دانلود مقاله نظام اموزشی هند

بخشی از مقاله

نظام اموزشی هند

ساختار نظام آموزشي
در ساختار نظام آموزشي كشور هند تمركز عمده بر بعد وسيع ارائه خدمات آموزشي و اهميت ساختار، سازماندهي و ارتقاء آن استوار مي باشد. بعلاوه، ساختار سيستم آموزشي كشور هندوستان بر رشد آموزشي مناطق مختلف كشور و برقراري رقابتهاي آموزشي ميان اين مناطق تأكيد دارد. در حال حاضر، تعداد 888 نهاد آموزشي در كشور هندوستان فعاليت دارد كه به ثبت نام از 179 ميليون دانش آموز مبادرت مي نمايند. سيستم آموزش ابتدايي در هندوستان از دومين رتبة جهاني برخوردار است. اين سيستم آموزشي از 4/149 ميليون كودك 6 تا 14 ساله و 9/2 ميليون آموزگار، متشكل مي گردد. لازم به ذكر است كه

نرخ مذكور به 82 درصد از كل كودكاني است كه در اين گروه سني قرار دارند مشتمل مي گردد. پس از استقلال هند طي سال 1947 سياستمداران ,مسئولان و صاحب نظران آموزش و پرورش كشور تلاشهاي فراواني در جهت ارائه الگوي مشترك ساختار آموزشي پذيرش كليه ايالت عمل آورند. طي سال 1966 كميسيون آموزش و پرورش هند مبادرت به انتشار ساختار آموزشي طرح سيستم (2+10) نمود. سيستم مذكور پس از بازنگري و جرح و تعديل طي سالهاي 1986 و 1992 به عنوان خط مشي جديد نظام آموزشي ملي به تصويب رسيد در حال حاضر كليه ايالت هاي كشور از آن پيروي مي نمايند. نكته قابل تامل در فرايند تصويب

طرح مذكور طول مدت بررسي آن است كه مدت زمان سه دهه از زمان طرح اوليه آن تا جرح و تعديل و تصويب و اجراي فراگير و نهايي آن به طول انجاميد است كه خود نشان دهنده بر طرف نمودن احتمالي نواقص و نارسايي هاي طرح اوليه مي باشد. بر اساس الگوي قيد شده در فوق نظام آموزش پيش دانشگاهي كشور هند خود از دو دوره آموزش ابتدايي و متوسطه متشكل مي گردد. با وجودي كه ساختار آموزشي كشور هند بر (سيستم 2+10) استوار مي باشد. با اين حال در ميان ايالات مختلف در خصوص تعداد مدارس ابتدايي و متوسطه، شرايط سني پذيرش در مدارس متوسط، آزمون هاي عمومي، آموزش هندي و انگليسي،

تعداد ساعات و جلسات درسي، مدت تعطيلات، ميزان دستمزدها، آموزش پايه و … تفاوت عمده اي وجود دارد. آموزش در كشور هند، از سن پنج سالگي آغاز شده و از سه مرحله ابتدايي، متوسطه و عالي (دو دوره 5 ساله ابتدايي و متوسطه و يك دوره 2 ساله تكميلي) متشكل مي گردد. در مجموع، دوره تحصيلات ابتدايي و متوسطه 12 سال به طول مي انجامد.

طبق آمار به دست آمده طي سال 1996 نرخ ثبت نام ناخالص بر مبناي سطوح مختلف آموزشي به شرح ذيل مي باشد:
. پيش دبستاني : 5 درصد
. اولين سطح : 101 درصد
. دومين سطح : 49 درصد
. سومين سطح : 9/6 درصد
ساختار آموزش پس از استقلال

پس از استقلال كشور هند به دليل نرخ بالاي بي سوادي (در حدود 85 درصد) ، سرمايه هنگفتي به توليد كتب درسي ارزان قيمت تخصيص يافت. سه دهه پس از استقلال كشور، هزينه آموزشي به 40 برابر و نرخ افراد باسواد به بيش از 2 برابربالغ گرديد.از سوي ديگر پيشرفت هاي آموزشي و افزايش تعداد موسسات آموزش عالي و مراكز تحقيقاتي وصنعتي به گسترش انواع كتابخانه ها و فراهم آمدن بازار كار براي افراد آموزش ديده منجرگرديد. در سال1956 كميسيون

اعتبارات دانشگاهي هند با عنوان (يو.جي .سي ) عهده دار مسوو ليت تصويب مقررات ويژه آموزش عالي و تعيين استانداردهاي آموزشي و تحقيقاتي گرديد. طي سال 1961 كميسيون مذكور به منظورارزيابي و پيشنهاد معيارهايي جهت ارتقائ استانداردهاي آموزشي در هند، به تشكيل كميته بررسي علوم به

رياست دكتر رانگاناتان مبادرت نمود. تا پيش از دهة 70 ، تنها سه دانشگاه دهلي (1948) ، بنارس (1966) و بمبئي (1967) از دوره كارشناسي ارشدبرخوردار بودند.اين درحاليست كه در آغاز اين دهه 4 دانشگاه ا ليگر، ميسور ،كارناتاك و ويكرام به افتتاح دوره هاي كارشناسي ارشد خود مبادرت نمودند. پس از استقلال كشور اين روند سرعت گرفت.

آموزش پايه

در 4 ايالت مختلف كشور آموزش پايه منحصرا بر نخستين مرحلة آموزشي (آموزش ابتدايي) شامل مي گردد و اين در حالي است كه در 8 ايالت ديگر كشور دوره آموزش پايه بر كليه مقاطع آموزشي (ابتدايي، راهنمايي و دبيرستان) مشتمل مي گردد.
وسيع سازي بعد سيستم آموزش پايه
كشور هندوستان، 50 سال پس از استعمار انگلستان اقدام به اجراي سياست آموزش توده اي نمود. از آن زمان تاكنون اين سيستم از لحاظ تعداد مدارس و تعداد كودكان ثبت نامي در اين مدارس چندين بار گسترش يافته است. جدول ذيل نرخ ثبت نامي افراد طي دهة 1990و 4 دهة قبل از آن را به تصوير مي كشد.
نرخ رشد ثبت نام در مقاطع آموزشي پايه (برحسب ميليون) طي سال هاي 1997 - 1950
سال پسران دختران تعداد كل

ابتدايي و مقدماتي متوسطه 8-1 مقطع آموزش مقدماتي متوسطه 8-6 مقطع آموزش ابتدايي 5-1 ابتدايي و مقدماتي متوسطه 8-1 مقدماتي متوسطه 8-6 ابتدايي 5-1 ابتدايي و مقدماتي متوسطه 8-1 مقدماتي متوسطه 8-6 ابتدايي 5-1
1951 77/16 98/2 79/13 18/6 67/0 51/5 95/22 65/3 30/19
1961 6/31 62/5 98/25 99/14 87/1 12/13 58/46 48/7 10/39

1971 42/46 64/9 61/36 07/26 04/4 03/22 50/72 68/13 82/58
1981 40/61 69/14 71/46 64/36 25/7 29/39 07/98 95/21 11/76
1991 69/80 05/22 64/58 90/55 60/13 30/42 59/136 65/35 94/100

1992 09/79 22/21 58/57 62/54 87/12 75/41 50/151 09/34 62/99
1996 20/87 7/24 5/62 20/64 3/16 9/47 50/151 0/41 4/110
1997 53/85 7/23 38/61 39/63 80/15 59/47 91/148 50/39 41/109
نرخ ثبت نام در مدارس ابتدايي در فاصله سال هاي 1997-1951 شش بار افزايش داشته است و اين در حالي است كه در همين فاصله نرخ ثبت نام در مدارس مقدماتي متوسطه (8-6) يازده بار افزايش داشته است. اين روند افزايشي در خصوص مدارس ابتدايي دخترانه نه بار و در خصوص مدارس مقدماتي متوسطه 20 بار بوده است. به طور كلي مي توان گفت روند كلّي افزايش نرخ ثبت نام در مدارس ابتدايي 76/3 درصد و در مدارس مقدماتي متوسطه 06/4 درصد بوده است.
با توجه به جدول فوق مي توان چند نكته به شرح ذيل را استنباط نمود:

