بخشی از مقاله
مراحل ساختن ساختمان
مقدمه
بدرستي قدمت استفادۀ بشر از سرپناه و يا بطور كلي به مفهوم امروزي قدمت استفادۀ بشر از مسكن معلوم نيست ولي تقريباَ آنرا مي¬توان همزمان با پيدايش بشريت دانست ، زيرا چنين گمان مي¬رود كه بشر از همان ابتدا براي محصون ماندن ازبرف و باران و سرما و گرما و حملۀ حيوانات و همچنين حملۀ سايراقوام به غارها پناه برده و اين غارها را مي¬توان اولين محل سكونت براي بشر دانست و از آن زمان تا كنون انسانها هميشه بفكر آن بوده¬اند كه مسكني راحت¬تر و بهتر براي خود تهيه نمايند.
در قرون اخير كه رشد جمعيت در در دنيا و بطورچشمگيري رو به ازدياد نهاد و بشر از لحاظ علمي و فني مشكلات بسياري را حل نمود، در ساختن مسكن نيز مانند ساير امور تحولات عمده¬اي بوجود آورد و ديگر ساختن خانه¬هاي تك واحدي جوابگوي احتياجات جوامع بشري نبود. به همين علت سيستم خانه¬سازي بكلي دگرگون شده و استفاده از مصالح مقاوم نيز مانند فولاد و سيمان در ساختمان رايج گرديد و در اثر دسترسي به اين مصالح و امكانات ديگر گسترش شهرها از افقي به عمودي تبديل شد و امر آپارتمان سازي در ساختمانهاي چندين طبقه متدوال گرديد.
با وجود اينكه هر ساله به مقدار زيادي به تعداد مسكن اضافه مي¬شود و در بيشتر ممالك پيشر فته تخريب ساختمانهاي قديمي نيز در شر ايط معمولي مجاز نمي¬باشد. بعبارت ديگر بجاي چند واحد جديد يك واحد مسكن قديمي را خراب نمي¬كنند. هنوز در هيچ يك از ممالك دنيا مشكل مسكن حل نشده، بلكه هر روزه به تعداد متقاضيان مسكن اضافه مي¬شود و هنوز حتي در هيچ يك از ممالك دنيا قسمت عمده¬اي از درآمد خانواده صرف سكونت مي¬گردد.
بدين لحاظ در تمام دنيا خصوصاً در مملكت ما مي¬بايد به امر ساختن مسكن و استفادۀ هر چه بهتر و بيشتر از مصالح ساختماني توجه مخصوص بشود و براي رسيدن به اين هدف ابتدا بايد بطور دقيق ساختمان و انواع آن و اجزاء تشكيل دهندۀ آنرا بشناسيم.
مرحله اجرائي يك سازه را مي¬توان يكي از اساسي¬ترين بخش-هاي ايجاد آن دانست كه در حقيقت تكميل كننده روند طراحي و محاسبات سازه¬¬اي بوده و تضمين كننده استفاده مطلوب و ايمن از ساختمان ميباشد.
پروژه¬هايي كه در جريان مراحل و روند اجرائي آن قرار داشتيم داراي اسكلت بتني با سقف تيرچه بلوك بوده كه طراحي، محاسبه و نظارت بر اجراي آن بعهده شركت مهندسين مشاورطرح هفتم بوده است.
در تهيه و تنظيم اين گزارش نهايت تلاش بعمل آمده است كه در راستاي نقطه نظرات ارشادي آن استاد محترم نكات و مواردي كه در حين اجراي پروژه مشاهده گرديده است و طرق حل مسائل اجرائي ملحوظ گردد.
فصل 1
مراحل مختلف ساختن يك ساختمان
1-1- بازديد زمين و ريشه¬كني
قبل از شروع هر نوع عمليات ساختماني بايد زمين محل ساختمان بازديد شده و وضعيت و فاصله آن نسبت به خيابانها و جاده¬هاي اطراف مورد بازرسي قرار گيرد و همچنين پستي و بلندي زمين با توجه به نقشه ساختمان مورد بازديد قرارگرفته در صورتيكه ساختمان بزرگ باشد، همه پستي و بلندي و ساير عوارض زمين مي¬بايد به وسيله مهندسين نقشه بردار تعيين گردد و همچنين بايد محل چاه-هاي فاضلاب و چاه¬آبهاي قديمي و مسير قنات¬هاي قديمي كه ممكن است در هر
زميني موجود باشد تعيين شده و محل آن نسبت به پي¬سازي مشخص گردد و در صورت لزوم مي¬بايد اين چاه¬ها با بتن و يا شفته پرشود و محل احداث ساختمان نسبت به زمين تعيين شده و نسبت به ريشه¬كني (كندن ريشه¬هاي نباتي كه ممكن است درزمين روئيده باشد) آن محل اقدام شود و خاكهاي اضافي به بيرون حمل گردد و بالاخره بايد شكل مهندسي زمين و زواياي آن كاملاً معلوم شده و با نقشه ساختمان مطابقت داده شود.
