بخشی از مقاله
روش استدلالی
بهرهگیری از برهان و استدلال در تبلیغ، سبب رشد جامعه و ارتقاء سطح فرهنگی مردم میشود. استفاده از این شیوه بسیار ارزنده و پسندیده است، چرا که از مهمترین وظایف مبلّغان بیان حقایق با اقامه برهان و استدلال برای اقناع مخاطبان
میباشد.ٌ از آنجا که امام حسین ◆ و اهلبیت ایشان درصدد بیداری مردم و رشد جامعه بودند، بسامد بکارگیری این روش
بیشترین است. ایشان در خطبهها و احتجاجهای خویش چهل و یک مرتبه با استدلالهای کاملاً ساده، روشن و محسوس و قابل درک برای مردم، حقایق را تبیین کردند. و در این استدلالها بر چند نکته بیشترین تأکید را داشتهاند: .1 فضایل اهلبیت
~ و وجوب حفظ حرمت ایشان و یادآوری این نکته که یکی از مصادیق اهلبیت ~ خود ایشانند. .2 حرمت خلافت بنیامیه خصوصاً یزید .3 یادآوری بیعت کوفیان .4 تأکید بر بیگناهی خود و یارانش و جایز نبودن مجازات بیگناه از نظر شرع و
عرف. منابع این استدلالها، محکمترین منابع یعنی قرآن، سنت پیامبر ❒ و روایات متعدد است.ٍ
2 تبیین و ارائه درست مطالب
اصولاً راه و رسم همه حکومتهای جبار و فاسد این است که برای ادامه خودکامگی، باید مردم را در سطح پایینی از فکر و اندیشه نگه دارند. و با انواع وسایل آنها را تحمیق کنند و در یک حال بیخبری از واقعیتها فرو برده، ارزشهای
دروغین را جانشین ارزشهای واقعی کنند. چرا که بیدارشدن ملتها و آگاهی و رشد فکری آنها بزرگترین دشمن حکومت-
های خودکامه و شیطانی است.َ بنابراین مهمترین وظیفه مبلغ، آگاه کردن مردم از واقعیتهای موجود است و این کار با تبیین و ارائه درست واقعیتها صورت میگیرد. در طول قیام عاشورا امام حسین ◆ و اهلبیت ایشان، در تمامی خطبهها و احتجاجاتشان با تبیین و ارائه درست مطالب، مردم را از واقعیتهای موجود آگاه کردند. مثلاً:ُ
سیدالشهداء ◆ با ایراد خطبه در منزل بیضه، ماهیت بنیامیه را افشا میسازند: ... بدانید که اینان، به اطاعت شیطان در
آمدهاند و اطاعت خدا را رها کردهاند. فساد را آشکار کردهاند و حدود را معطّل نهادهاند و ثروتها را به خویش اختصاص دادهاند. حرام خدا را حلال دانسته و حلال خدا را حرام شمردهاند، و من شایسته ترین فرد هستم برای این که این چیزها را تغییر دهد.ِ
آن حضرت در این خطبه، اشاره به مظالم معاویه در زمان خلافتش کردهاند: با خلافت او بر مسلمانان، ظلم و فساد سراسر ممالک اسلامی را فراگرفت، بدین سبب که تمامی کارگزاران اصلی حکومت معاویه، انسانهای طمّاع و هوسرانی بودند که به طمع رسیدن، به آمال شیطانی و اغراض مادّی، تن به اطاعت او داده بودندّ و معاویه به آنها دستور کشتار و شکنجه شیعیان را داد. به طور مثال او زیاد بن ابیه را به عنوان حاکم کوفه، مأمور سرکوبی شیعیان کرد، زیاد دائماً در پی
شیعیان بود و هر کجا آنها را مییافت به قتل میرساند.ْ همچنین معاویه، آشکارا اعمال حرام را از قبیل: پوشیدن حریر،
استعمال ظروف طلا و نقره، جمع آوری غنایم برای خود، شرب خمر و خریدن آن، حلال شمردن ربا، اختصاص دادن اموالی
.2 زورق م، 1368ه ق، مبانی تبلیغ، تهران: سروش،ص .246