1- سيستم آموزش ابتدايي كشور هندوستان از لحاظ بعدي پيشرفت قابل توجهي داشته است. به گونه اي كه بالغ بر 150 ميليون نفر در مدارس ثبت نام نموده اند. اين امر نشانگر تلاشي است كه در زمينه ايجاد مديريت دقيق و بسيج منابع صورت گرفته است.
2- اگر چه روند افزايش نرخ ثبت نام دختران طي 10 سال اخير سريع تر از پسران بوده است با اين حال اختلافات ميان دو جنس همچنان به قوت خود باقي است.
3- اگر چه نرخ ثبت نام در كلاسها تحسين برانگيز است، امّا بايد توجه داشت كه رشد جمعيت طي چند دهة اخير نيز بسيار بالا بوده است. با مقايسه كل جمعيت واجد شرايط جهت ثبت نام در كلاسها، درمي يابيم كه همچنان چندين ميليون كودك وجود دارد كه از نعمت برخورداري از آموزش ابتدايي محروم مانده اند.
زبان آموزشي
در اكثر ايالات، زمان مادري يا زمان محلّي به عنوان واسطة آموزشي مورد استف اده قرارمي گيرد. اين در حالي است كه تسهيلات آموزشي و ساير امكانات از مكاني به مكان ديگر متفاوت مي باشد.
آموزش زبان هندي
علاوه بر مناطقي از كشور كه مردمانش به زبان هندي تكلم مي نمايند در اكثر ايالت هاي غيرهندي زبان آموزش زبان هندي اجباري است. آموزش اجباري زبان هندي از ايالتي به ايالت ديگر متفاوت مي باشد. اين در حالي است كه آموزش هندي در تاميل نادو، تري پورا و ناحية كاريكال پونديچري اجباري نمي باشد.
آموزش زبان انگليسي
آموزش انگليسي در تمامي ايالات بغير از ايالت بيهار، اجباري مي باشد. با وجود اين كه آموزش انگليسي در اكثر مدارس اجباري است، از ايالتي به ايالت ديگر متفاوت مي باشد. به طوركلي آموزش انگليسي در اغلب ايالات در كلاس هاي شش الي ده اجباري مي باشد.

آزمون عمومي
در كليه ايالات در پايان كلاس هاي 10 و 12 آزمون عمومي به عمل مي آيد. در چندين ايالت حداقل سن لازم جهت حضور در آزمون هاي تكميلي متوسطه، چهارده تا شانزده سال تمام مي باشد. كه از آن جمله مي توان به ايالات آندهراپرادش، اورناچل پرادش، آسام، بيهار، گجرات، جامووكشمير، كاراناتاكا، كرالا، مهاراشترا، منيپور، اوريسا، پنجاب، تاميل نادو، تري پورا، بنگال غربي، جزاير آندامان و نكوبار، دهلي، لكشادويب و پونديچري اشاره نمود. در ايالت منيرورام

حداقل سن لازم جهت حضور در اين آزمون، 13 سال تمام مي باشد، اين در حالي است كه در ديگر ايالت ها هيچ گونه محدوديت سني وجود ندارد. در ايالات اروناچل پرادش، بيهار، گجرات، جاموركشمير، كرالا، مهاراشترا، پنجاب، تاميل نادو، تريپورا، آندامان و نكوبار، لكشادويپ و پونديچري، حداقل سن لازم جهت حضور در آزمون هاي مذكور برخورداري از 16 تا 18 سال تمام مي باشد. در برخي از ايالات آزمون عمومي در مقطع آموزش مقدماتي متوسطه برگزار مي گردد.
تعداد روزهاي درسي
در نظام آموزشي كشور هند تعداد روزهاي درسي در طول يكسال در كليه ايالات بر200 روز آموزش بالغ مي گردد.

مقطع آموزش پيش دبستاني
طول مقطع آموزش پيش دبستانی بردوره آموزشي1ساله كه ازسن 5 سالگي آغاز و تا سن 6 سالگي به طول مي انجامد، مشتمل مي گردد.
سال تحصيلي تعداد دانش آموزان دختر تعداد كل دانش آموزان تعدادمدارس
1990 687278 1510090 15427
1991 639116 1435724 13515
1992 652090 1463486 13662
1993 882886 1940692 17172
1994 986055 2115751 41187
1995 981279 2139200 38510
1996 1115307 2382401 38553
اهداف آموزشي

آموزش دوران كودكي از اهميت قاطعي برخوردار است. از اين روي سياست ملّي آموزش بر اجراي برنامه هاي مراقبتي دوران كودكي ( ECCE) تأكيد فراوان نموده است. گفتني است كه اجراي چنين برنامه هايي به تسريع روند جهاني سازي آموزش ابتدايي و برنامه هاي توسعة زنان نيز ياري مي رساند. از اين طرح انتظار مي رود كه آمادگي لازم جهت برطرف نمودن نيازهاي آموزش ابتدايي را فراهم سازد. اين امر به طور غيرمستقيم با فراهم نمودن تسهيلات مراقبتي براي كودكان، به افزايش نرخ ثبت نام دختران در كلاس هاي ابتدايي منجر گرديده است. در بخش هاي مختلف، طرح هايي در حال اجرا مي باشند كه هدف از اجراي آن دسترسي به كودكان مناطق آسيب پذير و دورافتاده مي باشد. با اين هدف كه آنها را از لحاظ بهداشتي، تغذيه اي و آموزش ابتدايي تأمين نمايد. از جمله اين خدمات مي توان به تغذيه تكميلي. ايمن سازي، آزمايشات بهداشتي، آموزش غيررسمي پيش دبستاني و مشاركت عموم جامعه در ارائه خدمات به كودكان زير رده سني 6 سال و مادران باردار اشاره نمود كه توسط دولت مركزي تأمين اعتبار مي گردد.

هرچند ICDS عمده ترين پايگاهي است كه احتياجات آموزش همگاني EFA را برآورده مي سازد با اين حال چندين طرح ديگر نيز توسط دولت مركزي و دولت هاي ايالتي به مورد اجرا گذارده شدند كه عمده هدف آنها تكميل فرآورده هاي ICDS از لحاظ محتويات بوده است. به عنوان مثال طرح مركزي از آن عده از سازمان هايي كه داوطلب برگزاري كلاس هاي پيش دبستاني مي باشند، حمايت مي نمايد.

نرخ ثبت نام هاي به عمل آمده و گسترش برنامه هاي آموزشي طي دهة 1990
ايالات مختلف نرخ ناخالص ثبت نام 98-1997 كل ثبت نام
جمع دختران پسران مجموع (كل)
آندهرا پرداش 3/13 4/13 3/13 49/7
آروناچل پرادش 6/71 67/7 4/75 20/38
آسام 8/12 4/12 1/13 11/10
بيهار 1/8 7/7 60/8 75/5
گوا 5/16 4/17 7/15 74/24
گجرات 7/16 4/17 1/16 35/16
هاروانا 29 3/29 8/28 14/11
هيماچل پرداش 1/17 4/17 8/16 49/13

جاموو كشمير 5/13 1/13 9/13 -
كاراناتاكا 5/36 1/36 9/36 51/20
كرالا 5/17 1/18 9/16 59/10
مدهيا پرداش 6/15 7/12 1/19 57/8
مهاراشترا 6/27 4/27 9/27 36/14
منيپور 5/125 1/126 125 81/38
ميخالايا 91 1/91 91 38/129

ميزورام 9/52 2/53 6/52 38/51
نگالند 9/143 7/135 9/151 99/136
اُورسيا 2/21 6/21 9/20 81/7

پنجاب 3/16 8/15 8/16 72/10
راجستان 9/14 3/14 5/15 86/10
سيكيم 6/72 5/71 6/73 31/60
تاميل نادو 8/11 7/11 8/11 90/5
تري پورا 83 1/84 9/81 07/66
آتار پرادش 8 8 8 52/5
بنگال غربي 3/16 7/15 17 24/9

جزاير 8/64 9/63 8/65 27/66
چنديگر 6/40 40 1/41 54/38
دادرا وهاولي 3/32 1/33 4/31 24/22
دامان و دايو 9/49 3/49 5/50 92/35

دهلي 9/29 8/30 9/28 48/25
لكشادويپ 109 138 3/90 05/51
پونديچري 40/10 2/38 7/41 5/50
هندوستان 9/16 4/16 3/17 33/10
منبع: شاخصهاي آموزش همگاني EFA
طبق آمار به دست آمده كل جمعيتي كه تا سال 1990 در رده هاي سني 6-3 سال قرار داشتند. (بنا به تخميني هاي برآورده اين ميزان بر 7 درصد كل جمعيت، (54/57 ميليون) نفر بالغ مي گردد.) بيش از 1063 ميليون كودك رده سني 3 الي 6 ساله كه در مناطق محروم قرار دارند، منتظر حضور در مراكز آموزش پيش دبستاني مي باشند. اگر چه نرخ ثبت نام خالص كودكان از 33/10 طي سال 1990 به 9/16 درصد طي سال 1998 افزايش يافته است، اما با اين حال طرح