1-2- پياده كردن نقشه:
پس از بازديد محل و ريشه¬كني اولين قدم درساختن يك ساختمان پياده كردن نقشه مي¬باشد. منظوراز پياده¬كردن نقشه يعني انتقال نقشۀ ساختمان از روي كاغذ بروي زمين با ابعاد اصلي(يك به يك) بطوريكه محل دقيق پي¬ها و ستون-ها و زيرزمين¬ها و عرض پي¬ها روي زمين بنحوي مشخص باشد . همزمان با ابعاد ريشه¬كني و بازديد محل بايد قسمتهاي مختلف نقشۀ ساختمان مخصوصاً نقشۀ پي¬كني كاملاً مورد مطالعه قرارگرفته بطوري كه در هيچ قسمت نقطۀ ابهامي
باقي نماند. بعداً اقدام به پياده¬كردن نقشه بشود. بايد سعي شود حتماً در موقع پياده¬كردن نقشۀ پي كني استفاده گردد. براي پياده كردن نقشه ساختمانهاي مهم معمولاً از دوربين-هاي نقشه¬برداري استفاده كرد. براي پيا ده¬كردن نقشۀ ساختمانهاي معمولي و كوچك از متر و ريسمان بنائي كه به آن ريسمان كار هم مي¬گويند، استفاده مي¬گردد. براي پياده كردن نقشه با متر و ريسمان كار ابتدا بايد محل كلي ساختمان را رو ي زمين مشخص نموده و بعد با كشيدن
ريسمان دريكي از امتدادهاي تعيين شده و ريختن گچ يكي از خطوط اصلي ساختمان را تعيين مي¬نماييم و بعد خط ديگر ساختمان را كه معمولاً عمود بر خط اول مي¬باشد با استفاده از خاصيت قضيه فيثاغورث (در مثلث¬هاي قائم¬الزوايه مجذور وتر مساوي است با مجموع مجذورات دو ضلع ديگر) رسم مي-نمائيم. معمولاً در اصطلاح بنائي استفاده از اين روش را 3و4و5 مي¬گويند.
زيرا در اين طريق معمولاً اضلاع مثلث 3متر و 4متر و وترمثلث 5 متراست و براي مكانهاي كوچكتر يا بزرگتر مي¬توان از مضربهاي اين اعداد استفاده نمود، مانند 30و 40 و 50 سانتي¬متر و يا 6متر و 8متر و از 10متر. بهرحال امتداد AY كه عمود بر امتداد خطAX مي-باشد بدست مي¬آيد.
آن گاه ساير خطوط را موازي با دو خط فوق¬الذكر رسم مي-نمايند. ممكن است به علت قناس بودن زمين دو خط كناري نقشه برهم عمود نباشد. دراين صورت يكي ازخطوط مياني نقشه را كه حتماً بر خط اول عمود است انتخاب و رسم مي-نمائيم. ممكن است براي عمود كردن خطوط از گونياي بنائي استفاده نمود. در اين صورت دقت كار كمترمي¬باشد. در موقع پياده كردن نقشه ب
راي جلوگيري از جمع شدن خطاها بهتر است اندازه¬ها را هميشه از يك نقطۀ اصلي كه آنرا مبدأ مي¬ناميم، حساب نموده و روي زمين منتقل نمائيم بهتر است ابتدا از نقطۀA طول 3متر را جدا نموده تا نقطۀ Bبدست آيد. آنگاه دوباره از نقطۀA طول 7متر را (مجموع دو اندازه) جدا مي¬نمائيم تا نقطه C بدست آيد. براي ساير اندازه¬ها نيز هميشه بايد از نقطۀ A اندازه بگيريم.
بعد از اتمام كار پياده كردن نقشه و قبل از اقدام به گود برداري يا پي¬كني بايد حتما ً مجدداً اندازه¬هاي نقشۀ پياده شده را كنترل نما ئيم تا حتي¬المقدور از وقوع اشتباهات احتمالي جلوگيري شود. براي اينكه مطمئن شويم زواياي بدست آمدۀ اطاقها قائمه مي¬باشد بايد دو قطر هر اطاق را اندازه بگيريم. چنانچه مساوي بودند ، آن اطاق گونيا مي¬باشد. به اين كار اصطلاحاً چپ و راست مي¬گويند. البته چنانچه در اين مرحله اطاقها در حدود 3 الي 4 سانتي متر گونيا
باشد ندارد زيرا با توجه به اينكه پي¬ها هميشه قدري پهن¬تر از ديوارهاي روي آن مي¬باشند لذا در موقع چيدن ديوار مي¬توان ناگونيائيها را برطرف نمود بطور كلي بايد هميشه توجه داشت كه پياده كردن نقشه يكي حساس-ترين و مهم¬ترين قسمت اجراي يك طرح بوده و كوچكترين اشتباه درآن موجب خسارتهاي فراوان مي¬شود.
1-3- رُپر
با توجه به اينكه هر نقطه از ساختمان نسبت به سطح زمين داراي ارتفاع معيني مي¬¬باشد كه بايد در طول مدت اجرا در هر زمان قابل كنترل باشد. براي جلوگيري از اشتباه قطعه بتني با ابعاد دلخواه (مثلاً 40×40 با ارتفاع 20سانتي¬متر) در نقطه¬اي دورتر از محل ساختما ن مي¬سازند بطوريكه در موقع گودبرداري و يا پي¬كني به آن آسيب نرسد و در طول مدت ساختمان تمام ارتفاعات رابا آن مي¬سنجند باين قطعه بتني اصطلاحاً رپر مي¬گويند. دربعضي از ساختمانهاي كوچكتر روي اولين قسمتي كه ساخته مي¬شو (مانند اولين ستون) علامتي مي¬گذارند و بقيه ارتفاعات را نسبت به آن مي¬سنجند.
1-4-گودبرداري
بعداز پياده¬كردن نقش و كنترل آن در صورت لزوم اقدام به گودبرداري مي¬نمايند. گودبرداري براي آن قسمت از ساختمان انجام مي¬شود كه درطبقات پايين¬تر از كف طبيعي زمين ساخته مي¬شود، مانند موتور خانه¬ها و انبارها و پاركينگ¬ها و غيره. در موقع گودبرداري چنانچه محل گودبرداري بزرگ نباشد از وسائل معمولي مانند بيل و كلنگ و فرقون (چرخ دستي) استفاده
مي¬گردد. براي اين كار تا عمق معيني كه عمل پرتاب خاك با بيل و به بالا امكان پذير است (مثلاً2متر) عمل گودبرداري را ادامه مي¬دهند و بعد از آن پله¬اي ايجاد نموده و خاك حاصله از عمق پائين¬تر از پله ايجاد شده ريخته و از روي پله دوباره به خارج منتقل مي¬نمايند.