.2 احتجاجات و خطبههای ایشان بر اساس اصول منطقی و گونههای استدلال، در پایاننامه تحلیل و بررسی احتجاجهای امام حسین ◆ و اصحاب (با تأکید بر مقطع تاریخی قیام حضرت از مدینه تا بازگشت اسراء و اهلبیت ~ به مدینه) بررسی شدهاند. برای اطلاعات بیشتر نک: شهسواری ع، 1391ه ش، تحلیل و بررسی احتجاجهای امام حسین ◆ و اصحاب (با تأکید بر مقطع تاریخی قیام حضرت از مدینه تا بازگشت اسراء و اهلبیت ~ به مدینه)، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
.2 واعظ موسوی م،1374ه ش، روش تبلیغ، انتشارات میقات، ص.22
.4 برای سایر موارد نک: شیری م، 1393ه ش، تحلیل موضوعات و شیوههای تبلیغی امام حسین ◆ و اهلبیت ایشان و آثار آن با تأکید بر خطبهها و احتجاجها در قیام عاشورا، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
.4 طبری م، بیتا، التاریخ ( تاریخ الامم و الملوک)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر: دار المعارف، چ دوم.،ج5، ص .403 .6 مکارم شیرازی ن، بیتا، عاشورا ریشهها انگیزهها، رویدادها پیامدها، قم: مدرسه الامام علی بنابی الطالب، ص.164
.7 جعفریان، تاریخ سیاسی اسلام، پیشین، ج2، ص.416
2
برای جعل حدیث، ترویج سب و ناسزاگویی به علی ◆، اجرا نکردن حدود الهی ومقرّرات اسلام درباره اطرافیان و کسانی
که مورد علاقهاش بودند، انجام میداد.ٌ
بنیامیه با تبلیغات دروغین و فریبنده، شامیان را فریفته و آنها را با بغض امام علی ◆ و آل ایشان تربیت کرده بودند. بنابراین، آنها با ورود اسراء، غرق شادی و سرور شده و به جشن و پایکوبی پرداختند.ٍ در این هنگام، پیرمردی نزد امام سجاد
◆ رفت و به خاطر پیروزی بنیامیه، خداوند را سپاس گفت. امام ◆ که او را فریب خورده یافتند، با استناد به قرآن به تبیین
جایگاه اهلبیت ~ پرداختند، در نتیجه پیرمرد توبه کرده و از بنیامیه بیزاری جست. 3
3 استناد به مشترکات
یکی از شیوههای تبلیغ، استناد به مشترکات است. این شیوه دلها را به هم نزدیک کرده و حالت عناد و دشمنی را از بین میبرد.ُ از آنجا که مخاطبان امام حسین ◆ و اهلبیتشان مسلمانان بودند و مشترکات فراوانی با هم داشتند ایشان بارها در
سخنانشان از این شیوه استفاده کردهاند.
1-3 قرآن
قرآن به عنوان معجزه برای اثبات پیامبری حضرت محمد ❒ نازلشد و تمام مسلمانان به آن ایمان داشته و حجیّت آن را قبول دارند، تا آنجا که حتی انکار یکی از آیات آن را سبب کفر میدانند. اباعبداالله ◆ و اهلبیت ایشان در تأیید سخنان
خود، گاهی به قرائت یک یا چند آیه به طور کامل پرداخته و گاهی قسمتی از آیه را قرائت کرده و گاهی هم به تطبیق آیه بر
خود یا مخالفان خود پرداختهاند. ایشان در طول قیام عاشورا 47 مرتبه به آیات قرآن استناد کردهاند. مثلاً:
امام حسین ◆ در منزل بیضه خطاب به حر بن یزید ریاحی و سپاهیانش، با استناد به آیهی 10 سوره احزاب بیعتشکنی کوفیان را به ضررمَنخودشاننَکَثَمیدانند:فَإِنّماو» ینکُثُ عَلی نَفسِهِ،و «سَیغنِیاللّهُ عَنکُم:ِ هر که پیمان بشکند، به ضرر
ضرر خویش میشکند. زود است که خدا، مرا از شما بینیاز گرداند.
حضرت زینب | در کوفه،ّ با قرائت یا تطبیق آیاتی از قرآن بر کوفیان، نکاتی را به آنها متذکر میشوند:
- زشتی گناه عهدشکنی، با تطبیق آیه:مَثَلُکُمإنﱠماکَمَثَلِنَقَضَتالﱠتی»غَزْلَهَابَعْدِمِنقُوﱠهٍأَنکَـتَتﱠخِذُونثًاأَیمَـنَکُمْدَخَلابَینَکُمْا«
(نحل::(92 همانامَثَل شما،مَثَل» زنی است که رشته تابیده ]به دست خویش[ را پس از محکم کردن، از هم میگسست.