مراقبتي كودكان از لحاظ تحت پوشش قرار دادن برنامه هاي آموزشي ويژه كودكان ضعيف عملكرده است. علاوه بر اين سطح پوشش طرح مذكور از منطقه اي به منطقة ديگر كاملاً متفاوت بوده است. ايالت بيهار و آتارپرادش با پوششي كمتر از 10 درصد دو نمونة بارز در اين مورد مي باشند. اغلب ايالات واقع در شمال شرقي كشور از پتاتسيل مثبت اجراي طرح مراقبتي كودكان بهره مند گرديده اند. جهت موفقيت برنامه هاي مراقبتي كودكان و گسترش ارتباط آن با آموزش

ابتدايي، برقراري هماهنگي ميان بخشها ضروري است. با تأسيس كميته هايي در سطح ايالتي جهت اجراي طرح هاي ويژه، دولت هاي ايالتي تلاش مي نمايد ت ا هم اه نگ ي هاي موجود را افزايش دهد
ازجمله مهمترين اهداف آموزشي مقطع آموزش پيش دبستانی م

ي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1- رشد كامل ذهنیكودكان رده سني6 سال
2- آماده سازي كودكان جهت ورود به مراكزآموزش ابتدايي

3- تدارك خدمات آموزشی متناسب براي دختران دوره ابتدايي
4- تدارك خدمات پشتيباني جهت فعاليت زنان و اقشار كم در آمد جامعه
با وجوديكه مقطع آموزشي مذكوربخشي ازنظام آموزشي رسمي به شمار مي رود، با اين حال اجباري نمیباشد
طرح آموزش و مراقبت هاي دوران كودكي ( ECCE )
طراحي و تدارك طرح آموزشي و مراقبت هاي دوران كودكي ECCE به روشي اصولي به اجتماعي تر نمودن گروه هاي كودكان، ايجاد سلامتي و تندرستي، تشويق روند يادگيري خلاق و ارتقاء شخصيتي انان منتهي مي گردد. اجراي طرح مذكور براي اقشار كم درآمد جامعه به جبران نقايص فيزيكي، رواني و عاطفي كودكان منجر مي گردد. علاوه بر اين اجراي طرح ECCE به جهاني شدن آموزش ابتدايي و افزايش نرخ ثبت نام و ابقاء تحصيلي دانش آموزان در مدارس ابتدايي كمك مي نمايد. در حال حاظر طرح تكميلي توسعه خدمات ويژه كودكان با عنوان (ICDS) عمده ترين هدف طرح ECCE به شمار مي رود. علاوه بر دولت هاي ايالتي، مراكز پيش دبستاني، بالواديس و غيره نيز كه تحت پوشش نهاد مركزي رفاه اجتماعي قرار دارند به اجراي طرح مذكور مبادرت مي نمايند. جهت ايجاد همگرايي هر چه بيشتر در برنامه هاي دولت و ساير نهادها، بر مشاركت اعضاء محلّي و گروه هاي پانچاياتي راج تأكيد فراوان شده است. بعلاوه طرح ECCE كه به عنوان طرح ويژه مراقبت هاي بهداشتي، رواني-اجتماعي، تغذيه اي و آموزشي كودكان به حساب مي آيد، طي سال هاي آتي ترويج و رشد چشمگيري برخوردار بوده است.
مقطع آموزش ابتدايي

ساختار آموزشي
آموزش ابتدايي در كشور هند از شش سالگي آغاز شده و به مدت هشت سال ادامه مي يابد. به عبارت ديگر اين دوره از آموزش كودكان رده هاي سني 6تا 14 سال را تحت پوشش قرار داده و از كلاس اول آغاز شده تا پايه هشتم ادامه مي يابد مقطع آموزش ابتدايي خودبه از سطح آموزش ابتدايي پنج ساله و آموزش پس از ابتدايي يا مياني سه ساله بر اساس قانون اساسي هند متشكل ميگردد . دولتهاي ايالتي مكلف به ارائه آموزش و پرورش رايگان و اجباري به كودكان رده هاي سني 6 تا 14 سال مي باشد. سال تحصيلي مقطع آموزش ابتدايي بر 200 روز كاري كه از اوايل تابستان آغاز شده و تا تابستان آتي ادامه مي يابد

مشتمل مي گردد. از جمله برنامه هاي درسي پنج سال اوليه آموزش ابتدايي مي توان به آموزش محيطي ،رياضي،هنر،آموزش كار و فعاليتهاي بهداشتي و آموزش يك زبان با تاكيد بر زبان مادري اشاره نمود. در سه سال سي از دبستان رياضيات ،علوم و تكنولوژي، آموزش زبانهاي هندي، انگليسي و يك زبان محلي ،تربيت بدني و بهداشت، علوم اجتماعي، هنر و آموزش كار به دانش آموزان ارائه مي گردد. بر اساس آخرين گزارش آماري وزارت توسعه منابع انساني ،تعداد كل دانش آموزان وزارت توسعه منابع انساني، تعداد كل دانش آموزان مقطع آموزش ابتدايي 8ساله طي سال 1999 پس 000/240/151 نفر بالغ ميگردد كه بدين ترتيب نسبت افراد ثبت نام شده از تعداد كل كودكان لازم التعليم در اين دوره از 6/42 درصد طي سال 1950 به 14/92 درصد طي سال 1999 گفتني است كه

تعداد مدارس اين دوره از 000/223 مدرسه سال 1950 به 000/817 مدرسه طي سال 1999 و تعداد معلمان نيز از 000/624 نفر طي سال 1950 به 000/180/3 نفر طي سال 1999 افزايش يافته است.
آمار آموزشي مقطع آموزش ابتدايي
سال تحصيلي تعداد معلمين زن تعداد كل معلمين تعداد دانش آموزان دختر تعداد كل دانش آموزان تعداد مدارس
1990 470414 1636898 41023604 99118320 558392
1991 498934 1693014 42359096 101577089 565786
1992 492966 1681970 44915896 105370216 572541
1993 506913 1703164 46396230 108200539 572923
1994 533117 1714395 46786705 109043663 581305
1995 553166 1740436 47373540 109734292 590421
1996 584953 1789733 47891749 110390406 581305
60% معلمين ويژه كلاسهاي آموزشي پنجاه نفره
34% معلمين ويژه كلاسهاي 51 تا 100نفره
ميانگين39% معلمين ويژه كلاسهاي بيش از 50 نفر
5% معلمين ويژه كلاسهاي بيش از100 نفره
نرخ افت تحصيلي (طي سال 1996)
طبق آمار به دست آمده طی سال 1996 نرخ افت تحصيلی دانش آموزان مقطع ابتدايی
نرخ افت تحصيلي دانش آموزان دوره اول ابتدايي (5/34 درصد)
نرخ افت تحصيلي دانش آموزان دوره دوم ابتدايي (6/51 درصد)
82 درصد كودكان رده هاي سني 14-6 سال به تحصيل دردوره آموزش ابتدايي مبادرت مي نمايند. طبق آمار به دست آمده طی سال1995 نسبت ثبت نام ناخالص پايه 1تا 4 بر104 و براي پايه 6 تا 8 بر2/67 درصد بالغ مي گردد.
طرح هاي اجرايي
از جمله مهم ترين طرح هاي به اجرا درآمده پس از استقلال كشور در سال 1947 در مقطع آموزش ابتدايي مي توان به طرح هاي ذيل اشاره نمود:
1- پروژه Lok jumbish
طي پروژه مذكور كه به منظور ارتقاء سطح كيفي و كمي آموزش ابتدايي در ايالت راجستان هند به مورد اجرا گذارده شد 75 فرقه بالغ بر 12 ميليون نفر تحت پوشش قرار گرفتند.
پروژه مذكور همچنين به عنوان گام نخستي در برقراري همكاري ميان سازمان هاي دولتي، معلمين، سازمان هاي غيردولتي و عامه مردم به شمار آمده كه به توجه خود به ارتقاء روند ملي سازي برنامه هاي آموزش ابتدايي منجر گرديده است.
از جمله مهم ترين اصول پروژه Lok jumbish به 7 اصل ذيل اشاره نمود:
1- تأكيد به نظارت بر امور در عوض پرداختن به عملكرد صرف
2- مشاركت همگاني
3- عملكرد غيرمتمركز (تمركززدايي از توجه به منطقه يا مناطق خاص)
4- آموزش همگاني
5- هماهنگي با روند كلي نظام آموزشي كشور
6- انعطاف پذيري در مديريت
7- تشكيل سطوح مختلف مديريتي
لازم به ذكر است ك فاز نخست پروژه مذكور در مدت زمان 2 سال طي سال هاي 94-1992 به مورد اجرا درآمد. هزينه هاي به عمل آمده جهت اجراي فاز اول اين پروژه توسط دولت هند، دولت راجستان و آژانس بين المللي توسعه همكاري هاي سوئد (SIDA) به نسبت 3/1/2 تأمين گرديد. فاز دوم پروژه مذكور نيز تا سال 1998 به مورد اجرا گذارده شد. طبق برآوردهاي به عمل آمده، كل هزينه فاز 1 و 2 پروژه Lok jumbish بر 1100 ميليون روپيه و فاز 3 اين پروژه بر 4000 ميليون روپيه بالغ گرديده است.
گفتني است كه از كل اين اعتبارات مبلغ 200 ميليون روپيه توسط دولت نروژ هزينه گرديده است.
2- پروژه Shksha karmi
پروژه فوق كه از آن تحت عنوان پروژه (SKP) ياد مي گردد از سال 1987 و با حمايت آژانس بين المللي توسعه همكاري هاي سوئد (SIDA) به مورد اجرا درآمده است.
هدف غائي پروژه فوق، جهاني سازي و ارتقاء سطح كيفي آموزش ابتدايي در مناطق دورافتاده و عقب افتاده روستايي ايالت راجستان با تمركز عمده بر آموزش دختران مي باشد.

