بخشی از مقاله
یکی از اهداف برنامهریزي شهري شناخت امکانات توسـعهي اجتمـاعی و اقتصـادي و اسـتفاده از آنهـا بـه منظـور کـاهش محدودیتهاي اجتماعی و اقتصادي است. شناخت این موارد است که به تعیین درست اهداف خواهد انجامید. بدین منظور باید به صورتی عمیق، قابلیتها و توانهاي موجود و آینده را در مقام مقایسه با محدودیتهاي آن قرار داد.
هدف این پژوهش شناسایی امکانات و موانع توسعه و رشد شهر آشتیان میباشد. هر پژوهش نیازمند به کارگیري روشها و ابزار مخصوص به خود میباشد، از این رو با جمعآوري اطلاعات از سازمانهاي مربوط، وضع موجود شهر آشـتیان بررسـی شد و سپس با استفاده از ابزار پرسشنامه اقتصادي، جمعیتی، کالبدي و مطالعهي منابع مکتوب گردآوري اطلاعـات صـورت گرفت. سپس با توجه به تجزبه و تحلیل وضع موجود و اعمال روشهاي ارزیابی توسعه و رشد شهر جدول سـوآت مربوطـه تدوین شد و در نهایت در راستاي قوتها، ضعفها، فرصتها و تهدیـدها جـدول اهـداف ارائـه و اهـداف کـلان و خـرد، راهبردها و سیاستها از جدول استخراج گردید. همچنین با نظر به نتایج به دست آمده حاصل از پژوهش، سه سناریو بـراي
گسترش آتی شهر تعریف گردید و در نهایت مناسبترین آنها به عنوان سناریوي رشد و توسعهي آتی شهر انتخاب شد.
واژگان کلیدي: برنامهریزي راهبردي، جدول سوآت، توسعه شهري، برنامهریزي شهري، شهر آشتیان، استان مرکزي
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
-1 مقدمه
هزاره سوم میلادي، هزاره شهرنشینی است زیرا براي نخستین بار جمعیت شهري دنیا از مرز پنجاه درصد میگذرد. سهم عمـده ایـن افزایش جمعیت شهري متعلق به کشورهاي در حال توسعه است (بركپور و اسدي، 1390، .(31 در پی گسترش سریع شهرها، تهیـه
æ تدوین طرحها و برنامههایی براي هدایت و کنترل این گسترش و ایجاد قوانین و خـط مشـیهـایی بـراي اداره شـهرها و مـدیریت اقدامات شهرسازي ضروري است (مشهديزاده دهاقانی، 1374، .(468 از طرفی شهرها و محیطهاي شـهري ذاتـاً و پیوسـته در حـال تغییر و تحول هستند. اینها محیطهایی پویا و نه ایستا هستند، و بر همین اساس، این موضوع بایـد در رونـدهاي طراحـی، سـاخت و مدیریت در نظر گرفته شود (تیبالدز، 1992، .(111 طراحی و برنامهریزي مطلوب براي یک شـهر کـه بـه نقـش عوامـل اجتمـاعی و فرهنگی، اقتصادي و طبیعی توجه دارد در شهرسازي امروز اهمیت زیادي دارد (شیعه، 1387، .(260
برنامهریزي شهري، با آیندهنگري خاصی که بایستی در جهت توسعهي آینده شهر داشته باشد، با بهرهگیري از آمار و اطلاعات و به دست داشتن نبضهاي اجتماعی، اقتصادي و فیزیکی شهر، به تجزیـه و تحلیـل پرداختـه و بـا بهـرهگیـري از امکانـات و بـه حـداقل رسانیدن و یا کاهش محدودیتها، با ارائهي طرحی جامع، دقیق و گویا با در برداشتن کلیهي امکانات رفاهی، به پیشنهاد میپـردازد (شیعه، 1375، .(103 با این حال، برنامهریزي شهري و ناحیهاي از همان سالهاي نخست در درون خود حامـل انتقادهـاي تلـویحی و گاه تصریحی از شهرهاي معاصر و زندگی در آنها بوده است (کاکرین، 2007، .(20
قبل از ارائهي برنامه پیشنهادي براي شهر، باید در مبحث تجزیه و تحلیل به بررسـی و شـناخت امکانـات و محـدودیتهـاي رشـد و توسعهي شهر پرداخت و شرایط اجتماعی و اقتصادي، نقش اقتصادي، پیشبینی جمعیت و معیارهاي مورد استفاده را تجزیه و تحلیل کرد و انواع راه حلهایی را که میتواند براي شهر به عنوان الگوي توسعه، مورد اسـتفاده قـرار گیـرد، بررسـی نمـود (شـیعه، 1386، .(129 توسعهي شهري عبارتست از گسترش هماهنگ و متعادل سطح اختصاص داده شده به ساختمانهـاي مسـکونی در یـک شـهر با سطوح مورد نیاز سایر کاربريها و همچنین تجهیز این سطوح به تأسیسات، امکانات و تجهیزات مورد نیاز و در سطحی اسـتاندارد
æ قابل قبول. به عبارت دیگر در توسعهي شهري باید به برابري و تعادل بین کیفیت و کمیت آنچه که احداث میشود، از یک سـو و از سوي دیگر به تعداد و اندازهي جمعیت شهرنشینی که در این مناطق جاي میگیرنـد، اهمیـت داد (مشـهديزاده دهاقـانی، 1374، .(423
بنابراین سطح احتیاجات آینده و سطوح مختلف مورد نیاز باید به نسبت جمعیت آینده شهر تعیین شده و اهداف آینـده شـهر مـورد بررسی قرار گیرد.