سوگندهایتان را دستاویز فریب یکدیگر قرار میدهید«
- عاقبت دوستی آنها با کفار (اطاعت از بنیامیه)، با تطبیق آیه: ألا بئسقَدﱠمَت»ماأنفُسُکُملکمسَخِطَأناللّهُعَلَیکُم وفِی
العَذابِأنتُمخالِدونَ«ْ (مائده::(80 چه بد چیزی برای خود، پیش فرستادهاید که موجب خشم خدا بر شما و عذاب همیشگی میشود.
.1 نک. مکارم شیرازی، پیشین، ص.203-202
.8 قرشی ب ش، 1429ه ق، حیاه الامام الحسین بن علی، تحقیق: قرشی، مهدی باقر، کربلا: العتبه الحسینیه المقدسه،ج3، ص.377 .1 قرشی، پیشین، ج3، ص.379
.4 قرائتی م، بیتا، قرآن و تبلیغ، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ص.104
.3 طبری، پیشین، ج5، ص403؛مقرّم ع، 1394ه ق، مقتل الحسین، قم: مکتبه بصیرتی، قم، چ پنجم، ص.217
.6 ابن اعثم ا،1391ه ق، الفتوح، حیدرآباد: دائره المعارف العثمانیه ،ج 5، ص226-222؛ خوارزمی م، بیتا، مقتل الحسین، تحقیق: سماوی، محمد، قم: مکتبه المفید، ج2، ص.42-40
.7 این آیه میگوید: بنیاسرائیل به دلیل دوستی با کفار دچار خشم و عذاب خداوند میشوند. (طباطبایی م ح، 1417ه ق ، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: دفترانتشارات اسلامی جامعهی مدرسین حوزه علمیه قم، ج6، ص(79
3
- نتیجه تخلف از امام حسین ◆، با تطبیق آیه:فَابکوا»کَثیراوَاضحَکواقَلیلاً (توبه:(82فراوان: بگِریید و کم بخندید.« این
آیه در شأن منافقان به دلیلتخلّف آنها از پیامبر ❒ در جنگ تبوک نازل شد. میتوان گفت: حضرت زینب | با قرائت این آیه علاوه بر اینکه نفاق کوفیان را اعلام میکنند،تخلّف از اباعبداالله ◆ را مساوی باتخلّف از پیامبر ❒ میدانند.ٌ
2-3 حدیث
حدیث پیامبر ❒همواره مورد احترام مسلمانان بوده و از مقبولیّت و حجیّت گسترده و عام بهرهمند بوده است. امام حسین ◆ و اهلبیتشان در تأیید حقانیت خود، گاهی به نقل حدیث پیامبر ❒ پرداخته و گاهی تنها اشاره به حدیث پیامبر
❒ کرده و گاهی از حدیث ایشان اقتباس کردهاند. ایشان در سخنانشان 21 مرتبه از این روش استفاده کردهاند. مثلاً:ٍ
سیدالشهداء ◆ در احتجاج با مروان بن حکم با استناد به حدیث پیامبر ❒ خلافت را برای یزید حرام میدانند: ازجدّم
پیامبر خدا ❒ شنیدم که میفرمود: »خلافت، بر خاندان ابوسفیان، آن آزادشدگان و فرزندان آزادشدگان، حرام است. زمانی که معاویه را بر فراز منبر من دیدید، شکمش را بدرید.«َ
ایشان در روز عاشورا با اشاره به حدیث پیامبر ❒، عاقبت دنیوی دشمنانشان را بیان میفرمایند : هان! به خدا سوگند که پس از آن، جز به مقدار سوار شدن بر اسبی نخواهید زیست تا آن که آسیاب بچرخد وقلّابتان بلرزد.ُ عهدی است که پدرم، از
ازجدّم برای من نقل کرده است.ِ
هنگامی که سخنران یزید در مسجد شام بر روی منبر، به مدح و ثنای یزید و نکوهش و ذم امام علی ◆ و فرزندشان
امام حسین ◆ میپردازد، اماموَیلَکَسجاد◆ خطاأیهَابالخاطِبُ!بهاومیفرمایند:اشتَرَیتَ» رِضَا المَخلوقِ بِسَخَطِ الخالِقِ؟
َبَوﱠأ مَقعَدَکَ مِنَ النّارِ:ّ وای بر تو، ای سخنرانخشنودیِ! آفریده را به خشم آفریدگار خریدی. جایگاهت را در دوزخ، آماده کردی.« در این سخنان امامتَبَوﱠأسجاد◆،مَقعَدَکَعبارت(ف مِنَ النّارِ) با کمی تغییر از این حدیث نبوی اقتباس شده است: عن علی ◆ قال رسول االله ❒ک:م:َنذَبعمُتعمِّداًَلَیفَلیتَبمَقعَدَهُوﱠأمِنَالنّار:ْ هر کس از روی عمد بر من دروغ ببندد جایگاهش را در دوزخ آماده کرده است.
