بخشی از مقاله
چکیده
مشکل عمده فراوری مدیریت شهری و شهروندان تهرانی راه بندان های طاقت فرسا و آلودگی های ناشی از آن و سایر مشکلات مربوطه ناشی از استفاده بی رویه از اتومبیل شخصی است. این واقعیت مراجع ذی ربط را بر آن داشته به دنبال جایگزین مناسبی برای اتومبیل باشند که توسعه حمل و نقل عمومی و غیر موتوری و از جمله دوچرخه در کنار مدیریت تقاضا از آن جمله است.
روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات به صورت میدانی می باشد. بدین صورت که به توزیع پرسشنامه در سطح جامعه آماری پرداخته شده و با استفاده از روش ها و تکنیک های آماری و نرم افزار excel و spss تجزیه و تحلیل صورت گرفته است.
براساس یافته های پژوهش، از نظر پرسش شوندگان، مهم ترین عامل عدم تمایل شهروندان به استفاده از دوچرخه در منطقه 5 شهر تهران، عدم پیوستگی و تکمیل مسیرهای مخصوص دوچرخه سواری می باشد . ارائه دوچرخه های با کیفیت را می توان در رتبه دوم عوامل مؤثر بر دوچرخه سواری در نظر گرفت. هم چنین ایمنی مسیر و جدابودن آن از سواره رو که یکی از مهم ترین امکانات هنگام دوچرخه سواری در سفر های درون شهری محسوب می شود، در تمایل شهروندان به استفاده از دوچرخه تاثیرگذار است.
-1مقدمه
شهر ها در گذشته از قابلیت پیاده مداری بالایی برخوردار بوده و پیاده روی به دلیل کم هزینه بودن یا در دسترس بودن به عنوان اصلی ترین الگوی جابجایی مردم در داخل کانون های زیستی به شمار می رفت . به دنبال انقلاب صنعتی و سلطه ی اتومبیل در شهر ها سواره بر حقوق پیاده در شهر تعرض و مسئله عابرین پیاده به تدریج به دست فراموشی سپرده شد . وضعیت نا بهنجار ترافیک پیاده و سواره و آلودگی های صوتی و بصری و هم چنین بروز مسائلی که امنیت و سلامت انسان را در این محدوده تهدید می کند موجب شده است تا با برنامه ریزی مناسب و به مطالعه و شناخت این حوزه پرداخته شود .
ضروری است برنامه ریزان سفرهای درون شهری و طراحان شبکه های ارتباطی پیامد های تردد سواره و مزیت های تردد پیاده و دوچرخه را مد نظر قرار داده و بر اساس آن ها به انجام وظایف خود بپردازند . در سال های اخیر ، استفاده از دوچرخه به عنوان یک جایگزین و مکمل مدل های مختلف حمل و نقل مطرح شده است. عوامل مختلفی بر میزان استفاده از دوچرخه تاثیرگذارند که می توان به این موارد اشاره کرد:
تسهیلات و زیرساخت ها ، عدم ایمنی دوچرخه سواری ، عوامل محیط طبیعی مانند شرایط توپوگرافیکی و آب وهوا و فرهنگ و نگرش شخصی . موانع استفاده از دوچرخه بسته به ویژگی های فردی، نگرش ها و شرایط محیط ساخته شده متفاوت است؛ موانع ممکن است برای برخی از افراد نبود پارکینگ امن برای دوچرخه و برای دیگران کمبود مسیرهای ویژه دوچرخه سواری باشد. بدین ترتیب برای تشویق همه شهروندان به استفاده از دوچرخه و بهره مندی بیشتر جامعه از مزایای آن، بررسی این که کدام عوامل بازدارنده نقش مهم تری در عدم تمایل به استفاده از دوچرخه ایفا می کنند و مرتفع ساختن آن عوامل بازدارنده ضروری می نماید.
