بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به این که بخش عمده اي از مناطق مستعد گردشگري طبیعی و اکوتوریسم در محدوده جغرافیایی کانونهاي روستایی واقع شدهاند، توسعه صنعت گردشگري و به طور خاص اکوتوریسم اثرات مثبتی در زمینه بهبود اشتغال، درآمد، عدالت در برخورداريها میان ساکنان شهر و روستا و در نهایت توسعه نواحی روستایی خواهد داشت.
از این رو در مقاله حاضر با بررسی و تحلیل قابلیتها و محدودیتهاي پیش روي توسعه اکوتوریسم استان خراسان جنوبی در قالب چهار مفهوم قوتها، ضعفها، فرصتها و تهدیدها به کمک مدل SWOT تلاش شده است استراتژيهاي مناسب به منظور تقویت نقش و جایگاه این صنعت در توسعه کانونهاي روستایی تعیین و ارائه شود. این تحقیق به لحاظ هدف، کاربردي و از حیث ماهیت و روش، توصیفی – تحلیلی است که به منظور گردآوري دادهها از تکنیک دو روش اسنادي و پیمایشی، و وزندهی و رتبهبندي عوامل به کمک نرم افزار SPSS استفاده شده است.
جامعه مورد مطالعه روستاهاي هدف، گردشگري در استان خراسان جنوبی بوده است. یافتهها حاکی از آن است که 23 عامل داخلی به همراه 25 عامل خارجی بر توسعه اکوتوریسم استان خراسان جنوبی اثرگذار هستند و از نظر عوامل داخلی این استان داراي قوت بوده و در بعد عوامل خارجی نیز میتوان گفت که نسبتاً نتوانسته است از عواملی که فرصت یا موقعیت ایجاد میکنند، بهرهبرداري نماید و یا از عواملی که موجب تهدید میگردند، دوري نماید. در این زمینه استراتژيهایی به منظور توسعه اکوتوریسم منطقه معرفی گردید که استراتژي حمایت و تشویق بخش خصوصی در زمینه سرمایه-گذاري در تولید محصولات مورد نیاز گردشگران به عنوان الویت اول شناخته شد.
-1 مقدمه و طرح مساله
امروزه کشورهاي جهان سوم هم چون کشور ما، در جریان گذار از یک جامعه سنتی به جامعهاي مدرن یا حتی فرامدرن با مسائل و چالشهایی ناشی از عدم انطباق کامل ساختارهاي سخت افزاري و نرمافزاري جامعه با این شرایط مواجه میباشند که تنوع بخشیدن به فعالیتهاي اقتصادي از جمله استراتژيها و راهبردهاي مناسب در جهت تعدیل وضع موجود به شمار میآید. صنعت گردشگري از جمله راهکارهایی است که در نتیجه مدرن شدن جوامع و افزایش اوقات فراغت، کشورها با فراهم نمودن بسترهاي نرمافزاري و سخت افزاري لازم، علاوه بر تامین نیاز حیاتی استراحت و مفرح نمودن اوقات فراغت جامعه خود از آن در جهت پویایی اقتصاد ملی نیز بهره میبرند
به طور که در دنیا - به طور عمده در جوامع مدرن و توسعه یافته - صنعت گردشگري پس از دو صنعت نفت و خودروسازي داراي بالاترین رتبه به جهت درآمدزایی میباشد
در کشور ما توانهاي بالقوه در زمینه توسعه و رونق صنعت گردشگري یعنی برخورداري از عوامل جاذب گردشگر، در سطح بسیار مناسبی قرار دارند به گونهاي که بدین لحاظ در زمره 10 کشور برتر دنیا قرار دارد اما پتانسیلهاي اقتصادي این بخش به فعلیت قابل قبولی نرسیده است.
طبیعت گردي یا اکوتوریسم به عنوان یکی از ارکان مهم صنعت توریسم و گردشگري جهانی است که توجه گردشگران و جهانگردان بسیاري را به خود جلب نموده است
وجود موانع و چالشهاي موجود بر سر راه توسعه این بخش از صنعت گردشگري، ضرورت حل مسائل را در راستاي تقویت نقش و کارکرد مطلوب آن ایجاب مینماید. در شرایط کنونی دیگر نمیتوان با اتکاء به شیوههاي سنتی با بحرانها و دشواريها مقابله کرد و راهحلهایی براي گذار از آنها پیدا نمود.
از پیشروترین شیوه هاي برنامه ریزي در سالهاي اخیر، برنامهریزي استراتژیک برپایه مدل استراتژیک است که از مهمترین ارکان مدیریت میباشد .این نوع برنامه ریزي به واسطه شناختی که ارائه میدهد، سیستم را در بهبود عملکرد یاري میکند
از آن جا که در کشور، عمده مکانهاي مطلوب جهت انجام طبیعتگردي یا اکوتوریسم در محدوده جغرافیایی کانونهاي روستایی واقع شدهاند، پیوند مناسبی را میتوان در میان برنامهریزي توسعه گردشگري به ویژه در بعد اکوتوریسم با برنامهریزي توسعه روستایی برقرار ساخت. برخی از چشماندازهاي اعجاب آور و مناسب جهت جذب گردشگر طبیعت، در مناطق کویري و حاشیهاي آن قرار دارند.
