بخشی از مقاله
چکیده
یکی از تهدیدهای جدی پیش روی پیشرفت و توسعه ی کشور، نشر بحران های مالی جهانی به اقتصاد داخلی می باشد که لازم است در طراحی الگوی تفصیلی پیشرفت مورد توجه قرار گیرد. این بحران ها را باید همزاد نظام اقتصاد جهانی پس از انقلاب صنعتی و گسترش سلطه ی سیاسی کشورهای اروپای غربی با تکیه بر دستاوردهای فن آوری و سیاسی آن، دانست.
شکل گیری و عملکرد سریع فرآیندهای سیستمی نظیر جهانی شدن از دهه 1990 به بعد و تشدید وابستگی متقابل میان حوزه های پولی و مالی در چارچوب نظام دولت-مردم، باعث شده تا هرگونه تحول اعم از مثبت و منفی در چارچوب ملی باقی نماند و آثار آن سایر جوامع و حوزه ها را نیز در برگیرد. از آنجا که بحران مالی زیرمجموعه ای از بحران اقتصاد جهانی است، به همین جهت بحران مالی به سرعت به بحران اقتصادی مبدل میگردد و رویکرد سیستمی آن موجب میشود تا امواج این بحران دیگر لایه های اقتصادی چون تجارت، سرمایه گذاری، بورس، بانکداری، بیمه، بازار کالا، کار و خدمات را نیز دربرگیرد.
این پژوهش سعی دارد تا پدیدهی بحرانهای مالی را بررسی نموده و سازوکارهای نشر آن به اقتصاد ایران را در بازهی زمانی 1990 تا 2015 مشخص نماید. برای این امر اقتصاد ایران در کنار کشورهای با اقتصاد نوظهور مورد ارزیابی قرار میگیرد تا بتوان مسئله نشر بحرانهای مالی را بین کشورها مورد سنجش قرار داد. نتایج حاصل از الگوی پژوهشی حاکی از آن است که افزایش در روابط تجاری، پیوندهای مالی و پیوندهای منطقهای باعث تسریع نشر بحرانهای مالی در جمهوری اسلامی ایران و کشورهای نوظهور مورد مطالعه شده است.
.1 مقدمه
اقتصاد مقاوم با استفاده حداکثری از پتانسیلهای خود، میتواند در شرایط مختلف همانند تحریم، بروز بحرانهای اقتصادی، جنگ، خشکسالی و ... از پویایی لازم برخوردار باشد. این اقتصاد می تواند در تأمین نیازهای اساسی جامعه خودکفا باشد و میزان وابستگی خود را به حداقل برساند. دستیابی به این نوع اقتصاد نیازمند شناخت تهدیدات و ایجاد شرایط و زمینههایی برای دفع آنان است.
یکی از مهمترین تهدیدات پیش روی اقتصاد ایرانمخصوصاً در شرایط پسابرجام، بحران های مالی جهانی است که میتواند از دیگر کشورها به اقتصاد کشور نشر یابد و آن را با چالشهای اساسی روبرو سازد. عبارت بحران مالی برای موقعیتهای زیادی به کار میرود که در آن ها، برخی از نهادهای مالی یا داراییهای مالی به صورت ناگهانی بخش زیادی از ارزش خود را از دست میدهند. از طرف دیگر می توان گفت که بحران مالی نتیجه مستقیمی از کاهش ثروتهای کاغذی1 است که این تغییرات در ارزش دارایی افراد، تحت تأثیر بخش واقعی اقتصاد نبوده است.
این در حالی است که در قرنهای 19 و 20 میلادی، بسیاری از بحرانهای مالی با هراسهای بانکی2 در ارتباط بودهاند و بسیاری از بحرانها با این هراسها منطبق بودهاند. موقعیتهای دیگری که اغلب تحت عنوان بحران مالی شناخته میشود، شامل سقوطهای بازار سهام3 و ترکیدن حبابهای مالی، بحرانهای پولی4 و نکول حکمرانی5 هستند. پس به طور خلاصه می توان بیان کرد که بحرانهای مالی شامل؛ الف - بحرانهای بانکی، ب - ترکیدن حبابهای سفتهبازی و سقوطهای بازار سهام، ج - بحرانهای پولی و د - بحرانهای بدهی حکمرانی، هستند.
