بخشی از مقاله
طرح آموزش فراگير فناوري اطلاعات در ايران
(مبتني بر الگوي بين‌المللي ICDL)
چكيده
مدتي است كه بحث بحران اشتغال در كشور مطرح شده است كه دليل عمده آن رسيدن موج جمعيتي دهه شصت به مرزهاي ورود به دانشگاه و بازار كار است. توسعه تكنولوژي و بويژه تكنولوژي اطلاعات مي‌تواند كمك قابل توجهي به حل اين مشكل بنمايد و شغلهاي متنوع و بسياري در اين حوزه ايجاد كند. براي توسعه و گسترش فناوري اطلاعات در جامعه، اولبن قدم ايجاد مهارت و توانايي استفاده عموم مردم از كامپيوتر شخصي و فناوري اطلاعات در هر شغل و حرفه‌اي است.
امري كه در ادبيات آموزشي "سواد كامپيوتري" ناميده مي‌شود. اين مقاله بنا دارد ضمن تعريف سواد كامپيوتري، بر اساس الگوي بين‌المللي گواهينامه كاربري كامپيوتر در اروپا طرحي براي آموزش فراگير فناوري اطلاعات در كشور ارائه نمايد. اين طرح مي‌تواند در آموزش و پرورش، سازمان آموزش فني و حرفه‌اي، دانشگاه جامع علمي – كاربردي و ساير مراكزي كه مي‌خواهند توانايي افراد را در استفاده از كامپيوتر شخصي ارتقا دهند بكار گرفته شود.
كليد واژه : آموزش كامپيوتر و فناوري اطلاعات، سواد كامپيوتري، گواهينامه كاربري كامپيوتر در اروپا، ECDL/ICDL
مقدمـــه :
در مقطع كنوني كشور ما در شرايط ويژه‌اي بسر مي‌برد كه وجه اصلي اين شرايط را مي‌توان تركيب خاص جمعيتي دانست. موج جمعيتي دهه شصت هجري شمسي، اكنون به مرزهاي ورود به دانشگاه و بازار كار رسيده است و موجب شده كه براي حفظ درصد بيكاري موجود(حدود 10%) لازم باشد سالانه بيش از هشتصد هزار فرصت شغلي ايجاد شود در حاليكه در طي سالهاي گذشته بيش از سيصد هزار فرصت شغلي ايجاد نشده است. واقعيت اينست كه بحران اشتغال در پيش است و اين در حالي است كه عمدتا توجه كمي در مديران و مسئولين اجرايي كشور به اين مسئله وجود دارد و هنوز اتفاق نظر در راه حل آن و هماهنگي و اراده ملي در تحقق آن وجود ندارد. بررسي شرايط جديد بين‌المللي نشان مي‌دهد كه راه توسعه كشور و عبور مطمئن از اين بحران، توانمندي تكنولوژي است. به گونه‌اي كه ضمن پاسخ به به نيازهاي داخل كشور، صدور كالاهاي با تكنولوژي بالا (كه داراي ارزش افزوده بالايي است) و صدور خدمات فني و مهندسي را دربر داشته باشد.]1[
يكي از تكنولوژيهايي كه مي‌تواند در اين عرصه نقش بازي كند "تكنولوژي اطلاعات" است. توسعه اين فناوري تاثير بسيار گسترده‌اي در توسعه ساير تكنولوژيها، افزايش بهره‌وري سازمانها و مراكز، بهبود ارائه خدمات به مردم و ايجاد شغلهاي جديد و متنوع دارد.
تفاوت عمده توسعه اين فناوري نسبت به ساير فناوريها را مي‌توان ضرورت فراگير شدن استفاده از اين فناوري در سطح وسيعي از جامعه دانست كه از يك طرف بدون آن بازار لازم در كشور ايجاد نمي شود و از طرف ديگر ايجاد مشاغل جديد نيز بدون آموزش مهارتهاي لازم به متقاضيان ممكن نيست. همين واقعيتهاست كه مفهوم "سواد كامپيوتري" را وارد ادبيات آموزش در بسياري از كشورها كرده است.
اين مقاله بنا دارد طرحي براي آموزش سواد كامپيوتري در كشور ارائه دهد. در ابتداي طرح، مفهوم سواد كامپيوتري مطرح شده، سپس نارسائيهاي عمده آموزش كامپيوتر در كشور بررسي شده و پس از آن مبتني بر الگوي بين‌المللي "گواهينامه كاربري كامپيوتر در اروپا" طرح پيشنهادي آموزش فراگير كامپيوتر و فناوري اطلاعات، متناسب با نيازها و مقتضيات كشور ارائه مي‌شود. مخاطبان اين طرح بسيار گسترده بوده و طيف وسيعي از جامعه از جمله، دانش‌آموزان، دانشجويان، كارمندان، كارجويان و صاحبان حرف و مشاغل را دربر مي‌گيرد.
