بخشی از مقاله
واژه تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام
علم از زبان قرآن و حدیث – تعریف تعلیم – جایگاه تربیت و مقایسه آن با تعلیم
مقایسه تعلیم و تربیت بر اساس بینش اسلامی
تعریف آموزش – تعریف پرورش - اهداف رفتاری در برنامه ها و فعالیتهای تربیتی
چند نمونه از فعالیتهای تربیتی رسمی در مدارس 1
مقدمات و عوامل پیدایش طرح
نمونه هایی از آثار تربیتی نماز جماعت – اهداف مربوط به جماعت در نماز
روش ایجاد انگیزه و علاقه به شرکت در نماز جماعت – روشهای احکام و آداب نماز جماعت
(مقدمه)
با سلام و درود بر روح پاک شهدای صدر اسلام به ویژه شهدای هشت سال دفاع مقدس و با سلام و درود بر دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت مطالب طرح جامعه نظام تربیتی در مدارس جمهوری اسلامی ایران به صورت تحقیق گردآوری کرده ام تدوین و اجرای این طرح بصورت مجموعه برنامه ها و فعالیتها و شامل مراحلی است که توضیح و پیرامون آنها در صفحات بعدی آمده است و هر یک از آن مجموعه ، ماموریتهای خاصی را در تدوین و اجرای طرح جامع نظام تربیتی به عهده دارد. از خداوند منان خواستارم که هر یک از این طرح ها در نظام مقدس آموزش و پرورش اجرا شود و در پایان ارزوی صحت و موفقیت برای تمامی خدمتگذاران نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را از خداوند متعال خواستارم
و السلام
مراحل طراحی و تدوین نظام تربیتی در مدارس جمهوری اسلامی
مرحله اول-تعیین اهداف و اصول تربیتی
اولین و مهم ترین قسمت طرح ، بررسی و شناسایی اهداف و اصولی است که مکتب تربیتی اسلام در قرآن کریم و گفتار رسول خدا (ص) و خاندان او ارائه فرموده است. انجام این وظیفه بر عهده مجموعه کتبی است که تحت عنوان مبانی تربیت و تعلیم اسلامی توسط نگارنده تدوین شده و در حال تکمیل است. آنچه در کتب مذکور است ، تجسم عینی و عملی تبلور دستور رسول خدا (ص) مبتنی بر تمسک به تلقین ، یعنی کتاب الله و اهل بیت عترت و طهارت و اصول تفکر و نهادهای فکری و رهنمودهای حضرت امام خمینی – رضوان الله تعالی علیه – در امر تعلیم و تربیت بر اساس مکتب اسلام است.
مرحله دوم- شناسایی استعدادها و نیروهای موجود در انسان
تحقق این مرحله نیز به عهده مجموعه کتب مبانی تعلیم و تربیت اسلامی می باشد که در آن استعدادها و نیروهای انسان را مطابق با آنچه که متون اسلامی معرفی نموده است بررسی و شناسایی می کند ، تا استعدادها و توان بالقوه انسان در دستیابی به اهداف عالیه تربیت انسانی شناسانده شود.
مرحله سوم- کیفیت رشد نیروهای انسان و مراحل آن
مرحله سوم از تدوین و تبیین طرح جامع نظام تربیتی ، عبارت است از شناسایی کیفیت و مراحل رشد استعدادها و نیروهای انسان و مراحل و موانع رشد و همچنین نیازهای انسان در هر یک از مراحل رشد که تحقق این مرحله نیز بر عهده کتب مبانی تعلیم و تربیت اسلامی می باشد. مجموعه کتب مبانی تعلیم و تربیت اسلامی در سه مرحله فوق ، مفاهیم قرآنی و روایی و تبدیل به آنها به متونی که زمینه های اساسی و ارکان نظام جمهوری اسلامی ایران را از دیدگاه قرآن و اهل البیت و مربی معاصر و تربیت شده ، مکتب قرآن و عترت حضرت امام
خمینی (ره) معرفی می نماید. در مجموعه مبانی تعلیم و تربیت اسلامی ، بایدهای تعلیم و تربیت ، یعنی اهداف ، اصول ، عوامل ، موانع تربیت ، استعدادها ، نیروها مراحل رشد و کیفیت رشد آنها مطرح می شود و خلاصه آن دو نیز در کتاب طرح جامع آمده است که مشروح آن در کتابی مستقل تدوین و تقدیم خواهد شد.