این در حالی است که بحرانهای بانکی و حبابهای سفتهبازی و سقوطهای بازار سهام، در ابتدا دارای ابعاد ملی بوده و امکان دارد که بعد فراملی و بینالمللی نیز پیدا کنند، ولی بحرانهای پولی و بدهیهای حکمرانی، از همان ابتدا دارای ابعاد فراملی و بینالمللی هستند - یزدانی، . - 1392 نشر6 نیز به وضعیتی اطلاق می شود که در زمان بحران در یک کشور، موجب افزایش در همبستگی بین بازارها7 می شود - کلاسنس و فوربرز8، . - 2001 تعاریف متفاوتی از نشر در ادبیات اقتصاد ارائه شده است، به طوری که نشر و اشاعه می تواند مانند یک حالتی باشد که اطلاع در مورد وجود بحران در یک کشور، باعث افزایش احتمال وقوع بحران در کشور دیگر شود - ایخنگرین و همکاران9، . - 1996
از طرف دیگر نشر می تواند به یک پدیده ای ارجاع داده شود که در آن اثرات معنادار فوری در تعدادی از کشورها به علت یک واقعه پدیدار می شود، به طوری که نتایج حاصل از آن پدیده آتشین و تند10 است و در فاصله چند ساعت یا چند روز در آن کشور فراگیر میشود - کمینسکی و همکاران11، . - 2000 در حقیقت واکنشهای از نوع دوم، از ظهور اثرات تدریجی و طولانی بودن آن اثر در طول زمان که به صورت انباشته شده میتواند دارای نتایج مهم تری بر یک اقتصاد باشند، جلوگیری نمی کنند.
این حالت های آهسته و کند، تحت عنوان سرریزها12 مطرح می شوند. باید توجه کرد که شوک های خارجی مشترک بین کشورها، مثل شوک های نرخ بهره جهانی و قیمت عبارت واکنش های آتشین و تند، در مقابل با حالت هایی به کار میرود که در آن حالتها، واکنشهای بین المللی ذاتی و طبیعی به حوادث جدید، بیسر و صدا و ساکت است. نفت، در این تعریف کاربردی از نشر وارد نمی شوند و تنها اگر هم تغییر های افراطی1 در متغیرهای اقتصادی و مالی بین کشورها در واکنش به شوک های مشترک وجود داشته باشد، به عنوان سرایت در نظر گرفته میشوند - کمینسکی و همکاران، . - 2000
اگرچه به دلیل همپیوندی نسبتاً ضعیف اقتصاد کشور ایران با اقتصاد جهانی، اقتصاد ایران تا اندازه زیادی از آثار مستقیم تحولات مثبت و منفی اقتصاد جهانی دور بوده است، اما ابعاد بحرانها به اندازهای است که حتی تحمل آثار غیرمستقیم آن نیز پرهزینه است. البته با به ثمر رسیدن مذاکرات و برداشته شدن تمام تحریم های بانکی و مالی در آینده ای نزدیک، انتظار می رود کشور بیش از پیش در معرض خطرات ناشی از بحرانهای مالی جهانی قرار گیرد. در این راستا می توان با شناخت بخشهای آسیبپذیرتر اقتصاد و مقاوم کردن آنها، به تابآوری بیشتر آن در مواجهه با بحرانها و تکانههای جهانی کمک کرد.
سوالی که مطرح می شود این است که بحران مالی در یک کشور از چه طریق به سایر کشورها گسترش پیدا می کند؟ برخی از الگوها بر رفتار سرمایه گذاران تأکید داشته اند و بیان میکنند که رفتارهای رمهای2 و مدها باعث نشر در بین کشورها می شوند. بدون شک افراطی گری های بدون منطق3، رفتار جریان سرمایه و بازارهای مالی را تحت تأثیر قرار می دهد و موجب تشدید اثرات نشر و اشاعه می شوند.
برخی از الگوهای دیگر نیز بر پیوندهای اقتصادی بین تجارت و مالیه تأکید دارند به طوری که پیوندهای مالی -جریانهای سرمایه بین کشوری و اعتباردهندگان مشترک-4 و رفتار سرمایه گذاران در گسترش و بسط نظری نشر و اشاعه برجسته هستند. علاوه براین، وابستگی متقابل مالی بانک ها به یکدیگر، یکی دیگر از دلایل اشاعه است - یزدانی، . - 1392
بنابراین در این مقاله سعی می شود ابتدا تعریف مشخصی از بحران های مالی، انواع و دلایل بروز آن ارائه شود. همچنین پدیده نشر، نحوه محاسبهی آن و سازوکارهای بروز آن شرح داده شود. سپس الگوی پژوهش و نتایج آن بیان شده و در نهایت راهکارها و توصیههای سیاستی برای کشورهای نوظهور5 و به خصوص اقتصاد ایران ارائه گردد.
.2 پیشینه پژوهش
.1-2 مطالعات داخلی
شیرازی و غفارنژاد - 1389 - ، در مقاله خود با عنوان "تأثیرات تغییرات درآمد شرکای تجاری بزرگ ایران بر روی صادرات انواع مختلف کالا، با استفاده از منطق فازی"، به این نتیجه رسیدهاند که؛ اگرچه اقتصاد ایران تنها از کانالهای محدودی با اقتصاد جهان در ارتباط است و ساختار اقتصادی خاص آن مانع از نفوذ سریع بحران به اقتصاد ایران میشود ولی در صورت رسیدن بحران به ایران، ساختارهای ضعیف اقتصاد ایران بسیار تحت تأثیر قرار گرفته و اثرات بلندمدتی را بر جای خواهد گذاشت.