مفهوم سواد كامپيوتري :
مفهوم سواد كامپيوتري مدتي است كه وارد ادبيات آموزش در بسياري از كشورها شده است. به اين معني كه در دنياي فعلي و آتي كسي كه نتواند از كامپيوتر براي بدست آوردن مطالب مورد نياز خود يا انجام كارهاي روزمره عادي و حرفه‌اي خويش استفاده كند مرتباً نيازمند كمك از ديگران خواهد بود. بنابراين همانطور كه باسواد شدن همه شهروندان، اهميت قابل توجهي در رشد فردي و اجتماعي آن جامعه دارد، ضروري است هر شهروند در جامعه، حداقل دانش و مهارت مورد نياز براي استفاده از فناوري اطلاعات و كامپيوتر شخصي را دارا باشد.
براي رسيدن به اين هدف ابتدا بايد حداقل دانش و مهارت مورد نياز تعريف شده سپس مراكز آموزشي - مبتني بر اين اصول - داوطلبان را آموزش داده و در نهايت بر مبناي يك امتحان استاندارد، صلاحيت فرد بررسي شده و در صورت شايستگي، گواهينامه معتبر و پذيرفته شده در سطح كشور به متقاضي اعطا شود. اين متن بنا دارد به اين مهم بپردازد.
نارسائيهاي عمده آموزش كامپيوتر:
سه نارسايي عمده در آموزش كامپيوتر و فن‌آوري اطلاعات مشاهده مي‌شودكه در ذيل هريك از اين نارساييها بررسي مي‌شود:
الف- عدم تمايز روشن بين آموزش كامپيوتر با هدف تربيت كاربران و استفاده‌كنندگان از كامپيوتر و آموزش كامپيوتر با هدف تربيت متخصصين كامپيوتر
اگر هدف آموزش، تربيت كاربران براي استفاده هرچه بهتر از كامپيوتر شخصي باشد بايد آموزشهايي مدنظر قرار گيرد كه كامپيوتر را به عنوان ابزاري در خدمت مهارتهاي فردي و حرفه‌اي قرار دهد و اين قابليت را در فرد تحت تعليم بوجود آورد كه در صورت نياز بتواند آن را به راحتي با كاربردهاي خاص حرفه موردنياز عجين كند. واضح است كه با اين هدف، آموزش برنامه‌نويسي نه تنها مفيد نبوده بلكه تبعاتي نيز دربر دارد.
اگر هدف آموزش، تربيت متخصصان كامپيوتر باشد، در اينصورت لازم است تخصص مورد نظر از جمله برنامه‌نويسي، تعمير و نگهداري و مونتاژ، مديريت و نگهداري شبكه و غيره مشخص شده و متناسب با آن دوره آموزشي تدوين شود.( تفاوت بين اين دو هدف آموزشي، مشابه همان تفاوتي است كه مي‌توان بين راننده اتومبيل و مكانيك اتومبيل قائل شد). در طرح مورد نظر نگارنده، هدف، تربيت كاربران و استفاده‌كنندگان از كامپيوتر است و نه متخصصان كامپيوتر.
