بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر صادرات نفتی و صادرات صنعتی در رشد اقتصادی ایران طی دوره 1392-1357 با استفاده از مدل خودرگرسیون با وقفههای توزیعی - ARDL - است. نتایج حاصل از برآورد مدل بیانگر تأثیر مثبت صادرات نفتی و صنعتی بر رشد اقتصادی طی دوره مطالعه بوده ولی صادرات صنعتی چه در کوتاهمدت و چه در بلندمدت تأثیر بیشتری نسبت به صادرات نفتی داشته است. همچنین ضریب برآورد الگوی تصحیح خطا -0/65 برآورد شده است که در هر دوره 0/65 درصد از عدم تعادلهای کوتاهمدت در راستای مقادیر تعادلی بلندمدت تعدیل می شود.
بنابراین راهکار چرخش از صادرات نفت به سمت صادرات کالاهای صنعتی بهعنوان پیشنهاد برای کاهش فقر و افزایش رشد اقتصادی مطرح می-گردد که خود مستلزم انجام کارهایی مانند تخصیص درآمدهای نفتی به امر تولید، اختصاص یارانه و افزایش تسهیلات بانکی در امور بخش صنعت، ضرورت توجه بیش از پیش سیاستگذاران و برنامه ریزان بر عملکرد صندوق توسعه ملی و کاهش هزینهها در امور غیرضرروی و نامولد است.
مقدمه
در حدود 3/5 میلیارد نفر جمعیت در کشورهای نفتخیز زندگی میکنند که بسیاری از این کشورها فقیر بوده و به دلیل ضعف دولتهای مرکزی، دچار درگیری، اختلاف و فساد هستند. اغلب مواد معدنی، نفت و گاز به جای اینکه یک فرصت محسوب شوند، بیشتر منبعی برای اختلاف و درگیری در اینگونه کشورها تبدیل شدهاند. - براندون جی شریدن،. - 2014 با این حال طبق تحقیقات انجام شده صادرات مواد اولیه و خام نمیتواند بهتنهایی موجب رشد پایدار اقتصادی شود. اگر قیمت تمام شده مصرف انرژی افزایش یابد، موجب اثر جانشینی3 و اثر درآمدی4 روی کالاهای غیر نفتی و مصرفی خواهد شد.
افزایش قیمت انتظاری نفت در وهله اول بر سرمایهگذاری داخلی روی صنعت نفت تأثیر گذاشته و در وهله دوم، به- صورت مستقیم تقاضا برای نهادههای دیگر بخشها تأثیر خواهد گذاشت. - بندیکتو1، . - 2013 رابطه بین فراوانی منابع طبیعی و رشد اقتصادی از دیر باز بین اقتصاددانان مورد اختلاف بوده است. یافته های تعداد زیادی از تحقیقات تجربی در سی سال گذشته، حکایت از آن دارد که کشورهایی که از نظر منابع غنی هستند نسبتأ از رشد اقتصادی پایینتری برخوردار بوده اند.
با فرض ثابت بودن سایر شرایط، رابطهای منفی بین رشد اقتصادی و فراوانی منابع وجود دارد. - آرو ساهو2، . - 2014 این یافته در میان اقتصاددانان به نفرین منابع معروف است که اقتصاددانان چندین عامل را موجب گرفتاری اقتصاد در دام نفرین منابع ذکر کردهاند که از جملهی آن میتوان بیماری هلندی، نبود تجمع سرمایهی انسانی، فساد، رانت خواری و کاهش کارایی بنگاهها را نام برد. - بتی اقناینی، امایا ایزا، . - 2009 در واقع کشورهای غنی از منابع از فرصت ایجاد شده توسط درآمدهای ناشی از منابع نتوانستهاند به نفع اقتصاد خود بهرهبرداری کنند. - فنگ3، . - 2014
به اعتقاد اقتصاددانان، یکی از راههایی که اقتصاد کشورهای در حال توسعه میتواند بهجای اتکاء بر تولید و صادرات محصولات اولیه و خام برای صنعتی شدن و افزایش رشد اقتصادی پایدار مورد توجه قرار دهد، صادرات کالاهای صنعتی است. توسعه صادرات صنعتی منجر به رشد بخش صنعت و کل اقتصاد گردیده و فرآیند توسعه را تسریع خواهد نمود. در روند توسعه اقتصادی به تدریج از سهم بخش تولیدات مواد خام و اولیه در تولید ناخالص ملی کاسته شده و بر سهم صنعت افزوده خواهد شد.
در حقیقت انتقال مرکز ثقل اقتصادی از طریق اعمال سیاستهای صنعتی شدن امکانپذیر است. با افزایش تولید کالاهای صنعتی در بخش صنعت، بازده نسبت به مقیاس افزایش یافته و موجب افزایش بازده نسبت به مقیاس در بخش سرمایهگذاری میشود. بخش صنعت منافع خارجی در اقتصاد ایجاد کرده و همین منافع خارجی موجب افزایش سریع رشد اقتصادی خواهد شد. رشد بخش صنعت نهتنها موجب افزایش بهرهوری در اقتصاد شده، بلکه موجب افزایش پیامدهایی مانند تقسیم نیرویکار در سایر بخشها خواهد شد.