براي گودبرداريهاي بزرگتر استفاده ازبيل و كلنگ مقرون به صرفه نبوده و بهتر است از وسايل مكانيكي مانند لودر و غيره استفاده شود. در اينگونه موارد براي خارج كردن خاك از محل گودبرداري و حمل آن به خارج كارگاه معمولاً از سطح شيبدار استفاده مي¬گردد بدين طريق كه درضمن گودبرداري سطح شيبدار در كنارگود براي عبور كاميون و غيره ايجاد مي¬گردد كه بعد از اتمام كار اين قسمت به وسيله كارگر برداشته مي¬شود.
1-5- تا چه عمقي گودبرداري را ادامه مي¬دهيم:
ظاهراً حداكثرعمق مورد نياز براي گودبرداري تا روي پي مي¬باشد. بعلاوه چند سانتي¬متر بيشتر براي فرش كف و عبور لوله¬ها (در حدود 20سانتي متر كه 6سانتي متر براي فرش كف و 14متر براي عبور لوله مي¬باشد) كه دراين صورت مي¬بايد محل پي¬هاي نقطه¬اي يا پي¬هاي نواري و شناژها را با دست خاك¬برداري نمود. ولي بهتر است كه گودبرداري را تا زير سطح پي¬ها ادامه بدهيم، زيرا در اين صورت اولاً براي قالب بندي پي¬ها آزادي عمل بيشتري داريم. در نتيجه پي¬هاي ما تميزتر و درست¬تر خواهد بود و در ثاني مي¬توانيم خاك حاصل از چاه كني و همچنين
نخاله¬هاي ساختمان را در فضاي ايجاد شده بين پي¬ها بريزيم كه اين مطلب از لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه مي¬باشد، زيرامعمولاً در موقع گودبرداري كاربا ماشين صورت مي¬گيرد در صورتيكه براي خارج نمودن نخاله¬ها و خاك حاصل از چاه فاضلاب از محيط كارگاه مي¬بايد از وسايل دستي استفاده نمائيم كه اين امر مستلزم هزينه بيشتري نسبت به كار با ماشين مي¬باشد.
البته در مورد پي¬هاي نواري اين كار عملي نيست زيرا معمولاً پي¬سازي در پي¬هاي نواري با شفته آهك مي¬باشد كه بدون قالب بندي بوده و شفته در محل پي¬هاي حفر شده ريخته مي¬شود در اين صورت ناچار هستيم در ساختمانهائي كه با پي¬نواري ساخته مي¬شود اگر به گود¬برداري نياز داشتيم گودبرداري را تا روي پي¬ ادامه دهيم.
1-6- استفاده از ديوارهاي مانع
چون ايجاد شيب مورد لزوم موجب كاراضافي براي حمل خاك بيشتر به خارج و انتقال مجدد آن بعد از ساختن ديوار مورد لزوم به پشت ديوار است لذا براي جلوگيري از پرداخت هزينه بيشتر و عدم انجام كار اضافي در موقع گودبرداري در زمينهاي سست بعضي وقتها در صورت امكان اقدام به ايجاد ديوارهاي مانع مي¬نمايند. ديوارهاي مانع داراي انواع مختلف مي¬باشد.
1-7- ديوارهاي مانع چوبي
اين نوع ديوارها از تخته¬هايي بعرض 20الي30سانتي¬متر و ضخامت 4الي 5 سانتي¬متر تشكيل شده است اين تخته¬ها را در اطراف محل گودبرداري مي¬كوبند و عمل كوبيدن را معمولاً با چكشهاي مكانيكي انجام مي¬دهند و آنرا قدري بيشتر از عمق مورد نياز در زمين مي¬كوبند. نظر به اينكه اين تخته¬ها در موقع عبور از لايه¬هاي مختلف زمين ممكن است به قطعات سنگي برخورد نموده و بشكند و به قسمتهاي انتهايي اين تخته¬ها صفحات فولادي نوك تيز نصب مي¬نمايند تا هم از شكستن آنها جلوگيري نموده و هم عمل فرورفتن آسانتر شود.
1-8- ديوارهاي مانع فلزي:
براي ايجاد ديوارهاي مانع گاهي اوقات بجاي استفاده از تخته¬ها از صفحات فلزي كه داراي ضخامت كمتري بوده و در نتيجه بهتر در زمين فرو ميرود و قدمت مقاومت آن نيز بيشتر است استفاده مي¬نمايند.
1-9- خروج آب از محل گودبرداري:
چنانچه در موقع گودبرداري در زمينهايي كه آبهاي تحت الارضي در سطح¬هاي بالا قرار دارد در محل گودبرداري آب جمع شود بهتر است كه حوضچه كوچكي در وسط گود حفر نموده و آبهاي حاصله رابه اين حوضچه هدايت نمائيم و بعداً آبهاي جمع شده رابا توجه به سرعت جمع شدن بوسيله سطل و يا پمپ بخارج منتقل مي¬كنيم.
فصل دوم
قالب بندي
در كارگاههاي ساختمانهاي بتني سه كارگاه وجود دارد كه هم زمان به كارخود ادامه مي¬دهند اين سه كارگاه عبارتند از كارگاههاي بتن¬سازي-آرماتوربندي و قالب بندي از آنجا كه بتن قبل از سخت شدن روان مي¬باشد لذا براي شكل¬دادن به آن احتياج به قالب داريم. قالبهائي كه براي بتن ساخته مي¬شود اغلب چوبي مي¬باشد براي كارهاي سري¬سازي از قالبهاي فلزي نيز استفاده مي¬شود.
قالبها و داربستهاي زير آن علاوه بر شكل دادن به بتن وزن آنرا نيز تا زمان سخت شدن تحمل مي¬نمايند. بدين لحاظ اگر در اجراي آن دقت كافي نشود ممكن است در موقع بتن ريزي واژگون شده موجب خسارت شود در ساختمانهاي بزرگ براي قالب¬¬بندي نيزمحاسبه انجام مي¬گيرد و نقشه اجرائي تهيه مي¬گردد ولي در ساختمانهاي كوچك بعلت كمي حجم بتن احتياج به محاسبه و تهيه نقشه براي قالب¬بندي و داربست آن ندارد
.