مرحله چهارم – شناسایی رفتارهای مطلوب
چهارمین مرحله از تدوین نظام تربیت اسلامی ، معرفی آن دسته از رفتارهایی است که در اسلام به عنوان رفتارهای مطلوب ، اخلاق حسنه و ملکات انسانی و الهی مطرح است ، همچنین رابطه آنها با اهداف و اصول و کیفیت مراحل رشد نیروهای انسانی ، از دیگر وظایف مجموعه کتبی است که تحت عنوان طرح جامع نظام تربیتی مدارس جمهوری اسلامی ایران تدوین شده است.
مرحله پنجم- تعیین هدفهای رفتاری
در این مرحله از طرح ، رفتارهای مطلوب پس از بررسی دسته بندی شد ، و تحت عنوان جامع ترین و کلی ترین عناوین معرفی خواهد شد ، تا به عنوان رفتارهای تربیتی و هدفدار و نیز شاخه ها و معیارهای اصلی ارزیابی شده و مورد نظر قرار گیرد . معرفی مجموعه ای که در آن حصول به هدفهای رفتاری به صورت برنامه ریزی کلان ، در سطح آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران قابل تحقق بوده وجایگاه مراحل مختلف را نسبت به هم مشخص و نمودار آن را ترسیم نماید ، در این جایگاه به عنوان طرح جامع نظام تربیتی نامیده شده است.
مرحله ششم- تدوین برنامه ها
ششمین مرحله از مراحل طرح جامع نظام تربیتی ، تدوین برنامه های تربیتی و برنامه ریزی های مربوط به آن می باشد. در این مرحله ، کلیه فعالیتهای آموزشی و پرورشی ، اعم از رسمی و غیر رسمی و نیز فعالیتهای محیطی و خانوادگی و وسایل ارتباط جمعی بررسی و فهرست می شود تا هرگونه فعالیت و برنامه ای که برای تکمیل و وصول به اهداف تربیت اسلامی ضروری می باشد به آنها اضافه شود.
لذا هر یک از فعالیتها و برنامه های فوق حامل پیامهای تربیتی و ارزشی است که آنها را در جریان اجرای برنامه در شخصیت متربی دارد خواهند نمود. و شخصیت متربی را با اهداف از پیش تعیین شده متناسب خواهد ساخت وظیفه فوق و نیرو و وظایف دیگری بر مجموعه کتبی است که تحت عنوان فلسفه فعالیتهای تربیتی به آن اشاره شده است.
مرحله هفتم- رابطه برخی از مفاهیم تعلیم و تربیت با یکدیگر
در این مرحله از طرح ، مفاهیمی همچون علم ، تعلیم ، معلم ، آموزگار ، تربیت ، تزکیه ، ادب ، آموزش و پرورش و رابطه این مفاهیم با یکدیگر مورد بررسی قرار می گیرد و جایگاه هر یک به هنگام انتخاب عنوان برای ارکان نظام تعلیم و تربیت از میان مفاهیم و اصطلاحات فوق بررسی و معرفی می شود.
مرحله هشتم – بررسی و ارائه فلسفه تربیتی فعالیتها و برنامه های تربیتی و نفیسن و معرفی جایگاه هر یک از آنها در نظام تربیتی
هشتمین مرحله از تدوین نظام تربیتی در مدارس جمهوریس اسلامی ایران ، بررسی فعالیتها و برنامه هایی است که برنامه رسمی آموزش و پرورش تحت عنوان برنامه های امور تربیتی یا فوق برنامه اجرا میگردد. و در این بررسی نتایج زیر به دست آمده است.