-2 روش تحقیق
هدف این پژوهش شناسایی امکانات و موانع توسعه و رشد شهر آشتیان میباشد. هر پژوهش نیازمند بـه کـارگیري روشهـا و ابـزار مخصوص به خود میباشد، از این رو با جمعآوري اطلاعات از سازمانهاي مربوط، وضع موجود شهر آشتیان بررسی شد و سپس با استفاده از ابزار پرسشنامه اقتصادي، جمعیتی، کالبدي و مطالعهي منابع مکتوب گردآوري اطلاعات صورت گرفت. سپس با توجه به تجزبه و تحلیل وضع موجود و اعمال روشهاي ارزیابی توسعه و رشـد شـهر جـدول 1SWOT تـدوین شـد و در نهایـت در راسـتاي قوتها، ضعفها، فرصتها و تهدیدها جدول اهداف ارائـه و اهـداف کـلان و خـرد، راهبردهـا و سیاسـتهـا از جـدول اسـتخراج
گردید. همچنین با نظر به نتایج به دست آمده حاصل از پژوهش، سناریوي رشد و توسعهي آتی شهر معرفی گردید.
Strengths, Weakness, Opportunities, Threats ١
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
-3 شناخت وضع موجود
شهرستان آشتیان با مساحتی معادل 1235/9 کیلومتر مربع، در شرق استان مرکزي واقع شده است ومرکز آن شهر آشتیان اسـت. ایـن شهرستان حدود 4 درصد مساحت کل استان را در بر گرفته است. این شهرستان در دامنه ارتفاعات کوههاي مرکزي استان واقع شده و از جنوب به دشت فراهان و کویر میقان منتهی میشود. بر اساس پهنهبندي خطر زمینلرزه در ایـران شهرسـتان آشـتیان در پهنـه بـا خطر نسبی بالا واقع شده است (شکل .(1
ساخت نیمه گسترده شهر به سه نوع ارگانیک، شطرنجی و نیمه شطرنجی تقسیم شده است. با توجه به قدمت و نوع معماري مساکن، وجود اماکن تاریخی، مصالح خشت و گلی و معابر پر پیچ و خم که در شیبهاي تند دامنه کوه واقع شدهاند جزء ساخت ارگانیک شهر تقسیمبندي میشوند، بخشی از قسمت شرقی رودخانه و محلات جنوبی که تحت ساخت و ساز و بازسازي قرار گرفتهانـد و در کنار معابر پرپیچ و خم کوچهها و نظم گرفتن قطعات در جهت نیل به ساخت شطرنجی دیده میشود به عنوان ساخت نیمه شطرنجی با مصالح متفاوت (کاهگل در کنار اسکلت فلزي) قابل تشخیص است و در نهایت بخش شرقی و جنوبی شهر که در قسمت مسـطح
و با بافتی کاملاً شطرنجی بدون توجه به تیپ قدیمی معماري شهر کاملاً متمایز از بافت قدیم قابل مشاهده است، بـه عنـوان سـاخت شطرنجی و جدید شهر در نظر گرفته شده است.
شکل :1 نقشه موقعیت شهر آشتیان
-4 شناخت امکانات و محدودیتهاي رشد و توسعهي شهر آشتیان
منظور از محدودیتهاي توسعه عبارتست از آنگونه عناصر و عواملی که در جهت رشد و توسعه میتواند مانعی را به وجـود آورد. خواه این مورد رشد کالبدي باشد و خواه توسعهي اقتصادي و اجتماعی (شیعه، 1386، .(130