به واسطه عدم حضور معلمين كافي در مراكز آموزش ابتدايي به عنوان مانعي بر سر راه نيل به هدف جهاني سازي آموزش ابتدايي (UEE)، طي پروژه فق سياست جانشيني معلمين قديمي با معلمين جوان محلي كه از آن ها تحت عنوان Shiksha karmi ياد مي گردد با برنامه هاي آموزش منسجم تر و نظارت گسترده تر به مورد اجرا درآمد. لازم به ذكر است ك اين پروژه، به طور كامل از محل اعتبارات خارجي (آژانس بين المللي توسعه همكاري هاي سوئد (SIDA) طي پرداخت 90 درصدي در مرحله اول (فاز 1) و پرداخت 50 درصدي طي مرحله دوم (فاز 2) تأمين اعتبار مي گردد. اين پروژه، با هزينه اي بالغ بر 212 ميليون روپيه

جهت اجراي فاز 1 و 490 ميليون روپيه جهت اجراي فاز 2 و با تأكيد عمده بر آموزش منسجم و مستمر ضمن خدمت معلمين به مورد اجرا درآمده است. طي پروژه SKP همچنين برنامه هاي آموزش غيررسمي در مدارس تحت عنوان مدارس Prehar Pathshalas و در قالب جدول زمان بندي مناسب به علاقه مندان ارائه مي گردد. گفتني است كه پروژه مذكور در حال حاضر به تربيت تعداد 150 هزار معلم در مدراس رسمي و تعداد 3520 معلم در مدارس Prehar Pathshalas و 4271 معلم (Shiksha karmi) مي پردازد.

3- پروژه آموزش ابتدايي Andra Pradesh
پروژه فوق كه از آن تحت عنوان پروژه (APPEP) ياد مي گردد، در جنوب ايالت Andra Pradesh جهت ارائه برنامه هاي آموزش ابتدايي به ويژه دختران كه تنها 34 درصد از آنان از نعمت سواد برخوردار مي باشند و تربيت معلمان متخصص و گسترش فعاليت هاي احداث مدارس به مورد درآمده است.
در اين پروژه بالغ بر 80 هزار معلم در 23 منطقه در 3 هزار مركز آموزش معلمان تحت تعليم قرار گرفته اند. لازم به ذكر است كه پروژه فوق، با هزينه اي بالغ بر 1000 ميليون روپيه در قالب طرح هشتم توسعه كشور از محل اعتابارت ملي كشور انگلستان به مورد اجرا درآمده است.
4- پروژه آموزش پايه Uttar Paradash

پروژه مذكور كه در قالب طرح آموزش همگاني توسط دولت ايالتي Uttar Paradash در ژوئن سال 1993 به مورد اجرا درآمد مورد حمايت مالي بانك جهاني قرار گرفت. پروژه فوق در حال حاضر در 12 ناحيه از كشور اجرا مي گردد. لازم به ذكر است كه اجراي اين پروژه در آينده نزديك به 15 منطقه كشور افزايش خواهد يافت. اين پروژه با هزينه كلي 7288 ميليون پوند و در طي مدت زمان 7 سال به اجرا درآمده است. آژانس توسعه بين المللي سوئد (IDA) و بانك جهاني مشتركا تا ميزان 1/163 ميليون دلار آمريكا از هزينه هاي اين پروژه را تأمين نموده اند. گفتني است كه 13 درصد هزينه هاي كلي پروژه مذكور نيز از محل سهم بودجه دولتي ويژه دولت هاي ايالتي به اين پروژه اختصاص يافته است. اولين دوره تربيت ضمن خدمت معلمان كه در قالب پروژه فوق به اجرا درآمد در اكتبر سال 1995 پايان پذيرفت.

لازم به ذكر است كه طي اين دوره 40 هزار معلم تحت تعليم قرار گرفتند.
5- پروژه آموزشي Bihar
پروژه آموزشي Bihar كه از آن تحت عنوان پروژه (BEP) ياد مي گردد در سال 1991 با هدف ارتقاء سطح كيفي و كمي نظام آموزش ابتدايي در ايالت بيهار هندوستان به مورد اجرا گذارده شد.

در پروژه مذكور تأكيد عمده اي بر تحت پوشش قرار دادن مناطق محروم و عقب افتاده معطوف گرديده است. از جمله مهم ترين سياست هاي پروژه فوق مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

• اجراي پروژه در 7 منطقه كشور
• برقراري ارتباط مستحكم ميان پروژه آموزشي Bihar و نظام آموزشي كشور
• تأكيد عمده بر آموزش سطوح i-v

• تأكيد عمده بر آموزش معلمان و مطالعات دوره اي
دومين مرحله (فاز 2) پروژه به مدت 2 سال در حال انجام مي باشد. مبلغ هزينه شده كل طي فاز 2 پروژه كه طي سال هاي 98-1996 به مورد اجرا گذارده شد بر 613 ميليون روپيه بالغ مي گردد كه توسط سازمان UNICEF، دولت هند و دولت ايالتي بيهار به نسبت 1/2/3 تأمين گرديده است. گفتني است كه مبلغي بالغ بر 3600 ميليون روپيه جهت اجراي فاز 1 و 2 پروژه فوق هزينه گرديده است.
6- پروژه آموزش ابتدايي منطقه اي

پروژه مذكور كه در نوامبر سال 1994 به مورد اجرا درآمد به عنوان طرح پيشروي ارتقاء نظام آموزش ابتدايي در كشور هند مطرح مي باشد.
هدف غائي پروژه فوق عملياتي نمودن راهبردهاي استراتژيك جهت نيل به سياست جهاني سازي آموزش ابتدايي و گسترش اين برنامه ها به مناطق دورافتاده و محروم كشور است. در اين پروژه تجارب و ايده هاي مثبت و كارآمد چندين ايالت مدنظر قرار گرفته است. از جمله مهم ترين اهداف پروژه DPEP مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

• تدارك برنامه هاي آموزش ابتدايي جهت دسترسي كليه كودكان هندي به آموزش هاي اوليه در نظام آموزش رسمي يا آموزش غيررسمي (NFE)
• كاهش نرخ افت تحصيلي به كمتر از 5 درصد و افزايش نرخ ثبت نام و پيشرفت تحصيلي
• افزايش متوسط پيشرفت دانش آموزان در سطوح آموزش پايه به ويژه آموزش ابتدايي تا سقف 40 درصد
گفتني است كه 85 درصد از هزينه پروژه مذكور توسط دولت هند و باقي مانده هزينه ها توسط دولت هاي ايالتي تأمين مي گردد. آژانس توسعه بين المللي (IDA) بالغ بر 260 ميليون دلار به اجراي فاز اول و 425 ميليون دلار جهت اجراي فاز 2 پروژه اختصاص داده است. اتحاديه اروپا (Eu) نيز به تأمين هزينه تا سقف 150 ميليون دلار مبادرت نموده است. اين در حالي است كه اعتبارات هزينه شده توسط دولت هلند جهت اجراي اين پروژه بر 8/25 ميليون دلار بالغ مي گردد. نخستين مرحله از پروژه فوق در 42 منطقه كشور در ايالات Assam، Haryana، Karnatalea، Kerala، Maharashtr، Tamilnadu و Madhya Pradesh به مورد اجرا گذارده شد. طي فاز 2 پروژه نيز اين طرح در 80 منطقه متعلق به ايالات Orissa، Himachal Pradesh، Andhra Pradesh، West bangal، Httar Pradesh و Gujarat و ايالات فاز 1 به مورد اجرا گذارده شد.
7- طرح ملي تغذيه رايگان