-2 ادبیات تحقیق
برخی مطالعات با تمرکز بر همبستگی مثبت میان جمعیت مردان و استفاده از دوچرخه به تمایل کمتر زنان به دوچرخه سواری در مقایسه با مردان اشاره نموده اند که این امر در مطالعه ای به خطر گریزی بیشتر زنان نسبت داده شده است
با افزایش سن بزرگسالان تمایل آنان به استفاده از سواری کاهش می یابد .[4] به عنوان مثال دیل و ورورس در مطالعه ی خود دریافتند که بزرگسالان تا سن 55 سالگی به استفاده از دوچرخه تمایل نشان می دهند و پس از آن عدم تمایل به این گزینه حمل و نقل پیدا می کنند.
مطالعه فرانک و همکاران اثر معکوس چاقی بر میزان استفاده از دوچرخه را نشان می دهد.[6] مطالعات متعددی نشان می دهد که شیب مسیر از مهم ترین موانع برای دوچرخه سواری می باشد . مطالعه پارکین و همکاران نشان می دهد که شیب بیشتر از 3 درصد منجر به کاهش تمایل به دوچرخه سواری می گردد. در خصوص زیرساخت ها و تسهیلات دوچرخه سواری دیل و کار نشان دادند که در شهرهایی که زیرساخت های دوچرخه سواری در آن ها فراهم تر است سفرهای بیشتری با دوچرخه صورت می گیرد.
در شرایطی که برخی مطالعات بر تمایل بیشتر دوچرخه سواری در صورت وجود خطوط مخصوص دوچرخه سواری و پارکینگ های امن تاکید نموده اند استینسون و بات تمایل بیشتر به دوچرخه سواری را در صورت وجود امکان حمل دوچرخه با اتوبوس نشان داده اند این مطالعه هم چنین ماسب بودن کیفیت سطح روسازی بر دوچرخه سواران را نیز نشان می دهد.
-3 تعریف مسأله و اهداف تحقیق
با وجود آن که پیاده روی و دوچرخه سواری از شیوه های موثر حمل و نقل غیر موتوری بوده و از لحاظ اقتصادی و زیست محیطی بهترین شیوه ی جابجایی است ولی متاسفانه هنوز به نیاز های پیاده توجهی نمی شود که این عدم توجه در طراحی و برنامه ریزی ها موجب تعرض عابر پیاده بر فضای حرکت سواره شده ، امنیت پیاده را تهدید و موجب بر هم زدن نظم تردد در اینگونه فضاهای متراکم شهری می گردد . در حالی که در بسیاری از تردد های شهری در صورت وجود فضای مناسب حرکت پیاده جایگزین مطلوبی در مقابل حرکت سواره است که خود می تواند به کاهش گره های ترافیکی شهر کمک نماید .
همچنین مشکلاتی از قبیل کیفیت نامناسب کف پوش ها ،هم سطح نبودن معبر پیاده ، عرض کم و طراحی نامناسب در میدان ها و مراکز تجاری بزرگ و پر ازدحام و وجود کاربری های مزاحم و سد معبر مشاغل کاذب موجب کندی حرکت عابر پیاده و ناکار آمدی فضای حرکت پیاده می شود .
صرفه جویی در مصرف سوخت و کاهش در استفاده از خودروی شخصی و کاهش مشکلات زیست محیطی و بهبود وضعیت سلامت روانی جامعه ، توسعه حمل و نقل غیر موتوری و جایگزینی دوچرخه به جای استفاده از وسایل شخصی موتوری جهت تردد روزانه در سفر های کوتاه درون شهری ، ساماندهی سیمای شهر با طراحی پیاده راه تجاری ، مسیر دوچرخه، مسیر معلولین و توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی در راستای توسعه پایدار شهری و ایجاد نشاط و سلامت جسمی و روحی در شهروندان در راستای ایجاد شهری سالم از اهداف این مقاله می باشد.