- کیلاویو و توپجو4، . - 2012 اقتصاد ایران با وابستگی بیشاز حد به درآمدهای نفتی که همراه با تغییرات قیمت نفت صدمات زیادی بهخود دیده است که ضرورت دارد در مورد کاهش و رهایی اقتصاد متکی به نفت مطالعهای انجام شود که هدف از پژوهش حاضر بررسی چگونگی گذار اقتصاد ایران از تولید و صادرات نفت به سمت صادرات کالاهای صنعتی است. بدین منظور با استفاده از مدل ARDL تأثیر صادرات نفتی و صادرات کالاهای صنعتی را برای اقتصاد ایران برآورد کرده و نتیجهگیری و پیشنهاد برای گذار از اقتصاد نفتی به اقتصاد صنعتی ارائه خواهیم داد.
مروری بر مبانی نظری و پیشینه پژوهش
سوابق تاریخی در مورد کشورهای نفتخیر نشان میدهد که وجود منابع عظیم نفت و گاز و ارزش اقتصادی این منابع بهعنوان یک ثروت ملی باعث نشده است که این گروه کشورها، دستآوردهای بهتری در زمینه رشد اقتصادی نسبت به کشورهای فاقد منابع حاصل نمایند. از طرف دیگر تزریق درآمدهای نفتی موجب افزایش حجم نقدینگی و افزایش تقاضا برای کالاهای قابل مبادله و غیر قابل مبادله شده است. مازاد تقاضای ایجاد شده بهواسطه تزریق درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت و گاز به اقتصاد، در مورد کالاهای قابل مبادله از طریق افزایش واردات جبران میشود اما مازاد تقاضای کالاهای غیر قابل مبادله همچون مسکن، موجب افزایش قیمت اینگونه کالاها میشود.
با افزایش قیمت کالاهای غیر قابل مبادله نسبت به کالاهای قابل مبادله، سودمندی کالاهی قابل مبادله کاهش یافته و موجب بروز رکود و کاهش سهم این بخش در تولید ملی خواهد شد. - نادری و همکاران، . - 1391 رشد صادرات محصولات اولیه، میتواند از طریق افزایش تقاضا برای نهادههای داخلی و خدمات، افزایش درآمد کارگران و در پی آن افزایش تقاضای مصرفی آنها، رشد صنایع را متأثر سازد. صادرات محصولات اولیه و خام با فراهم ساختن فرصتهای بیشتر برای استفاده از ظرفیت های باقی مانده فعلی یا بلااستفاده ماندهی قبلی و نیز گسترش بازارهای خارجی برای صادر کردن این کالاها، میتواند منجر به افزایش عرضهی سرمایهگذارای خارجی برای سرمایه گذاری در اقتصاد داخلی شود.
همچنین موجب افزایش پسانداز داخلی، نیروی کار و نیروی متخصص شده و اثرهای جانبی مثبت فراوانی را برای اقتصاد فراهم آورد. - سلمانی و همکاران، . - 1393 افزایش درآمدهای صادراتی حاصل از این کالاها باعث سرازیر شدن درآمد به صنایع مختلف شده و در نهایت موجب افزایش ارزش افزوده بخش صنعت خواهد شد. - حیدری و یالدرلو،. - 1393 بهرهمندی از منافع افزایش صادرات، بستگی به کشش عرضه و تقاضای صادرات دارد. اکثر محصولات اولیه و خام دارای نوسانات قیمت زیاد هستند در حالی که قیمت کالاهای صادراتی صنعتی در اغلب موارد نوسانات قیمتی کمتری را دارند.
زیرا کشش تقاضا و عرضهی صادرات محصولات صنعتی عمومأ بالا بوده و از آنجا که اکثر کشورهای درحال توسعه وارد کنندهی محصولات صنعتی هستند از این بابت متضرر خواهند شد. - نالگاکی و ناگسی1،. - 2014 بنابراین به نظر میرسد در این شرایط بهترین راهحل برای کشورهای در حال توسعه چرخش صادرات از کالاهای اولیه خام به سمت کالاهای صنعتی باشد. - مجرد و کرباسی،. - 1393 بطور خلاصه میتوان گفت که رشد صادرات مواد اولیه و کشاورزی نقش مهمی را در رشد اقتصاد کشورهای درحال توسعه، بهویژه در ابتدای روابط تجاری آنها بر عهده دارد.
از طرف دیگر صادرات محصولات اولیه و کشاورزی با ایجاد اثرهای جانبی مثبت بر اقتصاد داخلی، نقش قابل توجهی را در تشویق صنعتی شدن به عهده داشته و با گسترش زمینهی صادرات کالاهای صنعتی، منجر به توسعهی اقتصاد میشود. - مغززی و همکاران،. - 1393 در ادامه به تحقیقات انجام گرفته در حیطه موضوع بهصورت اختصار اشاره میگردد. حیدری و بابایی بالدرلو - 1392 - عوامل مؤثر بر انتقال نوسانات قیمت نفت خام به رشد بخش صنعت و معدن ایران را طی دوره زمانی 1389-1367 مورد بررسی قرار میدهند.