طرح مذكور با عنوان طرح ملي تغذيه رايگان دانش آموزان مقطع آموزش ابتدايي در 15 آگوست سال 1995 در جهت ارتقاء نرخ ثبت نام و ابقاء تحصيلي دانش آموزان به ويژه دانش آموزان خانواده هاي كم درآمد و محروم به مورد اجرا گذارده شد. طرح مذكور طرحي ملي است كه به مدت كوتاهي در سراسر مدارس ابتدايي كشور به مورد اجرا درآمد. طبق طرح مذكور كليه دانش آموزان سطوح i-v آموزش طي سال هاي 1997 تا 1998 از تغذيه رايگان در مدارس بهره مند گرديدند. در طول سال 96- 1995 بالغ بر 378 منطقه، 225 هزار مدرسه و 33 ميليون كودك هندي با هزينه اي بالغ بر 412/4 ميليون روپيه تحت پوشش اين طرح قرار گرفتند. طي سال 97-1996 دامنه طرح مذكور گسترش يافته و 4/55 ميليون دانش آموز را تحت پوشش قرار داد. گفتني است كه طي طرح اخير بالغ بر 110/8 ميليون روپيه هزينه گرديد. طي مرحله 3 طرح مذكور كه طي سال 98-1997 به مورد اجرا درآمد بالغ بر 110 ميليون دانش آموز كلاس هاي مقطع آموزش ابتدايي تحت پوشش قرار گرفتند. در پايان طرح مذكور گزارشات رضايت بخشي از افزايش نرخ ثبت نام و ابقاء تحصيلي دانش آموزان در مدارس مشهود بوده است.
تمركززدايي آموزشي

طرح تمركززدايي آموزشي از مقطع آموزش ابتدايي بخشي از سياست ملي كشور هند طي سال 1986 به شمار مي آيد. طرح مذكور توسط كميته هاي تحت عنوان كميته هاي آموزش روستايي (VECs) در جهت مديريت هر چه بهتر آموزش ابتدايي در كشور به مورد اجرا درآمده است.
طرح مذكور با هدف اجراي سياست هاي خانواده محور و كودك محور در حوزه آموزش به ويژه آموزش ابتدايي و دستيابي كليه كودكان به امكانات آموزش مناسب در مدارس رسمي يا غيررسمي و ادامه تحصيلات در اين مراكز مي باشد.
نرخ ثبت نام و حضور در مدارس

سن رسمي جهت ورود در كلاس هاي مقطع آموزش ابتدايي در كشور هندوستان 6 سال تمام مي باشد. كشور هندوستان متعهد گرديده تا براي كليه كودكان رده هاي سني 14 – 5 سال آموزش رايگان فراهم نمايد. چندين شاخص وجود دارد كه به كمك آن مي توان نرخ حضور كودكان در مدارس را مشخص نمود. نرخ ثبت نام كودكان، مهم ترين شاخص مي باشد. جدول ذيل نسبت ناخالص ثبت نام (GER) را نشان مي دهد. به عبارت ديگر اين جدول نسبت ثبت نام به كل جمعيت افراد رده هاي سني 14-6 سال را نمايش مي دهد.
نرخ ناخالص ثبت نام در مقاطع آموزش مقدماتي

مقطع مقدماتي متوسطه سطوح 8-6 ويژه افراد رده هاي سني 14-11 سال مقطع آموزش ابتدايي – سطوح 5 -1 ويژه افراد رده هاي سني 11-6 سال
كل دختران پسران كل دختران پسران سال
87/67 82/54 82/79 28/87 89/75 12/98 1991
5/67 5/72 5/72 6/84 46/73 0/95 1992
4/62 9/70 9/70 6/90 9/81 7/98 1996

5/58 5/66 5/66 3/90 5/81 5/98 1997


نرخ ناخالص ثبت نام دانش آموزان مقطع ابتدايي طي دهه 1990 بر مبناي درصد
نرخ جمعيت و مناطق بهره مند از خدمات آموزش ابتدايي بر مبناي درصد طي دهه 1990

با توجه به جداول فوق مي توان پي برد كه نرخ ثبت نام طي اين دهه نسبتاً ثابت مانده است. اين امر بويژه در خصوص ثبت نام دانش آموزان پسر در كلاس هاي ابتدايي صحّت دارد. اين در حالي است كه ارقام ثبت شده براي دختران نشان دهندة رشد 6 درصدي در نرخ ثبت نامي آنان مي باشد. اين امر احتمالاً به چند عامل بستگي دارد. يكي از دلايل، عدم ثبت نام از كودكان در سنين معين مي باشد. گفتني است كه شرايط سني از ايالتي به ايالت ديگر كشور متفاوت مي باشد. در ايالت كِرالا و تاميل نادو از 60 درصد از كودكان رده سني 5 سال در كلاس هاي اوّل ابتدايي ثبت نام به عمل مي آيد. اين در حالي است كه اكثر ايالات كشور در سن 6 سالگي از كودكان در كلاس هاي ابتدايي ثبت نام به عمل مي آيد. در برخي از ايالات كشور نيز اين سن 7 سال تمام بوده است. اين امر مي تواند از دو عامل تأثير پذيرفته باشد:

. عدم آمادگي مدارس جهت ارائه خدمات آموزشي
. نرخ رو به رشد نسل جديد يادگيرندگان در كشورهاي عقب افتاده
علاوه بر اين برخي ايالات نيز با پيروي از چندين طرح جديد به ثبت نام از كودكان رده هاي سني بالاتر در اين كلاسها مبادرت مي نمايند كه اين امر خود تركيب سن آموزش را تحت تأثير قرار مي دهد.
در كل مي توان گفت كه از 30/90 درصد نرخ ناخالص ثبت نام (GER) در مدارس ابتدايي (5/98 درصد پسر و 5/81 درصد دختر)، تنها 7/71 درصد به نرخ خالص ثبت نام تعلق دارد. (7/77 درصد پسر و 64 درصد دختر). 17 ايالت كشور از پائين تر ميانگين ملي برخوردارند و اين درحالي است كه 15 ايالت ديگر از سهمي از بالاتر از ميانگين ملّي برخوردار مي باشند. مطابق آمار ارائه شده كشور هندوستان جهت جذب كليه كودكان به مدارس چالش بزرگي پيش رو دارد. اگر از زاويه ديگر به اين موضوع نگاه كنيم متوجه مي شويم كه طي دهة 90 نرخ نام نويسي ناخالص از پسران و دختران (در مقطع ابتدايي) به حال ثابت درآمده است. طي اين دهه

آمار افرادي كه در سنين بالا يا پائين تر از معيار تعيين شده در كلاس هاي ابتدايي ثبت نام نموده اند رو به كاهش گذارده است. در نمودارهاي آماري نرخ نام نويسي خالص و ميزان حضور دانش آموزان در مدارس نشان داده شده است. از اين آمار و ارقام مي توان به دو موضوع پي برد:

اوّل اينكه نرخ پائين ثبت نام در كليه بخش هاي كشور معضل محسوب نمي گردد. اغلب ايالات كشور حتي ايالاتي كه زير خط توسعه قرار داشته اند. (همانند ايالت مدهياپرادش 1/88 درصد) آمار بالايي از نرخ نام نويسي خالص (80 درصد) ارائه داده اند. با اين وجود برخي از ايالات كشور من جمله جامووكشمير، ناگالند، آتارپرادش و تنگال غربي با مشكلات جدي روبرو مي باشند. دوّم اينكه اگر چه نرخ دختراني كه از آنها ثبت نام به عمل آمده طي چند سال اخير روبه افزايش گذارده است، اما شكافي كه ميان اين دوجنس (دختر و پسر) وجود داشته همچنان به قوت خود باقي است. آمارها نشان مي دهند كه در ازاي دختراني كه در رده هاي سني 14-6 سال ثبت نام نموده اند، دختراني نيز به همان تعداد و در همان گروه سني خارج از مدارس به سر مي برند. در ايالاتي چون بيهار،

جامووكشمير، راجستان، آتار پرادش اين مشكل توجه عمده اي را مي طلبد. در آتارپرادش از تعداد 11 دختر حتي 2 نفر نيز در مدارس ابتدايي حضور نمي يابند.
با توجه به مشكلات منطقه اي، شكاف جنسي و مشكل رشد جمعيت، دولت مركزي و دولت هاي ايالتي معيارهاي جديدي را در اين خصوص وضع نمودند كه از آن جمله مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

الف) معيارهايي كه از قبل براي اندازة جمعيت و راه اندازي امكانات آموزشي در سكونتگاههاي كوچك اتخاذ گرديده بود، دچار تغييراتي گرديد. اين تغييرات همانگونه كه در ارقام ارائه شده در ايالات مدهياپرادش و آندهراپرادش نتايج مثبتي در برداشته است (گفتني است كه اكثريت جمعيت اين دو ايالت در مناطق سكونتي تپه اي و به صورت اقليت قومي سكني گزيده اند).