شكل قطعات بتني به اندازه آنها كه بايد ريخته شود بايد بوسيله قالب تهيه شود. تخته و چوبي كه براي قالب-بندي مصر ف مي¬شود بايد كاملاً خشك بوده و در برابر رطوبت تغيير شكل ندهد زيراشكل قالب موجب تغيير شكل بتن گشته و در شكل تيرها و ستونها و همچنين ممانهاي وارده بر آنها موثر مي¬باشد. در ايران معمولاً از تخته¬¬اي كه به نام چوب روسي معرو ف مي¬باشد براي قالب¬بندي استفاده مي¬نمائيم.
اين تخته¬ها بايد به تنداززه كافي نرم باشد تا در موقع نجاري دچار اشكال نشويم و از طرفي بايد آن چنان محكم باشد كه بتواند وزن بتن و آرماتورها و كارگران بتن¬ريزي و وسائل بتن¬ ريزي از قبيل چرخ دستي- ويبراتور و غيره را بنحوي تحمل نمايد.
تخته¬هايي كه براي قالب¬بندي مصرف مي¬شوند بايد از نوع چوبهاي صمغدار (كاج) و (صنوبر) يا جنگلي و يا مشابه باشد و مصرف چوب سفيد جز براي قالب شالوده و يا قالب بتن¬هاي بدون آرماتور مجاز نيست و داربست بايد
به اندازه كافي انعطاف¬ناپذير باشد بطوريكه بعد از ريختن بتن تغيير شكل ندهد. ¬ ¬
ضخامت تخته¬هاي مورد مصرف در مورد ستونها و كف تيرها حداقل 3سانتي¬متر و ضخامت تخته¬هاي گونه تيرها و قالب دالها حداقل 2 سانتي¬متر مي¬باشد و پهناي تخته¬ها متناسب با ابعاد قطعه¬اي مي¬باشد كه قالب براي آن ساخته مي¬شود مثلاً براي تيري به پهناي 30 سانتي¬متر بايد از دو عدد تخته به پهناي 15 سانتي¬متر استفاده نمود. ولي معمولاً در
قالب¬بندي از تخته¬هائي به پهناي15تا20 سانتي¬متر و طول 4 سانتي¬متر استفاده نمايند. معمولاً سطح تماس بتن و تخته قالب¬بندي را بوسيله روغن¬هاي معدني خنثي شده ( بدون اسيد و قليا) چرب مي¬نمايند در هرحال بايد از روغني استفاده نمود كه درواكنشهاي شيميائي سيمان دخالت نداشته باشد.
1-2- قالب¬بندي با چوب¬
قالب چوبي داراي خاصيت شكل¬پذيري بوده و اجراي هر طرحي از آن بسادگي امكان¬پذير است و ازطرفي از قالب فلزي بمراتب ارزانتر مي¬باشد، در اكثر عمليات بتني مورد استفاده قرار مي¬گيرد.
در عين حال لازم است طراحي قالب با دقت هرچه بيشتر صورت گيرد تا با توجه به استفاده مكرر(حداقل سه بار) ضايعات و پرت آن به حداقل ممكن كاهش يابد.
جنس قالب سقف در اين پروژه چوبي بوده و در حين اجراء تخته را بگونه¬اي با پشت بند مهار ميكردند كه قالب نه از اطراف خم شود و نه جداره¬هاي خارجي آن از هم دور شوند.
فواصل پشت بندها را به تناسب تنظيم مي¬نمايند (معمولاً كمتر يا يكمتر) تا احتمال شكستن يا كماني شدن قالب را ازبين ببرند.
جداره¬ داخلي قالب حتي¬المقدور بايد صاف و روغن خورده باشد و نيز فواصل قالب¬ها بايد درزگيري شود تا شيرابه بتن در حين اجراء خارج نگردد و همچنين براي نگهداري قالب زير سقف از شمع و گوه استفاده مي¬شود. گوه اغلب دوتائي و معكوس هم و براي محكم كردن شمع¬ها بكار مي¬برند.
قبل از بتن¬ريزي بايد شمع¬ها بدقت كنترل شوند كه هيچيك آزاد نباشند، چون مكرر ديده شده كه در اثر عبور و مروركارگران و برخورد با شمع¬ها يا گوه¬ها شمع آزاد شده كه در هنگام بتن¬ريزي ايجاد مشكلات عديده مي¬نمايد.
چنانچه محل قرارگيري شمع روي زمين سست واقع گردد، زير پايه شمع را يا تخته¬¬هاي عريض جهت تقسيم فشار تثبيت مي-كنند.
يكي از نكات مهم حضور استادكار قالب¬بند در هنگام بتن-ريزي در محل مي¬باشد چون ندرتاً اتفاق مي¬افتد كه در حين بتن¬ريزي يا ويبره كردن يكي از قالب¬ها از محل خود خارج شده و حضور نامبرده باعث تسريع دررفع مشكل مي¬گردد.
براي اينكه آرماتورها به جداره¬ها قالب نچسبد از لقمه-هاي بتني بفواصل معين استفاده مي¬گردد.
جهت اجراء و كنترل قالب و سقف تيرچه بلوك، ابتدا گروه نقشه¬بردار روي تمامي ستونها، ارتفاعي را بعنوان تراز مشخص و علامت¬گذاري مي¬نمايند، سپس با كمك اين علائم و ريسمان كشي در تمام سطح طبقه، آن تراز در فواصل ستونها تعيين مي¬گردد، آنگاه بوسيله چوب علامت¬دار فاصله زير تيرچه¬ها تا ريسمان كنترل و با اضافه و كم كردن گوه¬ها و يا جابجائي آنها، ارتفاع مناسب بدست مي¬آيد.