1. نقش برنامه های مذکور و شخصیت متربی و نیز در اصلاح و تکمیل برنامه های آموزش رسمی مشخص می شود که اگر از مجموعه برنامه های آموزش و پرورش حذف شود ، اخلالی در تعلیم و تربیت دانش آموزان به وجود آمد
2. فلسفه هر یک از فعالیتها ، مبانی ، اصول و اهدافی که موجب تاسیس هر یک از برنامه های مذکور توسط بنیانگذاران آن بوده است بیان می شود تا کارشناسان بتوانند وضعیت فعلی آن فعالیت ها را در صورتی که تغییر نکرده باشد با اهداف و مبانی آن برنامه مقایسه کنند فلسفه تربیتی فعالیتهای دیگر مانند سروده تعاونی ، جشنها ، و عزاداری های مذهبی ، کتابخانه ها ، و غیره مورد بررسی قرار گرفته است و نقش تربیتی و برنامه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ، برنامه های ویدئویی ، مجلات و مطبوعات ، نهادهای اجتماعی ویژه کودکان و نوجوانان مانند کانونهای پرورش فکری کودکان و نوجوانان ، خانه های فرهنگ ، کتابخانه ها ، موزه ها ، سینماها ، تئاترها ، مورد بحث و بررسی قرار می گیرند.
مرحله نهم- ترجمه کاربردی برنامه ها و انتخاب روشهای پیشرفته
نهمین مرحله از تدوین نظام تربیتی ، ترجمه کاربردی فعالیتهای تربیتی است وظیفه این مرحله را مجموعه کتبی با عنوان مشترک راهنمای تربیت به عهده دارد. کتب مذکور سعی می کند تا مربیان ، مدیران ، برنامه ریز ان و کارشناسان را در اجرای هر چه بهتر فعالیتهای تربیتی یاری نماید.
مرحله دهم- تحلیل و بررسی روشهای پیشرفته و موفق
در این مرحله ، کلیه تجربیات و روشهای پیشرفته و موفق در اجرای برنامه های تربیتی مورد توجه قرار گرفته و فهرست میگردد و پس از بررسی کارشناسانه و تحلیل شیوه های بکار رفته با بهترین روشهای ممکن را معرفی می نماید. اجرای این مرحله نیز به عهده کتب راهنمای تربیت می باشد.
مرحله یازدهم- تهیه محتوای فعالیتها و برنامه ها
این مرحله ، به منظور غنی کردن محتوی فعالیتها و برنامه ها ، آخرین اطلاعات و دستاوردهای علمی و تربیتی ، اعم از فعالیتهای مذهبی ، هنری سیاسی ، فنی ، اجتماعی ، ادبی را در اختیار مجریان قرار می دهد.
به عنوان مثال : در مراسم بزرگداشت روز معلم ، روز مادر ، روز زن ، بازگشایی مدارس ، عزاداری برای شهادت یکی از امامان معصوم (ع) محتوا و معلومات لازم را طی مجموعه ای به نام راهنمای تربیت در اختیار مربیان و دست اندرکاران برنامه های تربیتی قرار می دهد.
مرحله دوازدهم- کارشناسی کاربرد روان شناسی و تخصصهای مربوط به آن در اجرای برنامه ها
در این مرحله ، برای اینکه از دستاوردهای تجربه شده و پر ارزش روان شناسی و تخصصهای مختلف مربوط به آن برای تربیت نونهالان ، در اجرای برنامه های تربیتی به طور کامل استفاده شود و در عین حال از گستردگی بیجا جلوگیری شود از نتایج و اطلاعات مفید آن در روان شناسی تربیتی ، یادگیری ، رشد آموزشی ، و عمومی استفاده می شود.
مرحله سیزدهم- سازماندهی و تشکیلات
سازماندهی و تشکیلات شامل دو محور می باشد.
الف- تعیین نقش نیروهای تربیتی در برنامه ها
ب- سازماندهی آنان از نظر تشکیل مسائل اداری
علاوه بر مورد فوق ، نقش هر یک از نهادهای تربیتی داخل مدرسه و خارج از آن بررسی و وظیفه آن مشخص می شود ، مانند انجمن اولیا و مربیان انجمنهای دانش آموزی ، گروههای علمی کتابخانه ، برنامه های عمومی مدرسه و نهادهای تربیتی خارج از مدرسه (مانندکانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان ، کانونهای پرورشی امور تربیتی ، اردوگاهها ، کتابخانه های عمومی خانه های فرهنگ ، سینما ، تئاتر و غیره) از موارد سازماندهی در این مرحله چگونگی برنامه ریزی فعالیتها و برنامه های آموزشی رسمی یا تربیتی است تا هر دو در انتقال مفاهیم به صورت مکمل و مهم عمل کنند.