ب) احداث مدارس و اجراي طرح هاي آموزشي من جمله پروژه هاي لاك جامبيش راجستان از جمله عمده تلاش هايي بود كه موفقيت هايي در اين زمينه نيز كسب نمود.
ج) استراتژي سومي كه در جهت افزايش نرخ ثبت نام وحضور كودكان در آموزش ابتدايي و كاهش ناهمگوني ميان بخشهاي مختلف اتخاذ گرديد، طرح تمركززدايي آموزش بود. با توجه به اينكه ناهمگوني ها در سطح ايالات فوق العاده زياد بوده و با توجه به اينكه طرح هاي ايالتي قادر به پاسخگويي به ملاحظات ملي نمي باشند از اين روي DPEP كه بيش از 200 حوزه را تحت پوشش قرار داده است به اتخاذ سياست جديدي در جهت برنامه ريزي هاي آموزش ابتدايي مبادرت نموده است.
مقطع آموزش متوسطه
ساختار آموزشي
به طور اساسي در كليه كشورهاي جهان آموزش متوسطه از نقش بسيار مهم حساس و سرنوشت سازي در آينده فرد و اجتماع برخوردار مي باشد. در اين دوره از يك سو پي ريزي آموزش علوم و تكنولوژي عيق تر از دوره قبل مورد توجه قرار گرفته و دانش آموزان آمادگي لازم جهت ورود به دوره هاي عاليتر آموزشي بهره مند مي گردندو از سوي ديگر به عنوان يكي از اعضاي جامعه به كسب مهارتهاي اجتماعي و بازار كار مبادرت مي نمايد. در واقع آموزش متوسطه پلي است كه آموزش ابتدايي را به آموزش عالي دوره هاي فني و حرفه اي و يا ورود به بازار كار و زندگي اجتماعي متصل مي نمايد. بر اساس خط مشي جديد آموزش

نظام آموزش متوسطه در هند از چهارده سالگي آغاز شده و تا مدت چهار سال ادامه مي يابد . به عبارت ديگر اين دوره از پايه نهم آغاز شده و تا پايه دوازدهم ادامه مي يابد . اين دوره نيز از دو دوره آموزشي دو ساله مقدماتي و تكميلي متصل ميگردد. در برنامه ريزي مقطع مقدماتي متوسطه بر دروس عمومي و پايه متمركز ميگردد. در صورتي كه در مقطع تكميلي متوسطه برنامه ريزي درسي بر دروس تخصصي تاكيد دارد . به طور كلي برنامه هاي درسي اين دوره كه دروس

رياضيات،علوم،تكنولوژي، علوم اجتماعي، تربيت بدني و بهداشت،آموزش هنر، مهارتهاي حرفه اي ، كار تجربي و آموزش زبانهاي هندي،انگليسي و زبانهاي محلي مشتمل ميگردد. كتابهاي درسي به زبان انگليسي تاليف مي شوندو از آنجائيكه زبان اداري و ديواني اين كشور انگليسي است به زبان انگليسي نيز تدريس مي گردد.

بر اساس گزارش وزارت توسعه منابع انساني تعداد مدارس دوره چهار ساله آموزش متوسطه از 416،7 مدرسه طي سال 1950 به 436،112 مدرسه طي سال 1999 بالغ مي گردد. تعداد معلمان اين دوره نيز از 000،127 نفر طي سال 1950 به 878،747،1 نفر طي سال 1999 افزايش يافته و تعداد دانش آموزان نيز در اين دوره به 27,767,449 نفر بالغ مي گردد. بررسي و مقايسه آمارهاي موجود روشن مي سازد كه كشور هند به رغم ازدياد جمعيت، بويژه در رده هاي سني كودكان لازم التعليم و فقدان منابع طبيعي استراتژيك من جمله نفت و گاز توفيق فراواني در فراهم سازي امكانات و سرمايه گذاري هاي مالي وانساني در زمينه آموزش بويژه براي كودكان طي 5 دهه اخير داشته است. به نحوي كه نسبت ثبت نام دانش آموزان از 33/18 درصد درزمان استقلال بر 14/92 درصد افزايش يافته است.

سيستم امتحاني و مدارك تحصيلي
ارزشيابي تحصيلي در نظام آموزشي هند از جايگاه ويژه اي برخوردار مي باشد. به طور علمي ، درتمامي ايالت هاي كشور سطوح تحصيلي به كلاسها يا پايه هاي متعدد تقسيم شده و ارتقا از يك پايه به پايه بعدي متوسط به نتيجه ارزشيابي نهايي در پايان سال تحصيلي است. در سطح آموزش ابتدايي ، آزمون ها از انعطاف كافي برخوردار بوده و به صورتي داخلي و در سطح مدرسه اي برگزار مي گردد. اين مقطع سياستهاي آموزشي به گونه اي است كه كليه دانش آموزان به گذراندن كلاسهاي اول تا پنجم با موفقيت بدون نياز به تكرار پايه مبادرت مي نمايد. مدارك دوره هشت ساله آموزش ابتدايي توسط مدارسي صادر شده و از

اعتبار كافي و جهت ورود به آموزش متوسطه برخوردار مي باشد. مسئوليت اجراي آزمونها مقطع متوسطه در پايه هاي نهم و يازدهم از جمله وظايف مدارسي به شمار آمده و اين در حالي است كه مسئوليت اجراي ارزشيابي در پايه هاي دهم و دوازدهم اين دوره به عهده هيات مديره آموزش متوسطه ايالتي مي باشد.

به طور معمول هيات مديره آموزش متوسطه به اجراي اين وظيفه از طريق برگزاري آزمونهاي علمي و سئوالات استاندارد شده مختلف علمي با همكاري معلمان مجرب مبادرت نموده و بر اساس نتايج اين آزمونها مدارك تحصيلي براي دانش آموزان موفق صادر ميگردد. برخورداري از مدارك صادره در پايه هاي دهم و دوازدهم جهت ورود به مقطع تكميلي متوسطه و دوره هاي عالي فني و حرفه اي، كالج ها و دانشگاهها و يا جهت استخدام الزامي است.
آمار تحصيلي مقطع آموزش متوسطه

سال تحصيلي تعداد معلمين زن تعداد كل معلمين تعداددانش آموزان دختر تعداد كل دانش آموزان
1990 768315 2331797 19332539 54180391
1991 783517 2381408 20041128 55673664
1992 791747 2435293 22714721 61418729
1993 836754 2485158 23775784 63262226

1994 879812 2567696 24167941 64425675
1995 919782 2657985 24824243 65902708
1996 966743 2738205 26150336 68101705
طبق آمار به دست آمده طی سال 1996تعداد مدارس مقطع متوسطه طي سال1996 بر102183 مدرسه ونسبت معلمين به دانش آموزان بر33/1بالغ مي گردد.
آموزش عالي

سيستم آموزش عالي هند از انعطاف پذيري بسيار بالايي برخوردار مي باشد، به گونه اي كه همواره و در هر شرايطي براي دانشجويان مقاطع مختلف امكان ادامه تحصيلات در گرايشات مختلف تحصيلي وجود دارد.گفتني است كه در اين كشور هيچ دوره آموزشي دكتري پيوسته برخوردار نبوده و دانشجويان ملزم به گذراندن مقاطع تحصيلي كارشناسي و كارشناسي ارشد يكي پس از ديگري مي باشند. سپس در مراحل نهايي آموزش به تحقيق و انجام پژوهش در مقطع دكتري پرداخته و نهايتا با تهيه پايان نامه و ارائه آن به استاد راهنما به دفاعيه مي پردازند. در زمينه رشته هاي غير پزشكي نيز دو گرايش وجود دارد؛يكي زير

مجموعه مهندسي و ديگري زير مجموعه رشته ها و دوره هاي علوم مي باشد. رشته هاي مهندسي طي دوره هاي آموزشي 4 ساله مقطع كارشناسي و دوره هاي2 ساله مقطع كارشناسي ارشد به علاقه مندان ارائه مي گردد. اين رشته ها در هندوستان به عنوان دوره هاي پيشرفته يا تخصصي نيز شناخته شده اند و لذا قوانين خاصي در زمينه صدور پذيرش اين رشته ها براي دانشجويان خارجي وجود دارد و علاوه بر اين شهريه اين دوره ها براي دانشجويان خارجي بسيار بالاست. رشته هاي علوم كه همواره از اقبال بيشتري از سوي دانشجويان خارجي برخوردار بوده اند،از تنوع بسيار بالايي نيز برخوردار مي باشند.رشته هاي علوم در مقطع كارشناسي 3 سال و در مقطع كارشناسي ارشد 2 سال به طول مي انجامد.
مقطع دكتري نيز شامل هيچ كلاس يا آزمون ورودي نشده و دانشجويان مي توانند در هر يك از اين رشته ها با خاتمه مقطع كارشناسي ارشد ضمن برقراري ارتباط با استاد راهنما و توافق بر سر محتواي پايان نامه به انجام پژوهش بپردازند.لازم به ذكر است كه مدت اين تحقيقات حد اقل 2 سال و حد اكثر 5 سال ميباشد.به عبارت ديگر دانشجويان مجاز به ارائه پايان نامه زودتر از موعد مقرر( 2سال) نبوده و پس از 5 سال نيز تنها در صورت صلاحديد استاد راهنما مجاز به ادامه پژوهش ها مي باشند.

