بخشی از مقاله
1چکیده
در طول تاریخ تکوین تمدنهاي بشري، انسان، همواره با انـواع بلایـاي طبیعـی دسـت بـه گریبـان بـوده اسـت و در بسیاري مواقع، خسارتهاي جبرانناپذیري ناشی از این بلایا بر جوامع بشري وارد شده است. زلزله، بـه عنـوان یـک پدیـده از جمله بلایاي طبیعی به شمار میرود که در اکثر منطقهها و ناحیههاي جهان بـه وقـوع مـیپیونـدد. و بـه عنـوان خشـنتـرین حادثهي طبیعی در کمین انسان است. تکانهاي زمینلرزه که ناشی از فعالیتهاي درونی زمین مـیباشـد. و در پـی جابجـایی قطعات به هم فشرده پوسته زمین دست کم با 40 کیلومتر قطر بروز مـی کنـد، هـر سـال خسـارات سـنگینی بـه بـار آورده و موجبات مرگ و میر، ویرانی اجتماعی و.... را فراهم میکند. آخرین تلاشهاي انسان معاصر براي مقابله با این حادثه خشـن و ویرانگر طبیعی، بهبود سازهها و ایمنسازي ساختمانها در برابر زلزله، به همراه تحقیقات وسیع براي شناخت علـل و چگـونگی پیشبینی این حادثه بوده است. در این میان کشور ما به عنوان یکی از نقاط مهم زلزلهخیز جهان بـه شـمار مـیرود کـه فاقـد تحقیقات جامع؛ برنامهریزي مؤثر، تعیین ریزپهنهبندي مناطق زلزلهخیز و... در طی دهههاي پیش بوده و پس از وقوع زلزلـه در دورههاي پر از هیاهو و شتاب، به اقداماتی دست زده شده است که حداقل امروز بازبینی مجدد آنهـا مـیتوانـد درس عبرتـی براي آیندگان باشد که فاجعهي زلزله رودبار، منجیل، اردبیل، خراسان، قزوین، همدان و در نهایت بم میتواند معـرف و گویـاي این واقعیت باشد. وجود ستاد مدیریت بحران در کشور و مناطق مختلف زلزلهخیز میتواند تا حـد زیـادي از خسـارت و تلفـات ناشی از زلزله بکاهد. چرا که با بررسی عملکردهاي قبل و بعد از وقوع زلزله و آمادگی در مقابل این پدیدهي طبیعی و آمـوزش مردم در جهت مقابله با بحرانهاي ناشی از آن، میتوان گام مؤثري در کاهش اثرات این حادثهي طبیعی برداشت.
کلید واژه: زلزله، مدیریت بحران، امداد فوري، سازماندهی، جبران.
اولین همایش سـراسـري محیط زیست، انـرژي و پدافند زیستی
The 1st National Conference on Environment, Energy and Biodefense
-2 مقدمه
کشور ما به دلیل موقعیت جغرافیایی که در آن استقرار یافته هر چند سال یک بار با زلزلهاي مخـرب و ویرانگـر روبـرو بوده است. کشور ایران با قرار داشتن در کمر بند لرزهخیز آلپ - هیمالیا از نظر خطر زمینلرزه از جمله کشورهـاي آسـیبپـذیر جهان است. از این رو هرگونه کوشش براي ارزیابی خطر مغتنم بوده، می تواند حرکتی در جهت هشـدار و جلـوگیري از تلفـات جانی و خسارات مالی فراوان زلزله باشد. ایران کشوري زلزلهخیز است و سوابق تاریخی آن شـاهدي بـر ایـن موضـوع اسـت. هرازگاهی زلزله بخشی از این کشور پهناور را در هم کوبیده وخسارات زیادي را بر پیکرهي آن وارد نموده اسـت. در یـک صـد سال گذشته حدود3500 زلزله در پهنهي ایران اتفاق افتاده است که از بین آن ها 530 زلزلـه بـا بزرگـی بیشـتر از 4 درجـه در مقیاس ریشتر رخ داده است.
با توجه به آمار موجود به طور متوسط در ایران هر سال یک زلزله بزرگ و هر 10 سال یک زلزله با بزرگی 7 درجـه در مقیاس ریشتر به وقوع پیوسته است و سالانه حدود 200 زلزله کوچک و بزرگ در گوشـه و کنـار ایـران رخ داده کـه حـاکی از لرزهخیزي شدید این ناحیه از کرهي زمین میباشد. از سوي دیگر جمعیت ایران در طول صد سال گذشته همـواره حـدود یـک درصد جمعیت دنیا بوده است، اما متأسفانه تلفات جانی ناشی از زلزله در آن حدود 6 درصد تلفات جانی ناشی از زلزلـه در کـل دنیا بوده است. زلزله از جهات گوناگون بر جنبههاي مختلف اقتصادي، اجتماعی، ایمنی و ... کشور تأثیر مـیگـذارد کـه تلفـات انسانی وخسارات مالی مهم ترین آنها هستند. به هر حال توجه خـاص بـه وضـعیت شـهرهـا و روسـتاهاي کشـور از دیـدگاه آسیبپذیري و شناخت وضعیت موجود و برنامهریزي مدیریت بحران جهـت مقابلـه بـا بحـرانهـاي ناشـی از زلزلـه در آنهـا ضروري است. از این رو در پژوهش حاضر تعریفی از زلزله، مدیریت بحران در زمان وقوع زلزله، همچنین رفتارهاي قبل و بعـد از وقوع زلزله، مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. در نهایت منظور این پژوهش بر اساس اهداف زیر تهیه میگردد.