در رابطه با مهارتها و آموزشهاي مورد نياز استفاده‌كنندگان كامپيوتر سؤالات ذيل قابل طرح است:
1- مهارتهاي پايه استفاده از كامپيوتر در هر حرفه و فن چيست؟
2- چه نوع آموزشهايي براي اين كاربران ضرورت دارد؟
ب- عدم فراگيري مهارتهاي فردي براي استفاده از كامپيوتر
كامپيوتر ابزاري است كه در خدمت مهارتهاي فردي و حرفه‌اي قرار مي‌گيرد. به عنوان مثال اگر كسي نحوه نوشتن يك نامه اداري را بلد نباشد بهترين ابزار ( از قلم و خودنويس و كاغذ گرفته تا كامپيوتر و چاپگر) تنها شكل كار را بهبود مي‌بخشد و كمكي به محتواي متن ارسالي نمي‌كند. بنابراين لازم است كه از برخوردار بودن فرد متقاضي از مهارتهاي فردي و حرفه‌اي اطمينان حاصل نموده و يا در صورت نياز اين مهارتها، همراه با آموزش كامپيوتر، فرا گرفته شود. مثال روشن در اين زمينه، آموزش صفحه گسترده‌ها به مديران است. نرم‌افزارهاي صفحه گسترده، ابزار بسيار مناسبي براي مديران از شركتهاي كوچك گرفته تا سازمانهاي بزرگ و بين‌المللي براي تجزيه و تحليل اطلاعات است. اما معمولاً مديران در كشور ما آشنايي كافي با نحوه تجزيه و تحليل اطلاعات ندارند و نمي‌توانند آمار و اطلاعات و جداول در اختيار قرار گرفته را به شكل مناسبي جمع‌بندي نموده و با استفاده از آنها، تصميمات عادي، مهم و يا استراتژيك را اتخاذ نمايند. با اين فرض، آموزش يك صفحه گسترده مانند Excel به آنها كمك زيادي نخواهد كرد و بجاي اينكه اين برنامه كاربردي را يك سيستم منسجم و به‌هم‌پيوسته و كاملاً موردنياز احساس كنند، آن را اجزاي گسسته‌اي مي‌بينند كه غايت كاربرد آن روشن و واضح نيست. اين امر يكي از دلايل ناكاميهاي 75% از نظامهاي بزرگ و گسترده اطلاعات است. ]2[
مهارتهاي پايه براي استفاده از كامپيوتر در هر حرفه و كار را چنين مي‌توان برشمرد :
مهارتهاي اوليه : مهارتهايي هستند كه موردنياز هر فرد مي‌باشد. (فارغ از اينكه ابزار كمك‌كننده به آن چيست) اين مهارتها عبارتند از:
- اصول نامه‌نگاري و نگارش
- جستجو و يافتن اطلاعات و مطالب
- سازماندهي اطلاعات
- تجزيه و تحليل مطالب
- ارائه مطالب
مهارتهاي ثانويه : مهارتهايي هستند كه براي استفاده از كامپيوتر در ارتقاء مهارتهاي اوليه لازم است. اين مهارتها عبارتند از:
- مباني كامپيوتر و فن‌آوري اطلاعات
- تايپ و سرعت حركت انگشتان براي سهولت كار با كامپيوتر
- زبان انگليسي ( در حد فهميدن دستورات و پيغامهاي برنامه‌ها و استفاده از اينترنت كه عموماً به زبان انگليسي است).
ج- استاندارد نبودن آموزشهاي ارائه‌شده و در نتيجه نبودن يك مدرك معتبر
اگر آموزشهاي ارائه‌شده در مؤسسات و مراكز مختلف آموزشي استاندارد نباشد، طبيعتاً نمي‌توان انتظار وجود يك مدرك روشن و معتبر را داشت كه بر مبناي آن حد مهارت دارنده مدرك، مشخص و تضمين شود و ملاك اطميناني براي استخدام افراد در شغلهاي مبتني بر كامپيوتر باشد. در اين رابطه سؤالات ذيل مطرح است :
1- شركت يا مؤسسه‌اي كه مي‌خواهد افراد را در حرفه‌هاي مبتني بر كامپيوتر استخدام كند چگونه متوجه شود كه شخص متقاضي مهارت لازم را داراست؟
2- آيا آموزش كامپيوتر در سطح كشورها استاندارد شده است؟
3- آيا مرجعي وجود دارد كه علاوه بر يك كشور در ساير كشورها نيز اعتبار داشته و مدرك آن قابل قبول باشد؟
گواهينامه كاربري كامپيوتر در اروپا سعي كرده است كه به سؤالات فوق پاسخ كاملي بدهد. مرجعي كه ابتدا در اروپا و با تاييد كميسيون اروپا گسترش پيدا كرده و به تدريج در بسياري از كشورهاي آمريكايي، آسيايي و آفريقايي نيز مورد پذيرش قرار مي‌گيرد.
گواهينامه كاربري كامپيوتر (ECDL\ICDL)
گواهينامه كاربري كامپيوتر در اروپا ECDL)) كه در سطح بين‌المللي ICDL ناميده مي‌شود تضمين مي‌كند كه دارنده آن، دانش مفاهيم پايه فناوري اطلاعات را دارا بوده و صلاحيت و توانايي استفاده از كامپيوتر شخصي و كاربردهاي عمومي كامپيوتر را دارا مي‌باشد.