استان خراسان جنوبی در شرق کشور از جمله این مناطق میباشد که از توانهاي طبیعی لازم در این زمینه برخوردار است. از این رو در مقاله حاضر تلاش شده با کمک مدل مدیریت استراتژیک - SWOT - به تحلیل قابلیتها و محدودیتهاي پیش روي توسعه اکوتوریسم در این استان و ارائه استراتژيهاي مناسب به منظور تقویت نقش و جایگاه گردشگري طبیعی در توسعه نواحی روستایی پرداخته شود. مسلماً شناخت جامع از ظرفیتهاي اکوتوریسم منطقه با توجه به ارتباط آن با فضاهاي روستایی، کمکی اساسی به تقویت بنیانهاي اقتصادي این کانونها خواهد نمود که در نتیجه آن بستر لازم در جهت پویاي اقتصاد ملی نیز فراهم میگردد. از این رو است که این تحقیق اهمیت و ضرورتی اساسی مییابد.
-2 مواد و روشها
مقاله حاضر از حیث هدف کاربردي و به لحاظ ماهیت و روش، توصیفی – تحلیلی بوده که دادهها و اطلاعات مورد نظر از دو روش اسنادي و مصاحبه با کارشناسان حوزه گردشگري، مردم محلی در روستاهاي هدف گردشگري در استان خراسان جنوبی و گردشگران گردآوري شده است. تجزیه و تحلیل یافتهها در راستاي هدف تحقیق به کمک مدل مدیریت استراتژیک - SWOT - صورت گرفته است. به طور کلی فرآیند این مدل به منظور دستیابی به نتیجه، در طی مراحلی به قرار بوده است:
مرحله اول: تعیین، وزندهی و اولویتبندي نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدهاي پیش روي توسعه اکوتوریسم در قالب ارزیابی کمی عوامل داخلی - IF29E - و خارجی 30. - EFE -
مرحله دوم: استخراج ماتریسSWOT و تدوین استراتژيهاي قابل اجرا.
مرحله سوم: مشخص نمودن موقعیت اکوتوریسم استان خراسان جنوبی در وضع موجود.
مرحله چهارم: تهیه ماتریس برنامهریزي استراتژیک کمی - QS31PM - و اولویتبندي استراتژيها.
-3 اثر توسعه اکوتوریسم بر توسعه روستایی
واژه گردشگري معادل لاتین "tourism" بوده که بر گرفته از لغت فرانسوي "tour" است، به معناي چرخش، طی کردن و سیر کردن. در اوایل قرن نوزدهم میلادي، کلمه توریست - tourist - براي اولین بار به اشرافزادگان و نجیبزادگان فرانسوي اطلاق گردید که به دلیل مقتضات و شرایط تاریخی آن زمان، براي کسب تجربههاي لازم زندگی و یادگیري به سفرهاي دور دست میرفتند. فرهنگ آکسفورد واژه توریسم را این چنین تعبیر میکند:
تجارت، تهیه وخدمات پذیرایی براي مردمانی که از یک مکان دیدن میکنند
در بعد جغرافیایی، گردشگري زمانی از فعالیت گذراندن اوقات فراغت یا تفریح که مستلزم، غیبت شبانه از مکان مسکونی عادي است، تعریف میشود. در بعد اجتماعی، گردشگري فصل مشترك زندگی عادي ساکنان بومی و زندگی غیرعادي گردشگران را در بر میگیرد
وارد - Ward - به عنوان یک آمریکایی اکولوژیست، پیشنهاد کرد که گردشگري میتواند سه نقش را با طبیعت داشته باشد، نقش همزیست، نقش تضاد یا نقش هماهنگ . - Ward,1997 - یکی از گونههاي گردشگري و توریسم، طبیعتگردي است که امروزه رونق فراوانی نیز یافته است. در واقع منظور از طبیعتگردي - اکوتوریسم - عبارت است از برآوردن تمنیات و تمایلات خردمندانه و انسانی گردشگران طبیعت در محیط طبیعی، فرهنگی، آموزشی و غیر مصرفی و به صورت پایدار در حد ظرفیتهاي قابل تحمل یا حداقل تاثیر منفی بر محیط طبیعی و فرهنگی
در رابطه با اکوتوریسم سبالیوس لاسکورین، نخستین فردي است که این واژه را براي سفر به مناطق بکر و نسبتاً دست نخورده با هدف خاص مطالعه، تحسین، لذت بردن از چشم اندازهاي طبیعی حیات وحش و هر گونه جاذبههاي فرهنگی منطقه به کار برده است. اکوتوریسم در مفهوم عام کلاسیک خود بر مبناي استفاده از منابع طبیعی است که غالبا بدانها " " 3s میگویند: یعنی دریا، سواحل و خورشید.