-4 روش تحقیق
روش پژوهش حاضر »توصیفی- تحلیلی « و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی می باشد. بدین صورت که ابتدا داده ها و اطلاعات اولیه با استفاده از روشهای اسنادی و پیمایشی از قبیل مشاهده، گردآوری شده و سپس به توزیع پرسشنامه در سطح شهر پرداخته شده و با استفاده از روشها و تکنیکهای آماری و نرم افزار Excel و spss تجزیه و تحلیل صورت گرفته است.80 پرسشنامه در منطقه 5 شهر تهران به صورت تصادفی توزیع شدند.
این مطالعه بر اساس اطلاعات بدست آمده از مصاحبه با مردم در طول یک هفته کاری در پاییز سال 95 انجام گرفته است. پرسشنامه این مطالعه مشتمل بر سوالاتی در مورد خصوصیات فردی و خانوادگی، خصوصیات سفر، خصوصیات سیستم اشتراک دوچرخه و پندارهای فردی در مورد دوچرخه سواری بوده است. بر اساس یافته های پژوهش، از نظر پرسش شوندگان، مهمترین عامل عدم تمایل شهروندان به استفاده از دوچرخه در شهر تهران، کمبود مسیرهای مخصوص دوچرخه سواری میباشد.
در مرتبه بعدی عواملی همچون عدم ارائه دوچرخه های باکیفیت ، عدم وجود فرهنگ دوچرخه سواری و عدم استفاده مدیران جامعه از دوچرخه قرار دارند. با اندکی دقت در نتایج به دست آمده از پژوهش، مشخص میگردد با این که در شهر تهران زیرساخت های مناسبی برای دوچرخه سواری - همچون نبود مسیر ویژه دوچرخه سواری، نبود پارکینگ ویژه دوچرخه و غیره - وجود ندارد و به تبع آن امنیت دوچرخه سواری نیز زیر سئوال میرود، اما شهروندان، عوامل فرهنگی - همچون عدم تبلیغات کافی، نبود فرهنگ دوچرخه سواری، عدم استفاده مدیران جامعه و غیره - را نیز به عنوان عوامل عدم تمایل به استفاده از دوچرخه می دانند و حتی عامل آ ب وهوا که به نظر بازدارنده ای مهم به شمار می رود ، در مرتبه های بعدی قرار گرفته اند. این موضوع نشان می دهد که ا گر جامعه را از نظر فرهنگی در رابطه با استفاده از دوچرخه تشویق نمود، مردم نیز حاضر خواهند بود با وجود نبود زیرساخت های مناسب دوچرخه و با وجود آ ب وهوای این شهر، برای انجام سفرهای شهری خود از دوچرخه استفاده نمایند.
-5 جمع آوری اطلاعات و تحلیل آنها
زمانی که سطح متغیرها اسمی، طبقه بندی و یا بر حسب تعداد بیان شود از آزمون های آماری ناپارامتریک استفاده می گردد. به عنوان مثال، اگر پاسخ یا ماهیت یک گروه یا یک جامعه از افراد را با توجه به یک مشخصه معین به طبقات گوناگون طبقه بندی کنیم، درچنین شرایطی، برای آزمودن نسبت یا فراوانی افراد درون آن طبقات از آزمون ناپارامتریک مجذور کای یا خی دو تک متغیره - Chi-Square - در SPSS استفاده می شود.
همچنین اگر پژوهشگر پاسخ افراد را به دو طبقه ی بله/خیر، مخالف/موافق، حاضر/ غایب و.. تقسیم کند، بهتر است از آزمون ناپارامتریک دو جمله ای - Binomial Test - استفاده کند. در این پژوهش متناسب با متغیر و فرضیه تحقیق، از آزمون خی دو تک متغیره، آزمون دو جمله ای و آزمون خی دو دومتغیره استفاده شده است. برای تفسیر نتایج آزمون، عدد Sig. در خروجی نرم افزار بسیار مهم است. این عدد به رد یا پذیرفته شدن فرض آزمون - که اصطلاحا فرض صفر نامیده شده و در مقابل آن فرض خلاف قرار دارد - اشاره دارد. اگر عدد برابر یا کمتر از 0/05 باشد، یعنی فرض صفر رد شده و فرض خلاف تایید می گردد.