ازجمله مهمترين رشته هاي علوم مي توان به رشته هاي علوم پايه من جمله رشته هاي كامپيوتر، الكترونيك، رياضيات،،فيزيك،شيمي،زيست شناسي و..... اشاره نمود. از جمله مهمترين رشته هاي علوم انساني نيز مي توان به رشته هاي اقتصاد، مديريت، روانشناسي، زبان هاي خارجي، جامعه شناسي، باستان شناسي و ........اشاره نمود.
گفتني است كه كشور هند در مجموع

ازتعداد 230 دانشگاه و8000 كالج برخوردار ميباشد. جهت برگزاري كلاسهاي مقطع كارشناسي ارشد برخورداري از حداقل يك استاد، دو استاديار / دانشيار و 5 مربي الزامي است. كميته بررسي كميسيون اعتبارات دانشگاهي درگزارش سال 1965خود به بهره گيري ازكادر آموزشي تمام وقت در عوض استخدام مدرسين پاره وقت تاكيد نمود.

مقاطع تحصيلي آموزش عالي
جهت ورود به دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالي هندوستان، برخورداري از مدرك اتمام تحصيلات متوسطه (2+10) Intermediate Cetificate (دوازده سال تحصيل) الزامي است.
نظام تحصيلي در اكثر دانشگاه هاي هندوستان، ساليانه و در تعداد كمي از دانشگاه ها ترمي است.
ديپلم (Diploma) كه پس از دو تا سه سال تحصيل بعد از ديپلم متوسطه اعطا مي گردد. برنامه هاي آموزشي اين دوره منحصرا در كالج ها يا انيستيتوها ارائه مي گردد.

ليسانس يا كارشناسي (Bachelor) كه مدت زمان سه تا پنج سال پس از ديپلم متوسطه (2+10) به طول مي انجامد.
فوق ليسانس يا كارشناسي ارشد (Master) دو تا سه سال پس از ليسانس.
دوره M.Phil. (Master of Philosophy) يك تا دو سال تحصيل (گذراندن واحد) و تحقيق (گذراندن پايان نامه) پس از Master مي باشد. اين دوره به عنوان پيشنياز دوره دكترا در برخي از دانشگاه هاي ممتاز هند محسوب مي گردد.

دوره دكتري Doctor of Philosophy (Ph.D.) كه با توجه به رشته هاي مختلف، بطور معمول سه تا پنج سال به طول مي انجامد. گفتني است كه اين مقطع آموزشي نيازي به گذراندن دروس مربوط به رشته انتخابي و حضور در كلاس نداشته و دانشجويان به محض ورود از مجوز فعاليت تحقيقاتي تحت نظارت استاد راهنما برخوردار مي گردند.لازم به ذكر است كه شهريه تحصيلي مقطع دكتري براي كل مدت تحصيل بالغ بر2 هزار دلار آمريكا است.
دوره فوق دكتري Post Doctorate Fellowship (P.D.F)، اين دوره به صورت خاص و در رشته هاي معدود در دانشگاه هاي معتبر هند ارائه م

ي گردد. گفتني است كه هر رشته تابع ضوابط مقررات خاص همان رشته مي باشد.
تقويم دانشگاهي
سال تحصيلي دانشگاهي هرساله در ماه جولاي(تير ماه) آغاز شده و تا اواخر آوريل (فروردين ماه) به طول مي انجامد. نظام تحصيلي هند به صورت ساليانه بوده و طي سال تحصيلي دو تعطيلي مهم يكي به مدت سه هفته در مهر ماه و تعطيلي1 هفته اي در ديماه وجود دارد.كليه دروس آموزشي به زبان انگليسي ارائه مي گردد. دانشجويان خارجي مي بايد 2 ماه پس از ورود به كشور هند در آزمون سنجش زبان شركت كنند. اين آزمون به منزله امتحان ورودي نبوده بلكه آن دسته از افرادي كه به قبولي در اين آزمون( احراز 50% نمره) نايل نيايند مي بايد در دوره تقويتي 1ماهه حضور يابند.
نهادهاي آموزش عالي

در هندوستان چهار نوع مؤسسه آموزش عالي دائر مي باشد:
دانشگاه ها، انيستيتوها و مراكز تحقيقاتي كه توسط دولت مركزي اداره مي شوند.
دانشگاه ها، انيستيتوها و مراكز تحقيقاتي كه توسط دولت هاي ايالتي اداره مي شوند.
كالج هايي كه وابسته به دانشگاه ها مي باشند.

كالج هايي كه كاملا خصوصي مي باشند.
گفتني است كه 15 تا 20 درصد كالج هاي هند دولتي و بقيه به صورت خصوصي اداره مي گردند. كليه كالج هاي خصوصي هند تحت نظارت يك دانشگاه دولتي فعاليت مي نمايند.
نهادهاي مركزي

از جمله مهم ترين نهادهاي دست اندكار آموزش عالي كشور هند مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
دولت مركزي مسووليت اصلي اجراي سياست آموزش عالي در كشور را بر عهده داشته و به تدارك اعتبارات ويژه براي كميسيون كمك هزينه تحصيلي دانشگاه ها (UGC) و احداث دانشگاه هاي مركزي در كشور مبادرت مي نمايد. دولت مركزي همچنين عهده دار مسووليت اعلان تغيير وضعيت مؤسسات آموزشي به دانشگاه ها مي باشد. گفتني است كه كه مسووليت اخير دولت مركزي در همكاري با كميسيون كمك هزينه تحصيلي دانشگاهي و درصورت تأييد اين كميسيون اعمال مي گردد. در حال حاضر تعداد 16 دانشگاه مركزي در كشور فعاليت دارند. از سوي ديگر 37 مؤسسه نيز فعاليت دارند كه در شرف تغيير وضعيت به مؤسسات رسمي دانشگاهي مي باشند. دولت هاي ايالتي نيز عهده دار مسووليت احداث دانشگاه هاي ايالتي وكالج ها بوده و همچنين به تأمين اعتبارات لازم اين مراكز جهت گسترش و ابقاء مبادرت مي نمايند. لازم به ذكر است كه برقراري ارتباط و همكاري هاي آموزشي ميان مركز و دولت هاي ايالتي توسط انجمن مركزي مشاوره آموزشي (CABE) صورت مي گيرد.