3-3 شهادت بر عقاید
شرط مسلمانی اعتقاد به توحید، نبوت و معاد است. امام حسین ◆ و اهلبیتشان با توجه به اینکه بنیامیه، با تبلیغات خود سعی داشتند اهلبیت ~ را به عنوان خارجی از دین و دشمنان خلیفه رسولاالله معرفی کنند، با شهادت به توحید، نبوت و
معاد به مبارزه با این توطئه آنها پرداختند. ایشان در سخنان خود گاهی به طور مستقیم به این عقاید شهادت دادهاند و گاهی
غیر مستقیم، با حمد و ستایش پروردگار و درود بر پیامبر ❒ اعتقادات خود را بازگو کردهاند. ایشان در شش مورد در طول قیام عاشورا، از این روش استفاده کردهاند، که در ادامه مواردی ذکر میشود.َ
.1 برای سایر موارد نک: شیری م، پیشین، ص.71-70
.2 برای سایر موارد نک: شیری م، پیشین، ص73-72و.103-95 .2 ابن اعثم، پیشین، ج5 ، ص16؛ خوارزمی، پیشین، ج1، ص.184
.4 کنایه از دگرگونی سریع احوال دنیاست. (محمدی ری شهری م، 1389ه ش، دانشنامه امام حسین◆، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث. ج13، ص(351 .4 ابن طاووس ع، بیتا، اللهوف علی قتلی الطفوف، تهران: انتشارات جهان، ص.100
.5 خوارزمی، پیشین، ج2، ص.69
.7 ابن حنبل ا، بیتا، المسند، بیروت: دار صادر، ج1، ص78؛ مسلم نیشابوری م، بیتا، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مرعشلی، یوسف عبدالرحمن، بیجا، ج1، ص.8
.8 برای سایر موارد نک: شیری م، پیشین، ص.33-32
4
اباعبداالله ◆ در نامه به سران بصره، شهادت به نبوت :پیامبرفَإِنﱠ❒میاللّهدهندَاصطفی مُحَمﱠداًمِنخَلقِهِ،❒ وَ أکرَمَهُ
هِ،بِنُبُوﱠتِوَاختارَهُ لِرِسالَتِه:ٌ خداوند، محمّد ❒ رابر خلقش برگزید و او را به نبوّت، کرامت بخشید و برای رسالت، انتخاب کرد.
حضرت فاطمه صغری | در خطبه کوفه، شهادت به توحید و نبوت میدهند:وأشهَدُ... أن لاإلهَإلَااللّهوَحدَهُشَریکَلا
لَهُ، مُحَمﱠداوأنﱠعَبدُهُ❒رَسولُهُ.ٍ
امام سجاد ◆ در ابتدای خطبه مدینه، با حمد و سپاس خداوند، عقایدشان را بازگو میکنند:الحَمدُ»للّهِرَبﱢالعالَمینَ* الرﱠحمنِالرﱠحیمِمالِکِ*یومِالدّینِ« (حمد:-1بارِئِ(3الخَلائِقِأجمَعینَ.َ
4 پاسخ به شبهات
یکی از روشهایی که بنیامیه در طول قیام عاشورا و پس از آن برای عوامفریبی و اغفال مردم استفاده کردهاند. ایراد
تهمتهایی بر امام حسین ◆ و اهلبیتشان بوده تا بدین وسیله با ایجاد شک و تردید در میان مردم، حقانیت ایشان را زیر سؤال برده و خود را به عنوان صاحب حق معرفی کنند. در مقابل سیدالشهداء ◆ و اهلبیت ایشان هم، همواره متوجه این
تهمتها بوده و به رد آنها پرداختهاند.ُ
