شهرها افراد نه از روی ناچاری، بلکه به انتخاب خویش، این وسیله نقل یه سالم، مفید و باصرفه را در سفرهای کوتاه و حتی متوسط جایگزین خودرو و دیگر وسایل نقلیه کرده اند.[5] دوچرخه برای اولین بار قبل از جنگ جهانی دوم، به عنوان وسیله ای تفریحی و گران قیمت به ایران آورده شد . اما به تدریج جدای از وسیله تفریح، به عنوان وسیله کار نیز عمومیت یافت. بعد از پایان جنگ جهانی و به علت کاهش قیمت دوچرخه، واردات آن افزایش یافت و به عنوان یک وسیله نقلیه اهمیت زیادی پیدا کرد، به طوری که در شهری مانند اصفهان، برای عبور و مرور دوچرخه خطوط ویژه ای احداث شد. با رشد سریع استفاده از وسایل نقلیه موتوری و ا ختصاص سطح معابر به تردد آنها، به تدریج دوچرخه در بسیاری از شهرها اهمیت خود را به عنوان وسیله نقلیه، از دست داد و فقط جنبه تفریحی آن در حد بسیار ضعیفی باقی ماند. با وجود این، هم اکنون در شهرهایی مانند اصفهان، کاشان و یزد هنوز ازدوچرخه به عنوان وسیله نقلیه استفاده میشود. در شهرهایی از قبیل بناب و میاندوآب نیز دوچرخه سواران سهم 29 درصد کل سفرهای روزانه با دوچرخه را در ترافیک شهری دارند و حتی دارای مسیرهای ویژه دوچرخه اند. در شهر اصفهان 29/1 درصد کل سفرهای روزانه با دوچرخه انجام میشود.[6] دوچرخه، ماشین ساده ای است کهتقریباً هرکس می تواند سازوکار، طرزکار و سوار شدن آن را به راحتی فرا گیرد. ارزان بودن نسبی آن سبب میشود که غالب افراد جامعه بتوانند آن را تهیه کنند. دوچرخه از نظر مصرف انرژی باصرفه ترین وسیله نقلیه است، و انرژی ای که انسان برای راندن آن طی مسافت یتقریباً معادل 400 کیلومتر صرف میکند، فقط برابر با انرژی یک لیتر بنزین است.[7]
انرژی لازم برای ساخت یک صد دوچرخه با انرژی تولید یک خودرو برابر است. از سوی دیگر، برای پیمودن مسافت های کوتاه در شهرها (تا 6 کیلومتر ) غالباً سرعت متوسط دوچرخه از متوسط سرعت دیگر وسایل نقلیه بیشتر است . از نظر اشغال فضای شهر نیزدوچرخه نسبت به سایر وسایل نقلیه فضای کمی اشغال میکند. در فضایی که برای توقف یک خودرو در نظر گرفته میشود، می توان نزدیک به 15 دوچرخه را به راحتی جا داد.[8] نکته مهمی که در مورد دوچرخه باید اضافه کرد این است که تراکم و توقف های اجباری برای دوچرخه، در مقایسه با دیگر وسایل نقلیه کمتر اتفاق میافتد. به علاوه، این وسیله آسان تر و سریعتر در دسترس است، به طوری که برای دسترسی به آن لزومی به پیمودن مسافتی از منزل به محل توقف آن یا از محل توقف به محل کار و برعکس وجود ندارد. مهم تر از
همه اینکه کارشناسان و متخصصان سلامتی، از دوچرخه سواری به سبب مزیت های قلبی و عروقی که برای انسان به وجود میآورد، دفاع میکنند.[9]