-1 بررسی تعریف و مفهوم زلزله و علل پیدایش آن. -2 پراکندگی زلزله در جهان و ایران.
-3 ارائه تعریف و مفهومی از مدیریت بحران.
-4 بررسی رفتارها و عملکردهاي قبل و بعد از وقوع زلزله.
-5 ارائه پیشنهادها و راهکارهایی براي تقلیل اثرات زیانبار زلزله.
-3 روش تحقیق
این پژوهش سعی در شناخت عوامل و مؤلفههاي مؤثر در شکلگیري پدیدهي زلزلـه بـه عنـوان یـک بـلاي طبیعـی، ضرورت وجود مدیریت بحران قبل و بعد از وقوع زلزله و ارائه راهکارهایی جهت مقابله با این پدیده دارد. بـه همـین دلیـل بنـا به ماهیت و نیازهاي آن بر روش تحقیق توصیفی، تاریخی، تجربی، و تحلیلی استوار خواهد بود. مجموعهي اطلاعاتی از منـابع کتابخانهاي استخراج و بر اساس یک رابطهي علت و معلولی در جهت دستیابی به اهداف تحقیق مورد تجزیه و تحلیـل قـرار میگیرند. به همین دلیل این پژوهش مراحل زیر را پشت سر خواهد گذاشت:
اولین همایش سـراسـري محیط زیست، انـرژي و پدافند زیستی
The 1st National Conference on Environment, Energy and Biodefense
-1 مرحلهي اول: تهیه و تدوین اطلاعات مورد نیاز. -2 مرحلهي دوم: جمعآوري اطلاعات مورد نیاز.
-3 مرحلهي سوم: تجزیه و تحلیل اطلاعات گرداوري شده. -4 مرحلهي چهارم: نتیجهگیري و ارئهي راهکارها.
اطلاعات مورد نیاز این تحقیق به طور عمده از طریق منابع کتابخانهاي مراکز علمی هم چون دانشگاه شـهید بهشـتی تهران، مراکز تحقیقاتی هم چون بخش تحقیقات سازمان عمران و بهسازي شهري وابسـت بـه وزارت مسـکن و شـهرسـازي کشور و کتابخانهي عمومی استان ایلام گردآوري شده است.
-4 ادبیات و سوابق موضوع
ادبیات سوابق و اطلاعات حاصل از آن در بررسی موضوع، مدد کار و مکمل مطالعه است. به علاوه محقق نسـبت بـه موضوع اشراف زیادتري پیدا میکند و بر اطلاعات او در زمینهي موضوع مورد مطالعه افزوده میشود. از طرفی دوباره کـاري و تکرار صورت نمی گیرد و متغیر هاي مورد نیاز و مورد نظر در مطالعه را شناسایی دقیقتر و روابط علل و معلـول آنهـا را بهتـر درمییابد.( حافظنیا، 1377، صص .(73-74
اگر نگاهی مختصر به تاریخ موضوع داشته باشیم؛ در مییابیم چگونه این موضوع مد نظر محققان قرار گرفتـه اسـت و تا چه اندازه در مطالعات به آن توجه شده است. به طور کلی با توجه به پیچیدگی موضوع و شکلهاي خـاص تحقیـق در ایـن زمینه به طور ویژه مطالعات اندکی صورت گرفته است. از جمله » برنامهریزي مقابله با خطرات طبیعی« عنوان تحقیقـی اسـت که ژیلا پویان در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد در دانشکده معماري و شهرسازي داشنگاه شهید بهشتی بـه انجـام رسـانیده است. که در پایان تحقیق، اصول و مبانی برنامهریزي مقابله با زلزله در شهر تهران، به عنوان نخستین گـام در کـاهش اثـرات نامطلوب ناشی از زلزله و ایجاد آمادگی جهت برخورد با عوارض آن ارائه شده است. کنفـرانس بـینالمللـی بلایـاي طبیعـی در مناطق شهري توسط دفتر مطالعات و برنامهریزي شهر تهران در سال 1378 در سـه بخـش زلزلـه، سـیل و مـدیریت بحـران برگزار شد، که از جمله مقاله هاي ارائه شده » نقش فرم شهر در کاهش آسیب پذیري در برابر زلزله، برنامهریزي شهري جهـت کاهش آسیبپذیري، عوامل مؤثر در سیل گیري شهرهاي ایران و «.... میباشـد. » زلزلـه، کـاهش آسـیبپـذیري و الگوهـاي بازسازي« عنوان سمیناري است که توسط استانداري فارس و دانشگاه شیراز در سال 1375 در شهر شیراز برگزار شد. در ایـن سمینار نیز راهبردها و راه کارهاي کاهشآسیبپذیري شهرها و الگوهاي مرمتی و بازسازي در نواحی زلزلـهزده مـورد بررسـی قرار گرفته است. هم چنین کمیتههاي فرعی کاهش اثرات بلایاي طبیعی، تحقیقاتی در خصوص موضوعهاي مختلف بلایـاي طبیعی به انجام رسانیده است. به جز از چند مقاله و تحقیق پراکنده و غیر منسجم و برگزاري چند کنفرانس و سـمینار و انجـام پاره از تحقیقات توسط سازمان هاي مسئول، متأسفانه کار زیادي در این زمینه به صورت موردي بر روي شهرها و روسـتاهـاي کشور صورت نگرفته است.