2-2- قالب فلزي:
قالب¬هاي فلزي به مراتب از قالب¬هاي چوبي گرانتر تمام مي¬شود و در ساختمانهاي بتني از قالب فلزي استفاده مي-شود. اول آنكه بخواهيم از بتن اكسپز استفاده نمائيم. بعبارت ديگر بعد از قالب¬برداري روي بتن را با مصالح ديگر از قبيل گچ و خاك و يا سيمان و يا سنگ نپوشانيم در اين حالت بايد سطح بتن كاملاً صاف بوده و كرمو نباشد قالب¬چوبي سطح بتن را تا اين حد صاف تحويل نمي¬دهد لذا مجبوراً در اين قسمتها از ساختمان كه بتن درنما ديده ميشود از قالب فلزي استفاده مي¬نمائيم.
گاهي نيز در مواردي
كه بتن اكسپز مي¬باشد مخصوصاً از قالب چوبي استفاده مي¬نمايند تا نقش چوب روي بتن منقوش شود.
در حالت دوم قالب فلزي هنگامي مقرون به صرفه است كه بخواهيم چندين ساختمان هم شكل را كه اصطلاحاً هم¬ تيپ مي-گويند در يك زمان بتن¬ريزي نمائيم در اين حالت بهتراست ازقالب فلزي استفاده نمائيم. البته قالب فلزي انواع مختلف دارد كه بعضي از آنها در نماسازي باقي مي¬ماند و بعلت گران بودن تخته در اغلب ساختمانهاي بتني براي ريختن ستون از قالب فلزي استفاده مي¬نمايند.
براي اجراي ستونهاي پروژه از قالب فلزي استفاده گرديد. با استفاده از اين قالب شيره بتن تقريباً بطور حفظ شده و رويه بتن صاف و صيقلي مي¬گردد.
از اين قالب¬ها بدفعات مي¬توان استفاده نمود و بايد قبل از سوار نمودن، جداره داخلي آنرا كاملاً چرب نمود.
اين قالب¬ها استحكام خوبي در هنگام بتن¬ريزي و ويبره زدن داشته و با پيچ و مهره بهم وصل مي¬شوند. شاقول بودن قالب را با جابجا نمودن پشت بندها تنظيم مي¬نمايند.
براي اينكه قالب بندي ساده¬تر و دقيق¬تر گردد و از پيچيدگي قالب جلوگيري شود بعضاً از رامكا استفاده مي¬شود.
براي اينكار قالب چوبي يا فلزي بابعاد ستون موردنظر و بارتفاع حداكثر 10تا15سانتي¬متر در پاي ستون بسته و درون آنرا با بتن پرسيمان بتن ريزي كرده و مي¬كوبند.
پس از خشك شدن بتن قالب را باز كرده و قالب اصلي را به فرم ايجاد شده در پاي ستون مي¬بندند.
چون با اين اقدام هماهنگي بتن در پاي ستون از بين رفته و در محل تماس رامكا با بتن اصلي ستون اتصال كاملي بوجود نمي¬¬¬آيد و دراثر تكان ناشي از زلزله امكان تخريب ستون ازاين نقطه زياد است، لذا از اجراء رامكا در كارگاه جلوگيري بعمل مي¬آمد.
3-2- قالب پله بتني
اين قالب بايد با دقت زيادي ساخته شود و مختصات افقي مبدأ پله و ارتفاع چوب بست دقيقاً كنترل و طبق تقشه اجرا شود.
براي ساختن قالب پله بتني ابتدا قالب لازم طبق مشخصات نقشه ساخته مي¬شود و پس از استوار نمودن قالب توسط چوب بست آرماتورهاي لازم داخل قالب قرارداده مي¬شود. قالب و چوب بست تا زماني كه بتن پله كاملاً محكم نشده است بايد در محل خود باقي نماند.
بتن ريزي پله¬هاي بتني نيز با دقت مضاعف اجراء مي¬شود، چون ضخامت بتن پله¬ها زياد نيست و احتمال كرمو شدن آن مي¬رود.
4-2- پايه زير قالب (شمع¬ها)
شمع¬ها بايد حتي¬الامكان يكبارچه و بدون وصله باشد، ولي چنانچه ارتفاع چهارتراش يا چوب گرد كم باشد بايد اتصال بطريقي انجام شود تا بار وارده را بخوبي تحمل نمايد. براي اتصال، دو سرقطعه را بهم جفت و بوسيله تخته¬هائي به طرفين پايه بطور مشترك ميخ مي¬نمايند.
5-2- باز كردن قالب
قالب را بايد هنگامي باز كرد و از بتن جدا نمود كه ستونها و ياتيرها و سقف¬هاي بتني بتوانند وزن خود را تحمل نمايند.
بعضي قسمت¬هاي قالب را كه فقط براي شكل دادن به بتن لازم هستند و باري جز در موقع بتن ريزي تحمل نمي¬كنند، مثل اطراف ستونها و يا گونه¬هاي تير را مي¬توان زودتر از مابقي قسمت¬ها بازكرد، ولي جز در مواقع ضروري اين كار انجام نمي¬شود و علت آنست كه در اثر كوچكترين برخورداري گوشه¬هاي بتن خواهد ريخت. معمولاً قالب ستون را حداقل سه روز بحال خود باقي مي¬گذارند ولي قسمت زيرتيرها و دال سقف بدليل بار زيادي كه به آن وارد مي¬شود لااقل ده روز تا دو هفته پس از بتن ريزي باز مي¬شود.