به بيان ديگر اين گواهينامه، نشان مي‌دهد كه دارنده آن يك امتحان تئوري كه دانش او را در مفاهيم پايه فناوري اطلاعات ارزيابي مي‌كند و شش امتحان عملي كه شايستگي فرد را در استفاده از كامپيوتر شخصي و كاربردهاي عمومي كامپيوتر ارزيابي مي‌كند با موفقيت گذرانده است. ICDL يك گواهينامه پذيرفته‌شده بين‌المللي است كه توسط شركتها، موسسات ، مراكز دولتي به عنوان مدركي براي استخدام متقاضيان تلقي شود و تضمين مي‌كند كه متقاضي و يا كارمند دانش و مهارت لازم براي استفاده از كامپيوتر شخصي و كاربردهاي عمومي آن را برابر با سرفصلهاي پذيرفته شده بين‌المللي داراست .
هدف كلي برنامه ICDL بهبود و پيشرفت در سطوح پايه فناوري اطلاعات و لايه‌هاي بالاتر آن در استفاده از كامپيوتر شخصي در سطح اروپا و بين‌الملل است.اين استاندارد توسط بنياد ICDL گسترش پيدا كرد. نقش اين بنياد، تشويق و هماهنگي توسعه مفاهيم ICDL است. بنياد ICDL بر شيوه آموزش و ارزيابي اين الگو در اروپا و سطح بين‌المللي نظارت دارد.
بنياد ICDL يك سازمان غيرانتفاعي است كه با هدف هماهنگي مفاهيم پايه ICDL در اروپا تشكيل شده و كشورهايي كه عضو جامعه اطلاع‌رساني حرفه‌اي اروپا CEPIS هستند، بر اين گواهينامه صحه گذاشته‌اند و در محدوده اروپا براي هركدام از اين كشورها معتبر است. در خارج از اروپا لازم است سازمانهاي گواهي‌دهنده توسط بنياد ICDL ارزيابي‌شده و گواهي صلاحيت براي آنها صادر شده باشد.
الف) اهداف ICDL :
1- ترويج و پرورش سواد كامپيوتري براي همه
2- افزايش سطح دانش فناوري اطلاعات و سطح صلاحيت فني استفاده از كامپيوترهاي شخصي و كاربردهاي عمومي آن براي همه شهروندان در سطح اروپا و بين‌الملل.
3- تضمين اين امر كه كاربران كامپيوتر در استفاده از كامپيوتر شخصي مهارت كافي را دارند.
4- افزايش بهره‌وري همه كاربراني كه در كارشان، نياز به استفاده از كامپيوتر دارند.
5- بهتر نمودن بازگشت سرمايه‌گذاري در فناوري اطلاعات.
6- مهيا نمودن يك شرايط پايه براي اينكه همه مردم ، فارغ از نوع تحصيلات و تجربيات قبلي‌شان بتوانند عضو يك جامعه اطلاعاتي باشند.
ب) ويژگيها و فوايد ICDL :
امروزه، مهارتهاي كامپيوتري اهميت روزافزوني براي مردم در كليه امور زندگي پيدا كرده است. ICDL يك گواهينامه فناوري اطلاعات براي همه شهروندان است و براي همه كساني كه به آن نياز دارند (و يا علاقه‌مند به آن هستند) دانش فني استفاده از كامپيوتر شخصي را مي‌آموزد. اين گواهينامه براي همه مردم - در هر كاري كه انجام مي‌دهند - و افراد جوياي كار در هر سني كه هستند مناسب است. بعضي از ويژگيهاي مفيد ICDL را چنين مي‌توان برشمرد :
1- گواهينامه مهارت براي استفاده از فناوري اطلاعات براي همه
2- يك روش ابتكاري و ملموس براي اندازه‌گيري و تاييد مهارتهاي هر فرد
3- يك الگو براي آموزش و يادگيري در جامعه اطلاعاتي
4- يك مدل بسيار موثر براي ارزيابي فارغ‌التحصيلان آموزش فناوري اطلاعات
5- اطلاع‌رساني به عموم مردم براي مشاركت فعال در توليد و توزيع اطلاعات
6- يك صلاحيتنامه منعطف و قابل دسترسي كه امكان تحرك و پويايي دارنده آن را افزايش مي‌دهد.
ج) مخاطبان ICDL :
مخاطبان ICDL عموم افرادي است كه مي‌خواهند به شايستگي از كامپيوتر شخصي استفاده ببرند: از جمله كاركنان و كارمندان، دانش‌آموزان و شهروندان. اين گواهينامه مدركي براي احراز صلاحيت آنها در استخدام ، ارتقاء و بهبود شغل مي‌باشد ( براساس مهارت موردنياز در استفاده از كامپيوتر). با اين تعريف ICDL محدوده وسيعي از جمعيت يك جامعه را براي آموزش و ارزيابي مدنظر قرار دارد.