مرحله چهاردهم- بررسی و برنامه ریزی جغرافیایی فضاهای تربیتی
در این مرحله با توجه به محتوا و برنامه ریزیهای انجام شده نیاز برنامه ها از نظر جغرافیا و فضا و امکانات لازم بررسی و مورد توجه قرار می گیرد. مانند نمازخانه برای اجرای برنامه های عمومی همچنین در نظر گرفتن فضاهای ورزشی ، فضاهای هنری ، فضاهای اردویی ، فصاهای مطالعاتی .
مرحله پانزدهم – شاخه های تربیت
این مرحله ، شامل ترجمه کارشناسی محتوای فعالیتها و برنامه های تربیتی در قالب متونی است که مستقیمآً در دسترس دانش آموزان باشد و مورد اسستفاده قرار گیرد و متناسب با شرایط روحی و روانی و مراحل رشد و نیازهای هر مرحله تهیه و تدوین شده باشد لذا مجموعه کتب و متون و دیگر وسایل کمک آموزشی که ویژه استفاده دانش آموزان در اجرای برنامه های تربیتی می باشد در این طرح اصطلاحاً شاخه های تربیت نامیده شده است.
این مرحله شامل سه قسمت می باشد.
الف – متون و لوازم کمک آموزشی ویژه پایه های مختلف مقطع تحصیلی ابتدایی به تفکیک جنسیت و متناسب با شرایط روحی و روانی و نیازهای هر یک از دو گروه دختر و پسر باشد
ب- متون لازم و لوازم کمک آموزشی ویژه پایه های مختلف مقطع تحصیلی راهنمایی به تفکیک حیثیت و متناسب با شرایط روحی و روانی و نیازهای هر یک از دو گروه دختر و پسر باشد.
مرحله نهایی – تدوین نظام ارزشیابی یا آیینه تربیت
آخرین مرحله از تدوین نظام تربیتی ، طراحی و تدوین چگونگی نظارت و نظام ارزشیابی از فعالیتها و برنامه های تربیتی است که بوسیله آن نزدیکی و یا دور شدن از اهداف تربیتی تحلیل و ارزیابی می شود .نظام کنترل و ارزشیابی به آن دلیل آخرین مرحله قرار داده شده است که جامعیت طرح و جوانب مختلف نظام تربیتی مشخص باشد تا معلوم شود که چه برنامه و چه افرادی باید مورد ارزشیابی واقع شوند. در واقع نظام ارزشیابی عبارت است از ترجمه کارشناسی ارزشیابی از کیفیتها و محتوا به وسیله اعداد و ارقام ، آمار ، نمودار، و تحلیل مورد نیاز از نتایج به دست آمده و انتقال گزارش نهایی به افراد دست اندر کار تعلیم و تربیت این مرحله شامل چند قسمت است.
الف- ارزشیابی از کیفیت محتوا
ب- ارزشیابی از کیفیت و میزان فعالیت
ج- ارزشیابی از کیفیت رشد یا توقف
د- ارزشیابی از کارایی نظام مدیریت ، سازماندهی ، مسائل اداری ، شغلی و غیره ....
واژه تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام
مکتب تربیتی اسلام تعریف واژه تعلیم و تربیت و رابطه آنها را با یکدیگر آنچنان عمیق و در عین حال واضح ارائه فرموده است که با مراجعه به آنها می توان به منظر بسیار روشنی از دیدگاه اسلام در مورد تعلیم و تربیت دست یافت و در مسیر جستجوی نظام آموزش و پرورش در اسلام از دچار شدن به بسیاری از خطاهای احتمالی در امان بود.
علم از زبان قرآن و حدیث
علم در زبان و روایات معصومین (ع) با معانی و توضیحات متعددی ترجمه و توصیف شده است که هر یک ویژگی و وجهه خاصی از علم را معرفی کرده و در عین حال موید ویژگیهای دیگر می باشد . در اسلام از علم به نور، دلیل ، حجت ، معرفت ، ادراک حقیقت و شعور تبیر شده است