در هواي سرد بتن ديرتر سخت مي¬شود براي اينكه ازسخت شدن بتن و باربر نمودن آن مطمئن شويم بهتر است در موقع بتن ريزي چند نمونه از بتن را برداشته و در همان شرايط قطعه مورد نظر قرار دهيم و قبل از قالب برداري مقاومت نمونه¬ها را آزمايش كرده و در صورت رضايت بخش بودن اقدام به قالب برداري بنمائيم در اين مورد هرگز نبايد به مشاهدات چشمي اطمينان نمود در موقع قالب برداري بايد از برداشتن كليه پايه¬ها دريك مرحله خودداري نمود. بهتر است قالب¬ها را در مرحله اول يك در ميان برداشته و در مراحل بعد نيز بتدريج به قالب برداري ادامه دهيم. طبق نظر موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران مدت زماني كه بايد از اجزاء مختلف ساختمان بتني قالب برداري شود بقرار زير مي¬باشد.
قالب گونه تيرها- ديوارو ستون (قالب عمودي) 2 روز
قالب دالهاي دو طرفه 8 روز
قالب دالهاي يك طرفه و كف تير و دالهاي قارچي و سخت 6 روز
قالب كف تيرهاي بزرگ و شاه تيرهاي بزرگ 21 روز
پايه¬هاي اطمينان پس از برداشتن قالب 14 روز
زمان¬هاي مذكو ر در فوق براي هواي مناسب كه درجه حرارت آن از 5 درجه سانتي¬گراد كمتر نباشد تعيين شده چنانچه پس از ريختن بتن يخبندان شود بايد مدت نگهداري قالب را حداقل به اندازه مدت يخبندان اضافه كرد. قالب برداري بايد جزءجزء با كشيدن ميخ¬ها انجام شود و ضربه زدن به قالب و برداشتن ناگهاني آن مجازنيست.
فصل سوم
آرماتوربندي
آرماتوربندي يكي از دقيق¬ترين مراحل اجراي اسكلت بتن آرمه است كه در طي آن با توجه به ابعاد تير يا ستون و نقشه¬هاي اجرائي، آرماتورها را بگونه¬اي بهم مي¬بندند كه هم در حين بتن ريزي فرم خود را حفظ نمايد و هم فواصل آن بطور منظم در تمام طول قطعه بتني يكسان باشد.
براي حفظ فاصله عمودي آرماتورهاي زير و رو در فونداسيون از خرك و در پوترها از آرماتورهاي اوتكا استفاده مي¬شود.
ابتدا و انتهاي آرماتورها بصورت قلاب خم مي¬شود مگر در جاهائيكه طبق نقشه توصيه نگرديده است.
ميزان اورلب را معمولاً چهل برابر قطر آرماتورها در نظرمي¬گيرند.
از خاموت كه براي مقابله با تنش برشي بكار مي¬رود براي حفظ فاصله آرماتورها نيز استفاده مي¬شود و ميبايست دو سرآن بطور حلقه¬اي خم ¬شود. براي نگهداري آرماتورها و خاموت¬ها از سيم آرماتوربندي كه انعطاف زيادي دارد، استفاده مي¬شود.
از وظايف ناظر، كنترل تعداد و قطرآرماتورها، تعداد و قطر خاموت¬ها و رعايت فواصل آن و نيز محكم بودن آرماتورها در جاي خود مي¬باشد.
از طرفي رعايت فاصله قالب و آرماتور از طريق قرار دادن لقمه¬هاي بتني نيز كنترل مي¬گردد.
كليه نيروهاي كششي در ساختمان بوسيله ميل¬گردها تحمل مي¬شود بدين لحاظ در اجرا آرماتوربندي ساختمانهاي بتني بايد نهايت دقت به عمل آيد. براي تعيين كننده وجود دارد اول محاسبه- دوم آئين نامه در مورد اول مهندسين محاسب با توجه به مشخصات قطعه بتني قطر ميل¬گرد را تعيين نموده و در نقشه¬هاي مربوطه مشخص مي¬نمايد آنچه كه در اين كتاب در مورد آرماتور توضيح داده خواهد شد فقط مربوط به آئين نامه¬هائي مي¬باشد كه توسط مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران پيشنهاد شده است. كارگاه آرماتوربندي بايد در قسمتي جدا از كارگاه اصلي تشكيل گردد. در كارگاههاي كوچك آرماتورها را با دست (آچار گوساله و كارگاه) خم مي¬نمايند ولي در كارگاههاي بزرگ خم كردن آرماتور بوسيله ماشين انجام مي¬شود مسئول كارگاه آرماتور بندي بايد از روي نقشه تعداد و شكل هر آرماتور را تعيين نموده و به كارگران مربوطه داده و خم كردن هرسري را دقيقاً زير نظر داشته باشد تا طول آرماتور و محل خم كردن و زاويه خم كردن و طول قلابها طبق نقشه انجام مي¬شود.
در كارگاههاي بزرگ بايد حد رواني تاب كشش و ازدياد طول نسبي گسيختگي و غيره ميله گردها بوسيله آزمايشگاه تعيين و به اطلاع مهندس محاسب و مهندس كارگاه برسد ولي در كارگاههاي كوچك كه مصرف كل آرماتور آن از 50 تن بيشتر نيست آرماتورها بايد تميز بوده و در موقع كار فاقد گل و مواد روغني و مواد رنگي باشد. ميله گردها رابايد قبلاً بطول¬هاي مناسب بريده و بوسيله كشيدن صاف نموده و آنگاه مصرف نمائيم آرماتورها بايد طوري به هم بسته شود تا در موقع بتن¬ريزي از جاي خود تكان نخورده و جابجا نشود و فاصله آنها از يكديگربايد طوري باشد كه بزرگترين دانه بتن براحتي از بين آنها و در جاي خود قرار گيرد.