ارزشيابي مدارك تحصيلي
مدارك دانشگاه هاي هند مانند ساير مدارك دانشگاه هاي خارج از كشور بر اساس نوع رشته، كيفيت آموزش و موقعيت مؤسسه آموزشي ارزشيابي مي گردد.
مدارك Diploma و Bachelor دو ساله صادره از مراكز آموزش عالي معتبر هند، در صورت برخورداري از ديپلم متوسطه (2+10) تحت عنوان كارداني ارزشيابي مي گردد.
تبصره: دوره هاي تكميلي و يا كوتاه مدت؛ نظير Course Contents تأثيري در ارزشيابي مدارك فوق ندارد.
مدارك كارشناسي (Bachelor) س تا پنج ساله در صورت برخورداري از ديپلم كامل متوسطه (2+10) از دانشگاه هاي گروه 1، 2و 3 تحت عنوان كارشناسي ارزشيابي مي گردد.
مدارك كارشناسي ارشد (Master) دو تا سه ساله از دانشگاه هاي گروه 1 يا 2 با شرط برخورداري از مدرك كارشناسي، به عنوان كارشناسي ارشد ارزشيابي مي گردد.
مدارك Ph.D. از دانشگاه هاي گروه 1 و 2 با شرط برخورداري از مدرك كارشناسي ارشد تحت عنوان دكتري ارزشيابي مي گردد.
تبصره: مدارك موضوع بندهاي 3 و 4 از دانشگاه هاي گروه 3، ورودي بعد از آگوست 1996 غيرقابل ارزشيابي بوده و ورودي هاي قبل از آگوست 1996، كماكان با چاپ مقاله درمجلات معتبر قابل ارزشيابي مي باشد، در غير اينصورت مدارك مذكور، تحت عنوان مدارك معادل ارزشيابي مي گردند.
مدارك اخذ شده از دانشگاه هاي گروه 1 و 2 در مقاطع كارشناسي ارشد (Master) و دكتري (Ph.D.) در صورتي كه مدارك تحصيلي قبلي دانشجويان از ساير دانشگاه ها اخذ شده باشد قابل ارزشيابي است. تحصيلات مكاتبه اي (Correspondence)، متفرقه (External)، كلاس شبانه (Evening Course)، خصوصي (Private) و غيرحضوري قابل ارزشيابي نمي باشد.
پذيرش تحصيلي
جهت پذيرش در رشته هاي كارشناسي دانشگاهها و مؤسسات عالي هندوستان، تكميل دورة 12 سالة آموزشي و برخورداري از ديپلم متوسطه الزامي است.
علاوه بر اين اكثر دانشگاهها به ويژه در رشته هاي پزشكي و مهندسي به علت محدوديت هاي پذيرشي شرط معدل قرار داده و به پذيرش دارندگان معدلهاي بالاتر مبادرت مي نمايند. در برخي از موسسات ممتاز نظ ير موسسات فني علاوه بر برخورداري از نمرات بالاي آموزشي آزمون ورودي و مصاحبه نيز از داوط لبان به عمل مي آيد. به عبارت ديگر داوطلبان مي بايد در آزمون ارزشيابي 60 الي 70 درصد نمرات را كسب نمايند. علاوه بر اين داوطلبان جهت پذيرش در رشته هاي فني دانشگاهها مي بايد به احراز 75 الي 85 درصد نمرات نائل آيند. در اين خصوص از داوطلبان در درس هاي فيزيك، شيمي، زيست شناسي، رياضيات و زبان

انگليسي آزمون به عمل مي آيد. شرايط قبولي در رشته هاي كارشناسي دشوار نمي باشد. نظ ام تحصيلي در اكثر دانشگاههاي هندوستان به صورت ساليانه و در تعداد محدودي از دانشگاهها به صورت ترمي مي باشد. دانشگاه هاي كشور هندوستان خودمختار بوده و از مقررات مختصّ خود برخوردار مي باشند. اين مراكز همچنين در الگوبرداري از كشورهاي ديگر آزادند. از جمله مهمترين مراكز آموزش عالي كشور هندوستان مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1- دانشگاهها، موسسات و مراكز تحقيقاتي تحت نظارت دولت مركزي

2- دانشگاهها، موسسات و مراكز تحقيقاتي تحت نظارت دولتهاي ايالتي
3- كالجهاي وابسته به دانشگاهها
4- كالجهاي خصوصي
انجمن دانشگاه هاي هندوستان در برابري با معيارهاي معينه توسط اعتبارنامه هاي ادبي خارج از كشور به خوبي عمل نموده است.
آزمونهاي ذيل با آزمونهاي پايه دوّم متوسطه (كلاس 12) برابرسازي شده و به عنوان حداقل شرايط مورد نياز جهت پذيرش در اخذ نخستين گواهينامه آموزش عالي مطرح مي باشد. از جمله مهم ترين آزمون هاي مذكور مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
• آزمون GCE كه با همكاري كشور انگليس از طريق برگزاري آزمون در 5 موضوع عمومي و 2 موضوع پيشرفته به عمل مي آيد. جهت پذيرش در رشته هاي حرفه اي- پاية اوّل، حضور در 4 آزمون فيزيك، شيمي، رياضيات – زيست شناسي ضروري مي باشد. تسلط بر زبان انگليسي نيز جهت پذيرش ضروري است.
. آزمون ويژه احراز مدرك مهندسي فرانسه

. آزمون ويژه احراز مدرك كارشناسي بين المللي ژنو
. آزمون هاي فراغت از تحصيل دورة متوسطه كه توسط نهادهاي معتبر ايالات متحدة آمريكا برگزار مي گردد.
• آزمون هاي سطوح متوسطه و پايه دوّم متوسطه و آزمون ويژه صدور گواهي از جانب هيأت هاي آموزشي كشورهاي بنگلادش، پاكستان، ايران، عراق، بحرين، كويت، اردن، عربستان سعودي و ساير كشورهاي حوزه خليج فارس.
• آزمون ارزشيابي از دورة 12 ساله متوسطه، كه با همكاري هيأت آزمون ملّي و انجمن وزارتخانه هاي آموزشي كشورهاي كنيا، نيجريه، اوگاندا و تانزانيا برگزار مي گردد.

لازم به ذكر است كه دانشگاه هاي هندوستان به مدرك ديپلم و يا گواهي صادره دانشگاهها يا هيأت هاي آموزشي اهميت نداده بلكه به آزمون ارزشيابي دانش آموزان در كشورمتبوع خود اهميت فراواني قائل مي باشند.
دانشگاهها و نهادهاي همپاية آن
در حال حاضر تعداد 226 نهاد همپاية دانشگاه در كشور هندوستان فعاليت دارد. از ميان اين دانشگاهها، 155 دانشگاه قديمي مي باشند. تعداد 340 دانشگاه نيز به دانشگاههاي كشاورزي (شيلات، دامپزشكي، باغباني و دامپروري)، 17 دانشگاه به دانشگاههاي مهندسي و فني (مشتمل بر 6 دانشكده تكنولوژي)،

دانشگاه ملي حقوق، دانشكده علوم جمعيتي، دانشكده آمار، 1 دانشگاه روزنامه نگاري، 1 دانشگاه پزشكي، 5 دانشگاه ، 6 دانشگاه سانسكريتي، 7 دانشگاه آزاد هنرهاي زيبا و موسيقي و 1 دانشگاه تاريخچة هنر و حفاظت از منابع طبيعي تعلق دارد. گفتني است كه بيش از 8000 دانشكده به عضويت اين دانشگاهها درآمده و بالغ بر 5 ميليون دانشجو در اين دانشكده ها به تحصيل مبادرت مي نمايند. از ميان اين دانشكده ها، 150 دانشكده در زمينة پزشكي، 75 دانشكده در دندانپزشكي، 90 دانشكده در داروسازي، 62 دانشكده در پرستاري، 170 دانشكده در كشاورزي و رشته هاي مربوط به آن، 428 دانشكده در مهندسي، 116 دانشگاهها مدارك علمي من جمله مدارك MED,MSC,MA, LLB,BED.Bcom , BSC,BA, و ساير گواهينامه هاي آموزش عالي در رشته هاي علوم پايه و علوم

اجتماعي و مردمي (شامل زبان هاي خارجي، روابط بين المللي، مطالعات اجتماعي، علوم آموزشي و حقوق)، رشته هاي كارشناسي در زمينة مديريت صنعتي و ديگر زمينه هاي مربوط در292 دانشكده و مؤسسه به فارغ التحصيلان اعطاء مي گردد. ميان اين مؤسسه ها، 4 مؤسسة مديريتي فعاليت دارد كه به عنوان مركز آموزش پيشرفته محسوب مي گردد. دركنار اين دانشگاهها و دانشكده هاي چندين مركزتحقيقاتي نيز فعاليت دارد كه به انجام تحقيقات لازم در برنامه هاي آموزشي دكتري عمومي و تخصصي مبادرت مي نمايد. ازجمله مهم ترين اين مراكز مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
. انجمن تحقيقات علمي و صنعتي
. مركز تحقيقات اتمي بگابا(Bgaba)
. انجمن تحقيقات كشاورزي هندوستان
. انجمن تحقيقات پزشكي هندوستان
. انجمن تحقيقات علوم اجتماعي هندوستان
زبان آموزشي
در اكثر دانشگاههاي كشور زبان انگليسي به عنوان واسطة آموزشي به شمار مي رود. اين در حالي است كه برخي دانشگاهها و دانشكده ها به آموزش برنامه هاي آموزشي به واسطه زبان هاي هندي و محلّي كفايت كرده اند. آموزش كارشناسي در اكثر مراكز آموزش عالي به زبان انگليسي ارائه مي گردد. گفتني است كه واسطة آموزشي آموزش هاي علمي، فني و حرفه اي نيز زبان انگليسي است.