3-1-وصله كردن آرماتورها
با توجه به اينكه طول ميله¬گرد كه به بازار عرضه مي¬شود 12 متر مي¬باشد در اغلب قسمتهاي ساختمان مخصوصاً در شناژها ميله گردهائي با طول بيشتر مورد نياز و همينطور قطعات باقي مانده از شاخه¬هاي بلند كه بالاخره بايد مصرف شود. ناگزير از وصالي ميله گردها هستيم، بهتر است دقت شود حتي¬المقدور اين وصالي به حداقل برسد يعني در موقع برش كاري طوري اندازه¬ها را با هم جور كنيم كه ريزش آرماتورها زياد نباشد و در صورت اجبار اين اتصالات با نظر مهندس ناظردر جائي باشد كه تنش ها در آنجا حداقل است و بايد توجه شود كه در يك مقطع كليه آرماتورها وصالي شده نباشد. اتصال دو آرماتوردر ساختمانهاي بتن آرمه اغلب بصورت پوششي بوده و با روي هم آوردن دو قطعه انجام مي¬شود.
اين نوع اتصال براي آرماتورتا نمره 32 مجاز مي¬باشد و آن بدين طريق است كه دو قطعه آرماتور را در كنار هم قرار داده و بوسيله سيم آرماتوربندي بهمديگر متصل مي-نمايد طول روي هم آمدن دو قطعه بايد با اندازه قيد شده در نقشه باشد و چنانچه در نقشه¬ها قيد نگرديده باشد بايد بوسيله مهندس ناظر كارگاه تعيين شود اين طول معمولاً با اندازه40 برابر قطر ميله¬گرد مصرفي است.
در قطعات تحت خمش و خمش توام با فشار نبايد در يك مقطع بيش از نصف آرماتورها وصله¬دارباشد در قطعات تحت كشش و كشش توام با خمش نبايد بيش از ميله گردها در يك مقطع وصله¬دار باشد بجز اتصالات پوششي كه در بالا توضيح داده شده است اتصالات جوشي و جوشي نوك به نوك و جوشي پهلو به پهلو و اتصال جوشي با وصله و غيره نيز انجام مي¬شود.
فصل چهارم
اجراي بتن
4-1- ريختن بتن
در اين كارگاه از بتن آماده جهت بتن ريزي استفاده مي-گردد. پس از ورود ميكسر بتن از طريق جرثقيل و باكت و يا دستگاه پمپ بتن به محل مصرف انتقال و ريخته مي¬¬شود و هنگام ريختن بايد بتن همگن باشد.
جداره دروني قالب فلزي را بايد با روغن چرب نمود تا قالب براحتي از بتن جدا شده و نيز رويه قطعه بتن آسيب نبيند. قالب چوبي را نيز اغلب چرب مي¬كنند. گرچه مي¬توان قالب چوبي را نمناك نيز نمود. چرب نمودن قالب قبل از قرار گرفتن آرماتور انجام مي¬شود.
بتن را نبايد از فاصله زياد بداخل قالب پرتاب نمود، چون باعث جدا شدن دانه¬هاي درشت و ريز بتن مي¬گرد بنحوي كه دانه¬هاي درشت در كف و دانه¬هاي ريز در رو قرار مي-گيرند و بتن اصطلاحاً كرمو مي¬شود.
حداكثر ارتفاع مجاز رها كردن بتن حدود دو متر مي¬باشد و نيز در بتن ريزي ستونها دقت مي¬شود كه دانه¬هاي درشت روي آرماتورها گير نكنند زير آن خالي بماند.
قبل از بتن ريزي بايد كليه آرماتورها با نقشه كنترل شود، مخصوصاً دقت شود كه آرماتورها بهم ديگر با سيم آرماتوربندي بسته شده باشد و اگر جائي فراموش شده باشد مجدداً بسته شود. فاصله آرماتورها يكنواخت باشد زيرا اغلب اتفاق مي¬¬افتد كه در تيرهاي اصلي كه آرماتورها نزديك همديگر بسته مي¬شود فاصله بين آرماتورها يكنواخت نيست، بعضي از آنها بهم چسبيده و بعضي با فاصله از همديگر قرار مي¬گيرند اين موضو ع باعث مي¬شود كه بتن نتواند كليه ميله گردها را احاطه نموده و قطعه همگن و توپري به وجود بياورد. بايد محل بتن¬ريزي عاري از خاك و مواد زائد باشد، اگر بين اتمام كار آرماتوربندي و بتن-ريزي چند روز فاصله باشد حتماً مي¬بايد محل كار با دقت بيشتري بازديد شود.
كليه قسمتهاي قالب¬بندي بايد با دقت بازديد شود از استحكام تيرها و دستك¬ها و قالب¬ها بايد مطمئن بشويم زيرا همانطوريكه مي¬دانيم تا چند روز كليه وزن بتن و آرماتورهاي آنرا همين قالب تحمل خواهد نمود و اگر نقطه ضعفي در آن باشد كه نتواند بتن را تحمل نمايد و در موقع بتن ريزي شكسته و فرو ريزد ضرر مالي بزرگي به كار وارد خواهد شد. زيرا در روز بتن ريزي كه رفت و آمد روي قالب زياد بوده و هركس به كاري مشغول مي¬باشد مشكل بتوان اقدام به تعمير كفراژ نمود. در تمام روز بتن ريزي حتماً بايد يك نفركارگر با تجربه مداوم قالب¬ها را كنترل نموده و اثرات اضافه شدن وزن را روي آنها در نظر داشته باشد و در موقع بروز خطر فوري افراد ديگر را مطلع نمايد.
وقتيكه قالب بندي چوبي است و رويه فلزي ندارد بايد قبل از بتن ريزي از روغن كاري كليه قسمتهاي قالب مطمئن شويم. اين روغن¬كاري اولاً باعث مي¬شود كه در موقع باز كردن، قالب براحتي از بتن جدا شود و درثاني قالب روغن كاري شده آب بتن را نمي¬مكد و باعث فساد بتن نمي¬گردد.
در موقع بتن¬ريزي بايد از رفت و آمد زياد روي آرماتورها جلوگيري نمود زيرا در اين صورت در اثر وزن كارگران در آرماتورها انحناي موضوعي بوجود خواهد آمد. بهتر است ازقسمت جلو (آنطرف كه به مركز تهيه بتن نزديك تر ميباشد) شرو ع به بتن ريزي نمود زيرا در اين صورت رفت و آمد كارگران از روي آرماتورها به حداقل خواهد رسيد در اينصورت براي آنكه پاي كارگران در بتن تازه ريخته شده فرو نرود بايد در مسيرعبور و مرور كارگران از تخته¬هاي زير پا استفاده شود. بايد كاملاً مطمئن شويم كه بتن تمام گوشه¬هاي قالب را پر نموده و كرمو نمي¬باشد در مورد ستونها با نواختن
ضربه¬هاي يكنواخت به بدنه قالب و كوبيدن بتن بايد در آن ارتعاش ايجاد نمود تا بتن در قالب بخوبي جابجا شود. و در دالها و تيرها و سقفها بايد با كوبيدن مداوم بتن آنرا به تمام گوشه¬هاي قالب راهنمائي نموده و جسم توپري بوجود آوريم دربتن ريزي با ارتفاع زياد بهتر است آنرا در لايه¬هاي 30 سانتي¬متري ريخته و هر لايه رابخوبي كوبيده و بعد لايه بعدي را بريزيم در بتن ريزي سقف بايد سطح آنرا كاملاً ماله¬كشي نموده و در مو قع ماله¬كشي بايد توجه داشت كه كليه ميله-گردها و تنگها داخل بتن قرار گرفته و حداقل 5/2 سانتي-متر روي آن با بتن پوشيده شود اين مقدار معمولاً در نقشه-هاي اجرايي قيد شده است.
در موقع بتن¬ريزي¬هاي با ارتفاع زياد مانند ديوارهاي زياد مانند ديوارها و سدها چنانچه آب اضافي بتن بالا بيايد بايد بتن بعدي را قدري خشك¬تر ريخت تا اين آب جمع شود بايد حمل بتن بصورتي انجام گيرد تا اجزاء آن از همديگر جدا نشود. در مواقعي كه بتن بايد به راههاي دور حمل گردد بايد حتماً از ماشينهائي كه داراي منبع گردان مي¬باشند استفاده نمود. در مواقعي كه مشاهده كنيم اجزاء بتن دراثر حمل و نقل ازيكديگر جدا شده است بايد آنرا اصلاح نموده و يا از مصرف آن خودداري نمائيم.
تا آنجا كه ممكن است بهتر است بتن ريزي بدون وقفه انجام گيرد. بطوريكه در موقع سخت شدن يكپارچه باشد ولي نظر باينكه اين كار هميشه ممكن نيست و گاهي مجبور هستيم كه بتن¬ريزي را تعطيل نموده و كار را در روز بعد شروع كنيم در چنين مواقعي مي¬بايد محل قطع بتن حتماً با نظر مهندس كارگاه انجام شود زيرا محل قطع بتن بايد در جائي باشد كه نيروهاي وارده صفر بوده و يا حداقل باشد زيرا در مواقع بتن¬ريزي بايد چند عدد فولاد كمكي در مقطع گذاشته شود بطوريكه نصف طول اين ميله گردها در بتن روز بعد قرار گيرد روز بعد بايد سطح قطع شده كاملاً با آب شسته شده و از گرد و خاك و مواد اضافي پاك گردد آنگاه بايد با قدري دوغاب سيمان خالص محل را اندود نموده آنگاه بتن ريزي جديد را شروع نمود و بهتر است حتي-المقدور از مصرف چسب و هرگونه مواد ديگر در بتن خودداري گردد.
حتي¬المقدور بايد بتن به يكبار در محل نهائي ريخته شود و از جابجائي و تكرار حمل آن خودداري گردد اگر تراكم آرماتوردرگوري قابل ملاحظه و زياد باشد بايد ناودان و يا قيفهايي پيش¬بيني شود كه بتن را به ته قالب برساند و فروريختن بتن از لابلاي آرماتورها مجاز نيست زيرا ممكن است باعث جداشدن مواد متشكله بتن گردد. اگر تراكم آرماتور در كف قالب باشد بايد در آن قسمت از بتن با مصالح ريز دانه¬تري استفاده شود و يا اگر ممكن باشد اول چند سانتي¬متر (طبق نقشه) در كف قالب بتن بريزيم آنگاه شبكه آرماتورها را در جاي خود قرار دهيم ولي اينكار در اغلب مواقع امكان ندارد.
4-2- عمل آوري بتن
پس از ريختن بتن در جاي مصرف بايد آنرا عمل آورد. آب و هواي بجاي مانده در بتن آنرا پوك كرده و از مقاومت آن مي¬كاهد. ازاين رو نبايد براي روان كردن بتن از آب اضافي استفاده شود.
براي تو پر كردن از ويبراتور استفاده مي¬شود. در روي سقف معمولاً بتن سفت¬تر از ستونهاست و لذا بتن را در لايه-هاي 15 الي 20 سانتيمتري ريخته و ويبره مي¬كنند تا جائيكه اصطلاحاً عرق نموده و دوغاب روي آن مشاهده شود.
كنج¬ها و كناره¬هاي قالب و تقاطع¬هاي تير و ستون كه تراكم آرماتور زياد است با دقت بيشتري ويبره مي¬شود.
انتخاب محل واريز كه بتن¬ريزي در آن محل ختم مي¬شود يكي از نكات مهم در اجراي بتن است. اغلب سعي مي¬¬شود كه بتن-ريزي به يكباره انجام مي¬¬شود و درصورت عدم امكان حتي-المقدور بتن¬ريزي را روي تيرهاي اصلي قطع نمي¬كنند و محل واريز را يك سوم دهانه دال انتخاب مي¬كنند.
اگربتن ريزي مي¬بايست روي تير اصلي قطع شود سعي مي¬گردد كه مقطع آن عمود بر تيرباشد تا منطقه ضعيف هر چه بيشتر محدود گردد.
محل واريز را قبل از بتن¬ريزي مجدد با آب پرفشار و چكش كاري از حالت صيقلي خارج مي¬¬كنند.
